In 2020 publiceerde Catherine Belton De mannen van Poetin en meteen werden zij en haar uitgeverij door verschillende Russische oligarchen aangeklaagd. Sindsdien geldt de Britse journaliste wel als een van de voornaamste kenners van de Russische politieke elite.
Ook tijdens de oorlog spreekt Catherine Belton geregeld met haar contacten in Moskou – ambtenaren, diplomaten, bankiers, miljardairs – om de stemming in het Kremlin te peilen.
Onlangs raakte bekend dat de Russische president Vladimir Poetin zich geïsoleerd heeft. Met wie spreekt hij nog?
Catherine Belton: Met Nikolaj Patroesjev, het hoofd van de Russische Veiligheidsraad. Hij heeft Poetin ervan overtuigd dat Amerika Oekraïne gebruikt als platform om Rusland te verzwakken. En dus moest Rusland wel aanvallen.
Is er nog iemand die Poetin tegenspreekt?
Belton: Poetin stond vroeger in het midden, tussen de agressieve veiligheidsdiensten en de meer liberale krachten. De afgelopen twee jaar heeft hij de kant van de haviken gekozen. Naast Patroesjev luistert hij vooral naar Joeri Kovaltsjoek, een bankier die uit de KGB komt en Poetin al heel lang kent. Zijn naaste omgeving en hijzelf lijken ervan overtuigd dat Amerika met alle middelen zijn heerschappij ondergraaft. Hij gelooft dat alleen een overwinning in Oekraïne de status van Moskou op het wereldtoneel kan herstellen. Poetin is bereid om alle verwezenlijkingen van de afgelopen twintig jaar daarvoor op te offeren.
Zolang Poetin de oorlog kán winnen, zal niemand zich tegen hem verzetten.
Is er dan niemand die hem tot vrede kan bewegen?
Belton: Sommige bondgenoten zijn niet blij met de situatie. Igor Setsjin, de ceo van de Russische staatsoliemaatschappij Rosneft, en Sergej Tsjemezov, de ceo van de staatsbewapeningsindustrie, zien hun zakenimperium onder druk komen door de sancties. Maar ik vrees dat ze niet tegen de oorlog durven te protesteren.
U schrijft dat de Russische veiligheidsdiensten al heel lang met Oekraïne bezig zijn.
Belton: Toen Kremlinkandidaat Viktor Janoekovytsj in 2004 de Oekraïense presidentsverkiezingen verloor van de westersgezinde Viktor Joesjtsjenko, was Poetin in shock. Hij draaide de gastoevoer naar Oekraïne dicht, totdat Joesjtsjenko een deal aanvaardde waarbij een gashandelaar uit het Kremlin steekpenningen gaf aan de Oekraïense leiders. Daardoor verloor Joesjtsjenko steun bij de bevolking. Sindsdien bemoeide de Russische elite zich steeds meer met Oekraïne, wat uiteindelijk leidde tot de illegale annexatie van de Krim en de proxyoorlog in de Donbas.
Acht u het mogelijk dat de Russen tegen de oorlog in opstand komen?
Belton: De meeste Russen zijn depressief maar angstig. Je kunt vijftien jaar cel krijgen als je deze oorlog een oorlog durft te noemen. Als er een opstand komt, zal die van de elite komen. Mijn informanten praten tegenwoordig over Poetin op een manier die ik vroeger niet hoorde. De oorlog heeft hun invloed en rijkdom vernietigd. Mijn bronnen zijn ontzet dat Rusland zijn soft power kwijt is en geïsoleerd staat: een tweede Noord-Korea, maar met meer kernwapens. De Moskouse elite spreekt over Poetins afzetting, en over mogelijke opvolgers. Een keerpunt was september, toen Poetin zijn beloftes verbrak en een gedeeltelijke mobilisatie afkondigde. Sindsdien is hij niet meer onaantastbaar. Mijn informanten hebben het tegenwoordig steeds vaker over hoe Rusland historisch gezien een land van staatsgrepen is.
De meeste Russen zijn depressief maar angstig.
Wanneer acht u zo’n staatsgreep mogelijk?
Belton: Dat kan wel even duren. Men zal enkel de macht omver durven te werpen als Rusland ernstige militaire verliezen lijdt. Zolang de kans bestaat dat Poetin de oorlog wint, zal niemand zich tegen hem verzetten.
Hoe ziet u dat concreet?
Belton: Bepaalde verantwoordelijken zullen weigeren om Poetins bevelen uit te voeren. Dan zou Poetin zelf als de grootste bedreiging voor de stabiliteit van het land worden gezien.
Wat is uw prognose voor 2023?
Belton: Deze oorlog zal lang aanslepen, vrees ik. De tijd tikt niet in het voordeel van Oekraïne. De Oekraïense economie is enorm beschadigd. Hoe langer de oorlog duurt, hoe duurder die wordt voor het Westen.
Maken onderhandelingen enige kans?
Belton: Laten we aannemen dat het tot een deal komt: Rusland krijgt Donetsk en Loehansk, en trekt zich terug uit Cherson en Zaporizja. Zou dat Poetin geruststellen? Dat zal nooit gebeuren. Zo’n deal zou de haviken in het Kremlin alleen maar aanmoedigen.
Door Katja Iken en Martin Pfaffenzeller
