Russisch nucleair ruimtewapen vormt ‘geen directe dreiging’ voor mensen op aarde

Zorgwekkende berichten over een nieuw ‘Russisch nucleair ruimtewapen’ doen de westerse wereld opschrikken. Experts liggen er echter niet van wakker.

Via een cryptische waarschuwing over een ‘ernstige bedreiging voor de nationale veiligheid’ zette Michael Turner, voorzitter van de Inlichtingencommissie van het Huis van Afgevaardigden, de Amerikaanse politiek in rep en roer. Hij riep woensdag het Witte Huis op om ‘alle informatie over deze dreiging vrij te geven’. ABC News en The New York Times berichtten diezelfde dag dat de ‘dreiging’ ging over Russische plannen om een kernwapen te lanceren in de ruimte.

Een dag later plooide het Witte Huis en gaf John Kirby, woordvoerder van de Nationale Veiligheidsraad, in een persconferentie toe dat hun inlichtingendienst informatie had over ‘nieuwe Russische ruimtetechnologie’. Hij wilde zich er niet over uitspreken of het om een kernwapen ging of niet. Het Kremlin reageerde vanuit Rusland dat de claims onwaar zouden zijn, en een ‘kwaadwillig verzinsel’ van Amerika.

Over wat gaat het?

Volgens The New York Times tonen de plannen ‘een Russisch ruimtewapen’, dat in staat is om ‘het Amerikaanse satellietennetwerk plat te leggen’. Communicatie en toezicht vanuit de ruimte op aarde zou ermee verstoord kunnen worden.

Defensiespecialist Patrick Bolder benadrukt tegenover de VRT dat het waarschijnlijk niet om een nucleair wapen gaat, maar om een antisatellietsysteem dat wordt aangedreven door een kernreactor. Daardoor kan het toestel verschillende jaren in de ruimte blijven vliegen. Het zou dan ingezet kunnen worden voor ‘elektronische oorlogsvoering’, met als voornaamste doel het platleggen van communicatiekanalen.

Overigens zijn de berichten over de plannen cryptisch en vaag. Een sluitend antwoord over wat Rusland precies ontwikkelt kunnen experts niet geven. Wel zijn ze het erover eens dat nucleaire technologie in de ruimte niet nieuw is. Al in 1959 ontwikkelden de VS een antisatellietwapen met een nucleaire kop. Professor Bleddyn Bowen van de Universiteit van Leicester zegt in The Guardian dat de technologie in principe door elk land met nucleaire wapens kan worden gebruikt.

Ook met kernwapens die in de ruimte opereren werd al in de jaren 1960 geëxperimenteerd, maar veel projecten werden stopgezet. Dat bevestigt ook onderzoeker Bart Hendrickx in NRC. De technologie is duur, niet accuraat en bij ontploffing zijn er veel neveneffecten. Zo zou een nucleaire bom in de ruimte een satelliet kunnen beschadigen, ‘maar riskeer je ook je eigen satellieten uit te schakelen’.

Mag Rusland zomaar een nucleair ruimtewapen lanceren?

Rusland is gebonden aan wettelijke verdragen over kernwapens in de ruimte. In 1967 ondertekenden 91 landen, waaronder Rusland en de VS, het Ruimteverdrag (Outer Space Treaty). Daarin staat dat het verboden is om massavernietigingswapens ‘in een baan om de aarde te brengen’, ‘op hemellichamen te installeren’ of op een andere manier ‘in de ruimte te stationeren’. Verder is er ook het Partial Nuclear Test Ban Treaty, dat nucleaire explosies in de ruimte verbiedt. Rusland zou kunnen kiezen om de verdragen rond kernwapens in de ruimte aan zijn laars te lappen, maar heel waarschijnlijk is dat volgens experts niet: de voordelen zouden niet opwegen tegen de nadelen.

Maar volgens Patrick Bolder zou deze Russische ruimtesatelliet niet onder die verdragen vallen, omdat het mogelijk een satelliet is met een nucleaire reactor, en geen kernwapen an sich. ‘Een satelliet met een nucleaire reactor die dient voor de energievoorziening van het ruimtetuig (en dus niet als nucleair wapen) mag wel in de ruimte worden gebracht’, zegt Bolder. ‘Dankzij die kernenergie kan zo’n satelliet jarenlang actief blijven.’ Andere bronnen bevestigen dit.

Moeten we ons zorgen maken?

Kirby noemt het wapen ‘zorgwekkend’, maar benadrukt dat het geen directe dreiging vormt voor mensen op aarde. Het gaat over een systeem dat communicatie kan neerhalen, en ‘niet over een wapen dat kan worden gebruikt om mensen aan te vallen of fysieke vernietiging op aarde te veroorzaken’. Er is dus ‘geen reden tot paniek’, schrijft The New York Times.

Ook experts maken zich niet druk. Het systeem is niet nieuw, en bij detonatie door Rusland zou het gevolgen kunnen hebben voor hun eigen communicatiesystemen op aarde. Hierdoor riskeren de Russen een domino-effect op hun eigen sectoren. ‘Hoewel het systeem een satelliet zeker zou kunnen uitschakelen’, zegt Bowen, ‘zouden ze ook veel schade toebrengen aan hun eigen technologie. Je moet al in een heel wanhopige situatie zitten om zoiets te willen doen. Ik zal hier niet van wakker liggen.’

Volgens Hendrickx is elektronische oorlogsvoering een sterk punt van Rusland, waar ze al lang intensief mee bezig zijn. Een voormalige Amerikaanse functionaris verklaarde in The New York Times dat de VS op dit moment geen middelen hebben om zulke wapens tegen te gaan. Geen tanks of vliegtuigen, maar bijvoorbeeld de internetsatellieten van Space X, Amerikaanse gps-satellieten of surveillancesystemen van het leger worden dan het doelwit.