Ondanks sancties lijkt Rusland in zijn derde oorlogsjaar stabieler dan ooit. Maar vergis je niet, zegt Maksim Samorukov, expert bij het Carnegie Russia Eurasia Centre, een Amerikaanse denktank in Berlijn, ‘het Poetin-systeem maakt zelfvernietigende fouten.’
Maksim Samorukov: De meerderheid van de Russen heeft zich neergelegd bij de situatie, en dat dat is vooral te danken aan de recordgroei van de economie. Dat heeft het Russische regime geleerd van de Koude Oorlog: een markteconomie werkt beter dan een planeconomie. Tegelijkertijd geeft Rusland nu alle reserves uit die het de afgelopen twintig jaar heeft opgebouwd om de gevolgen van de lagere olieprijzen te verzachten. Daar betaalt het Kremlin nu een zinloze oorlog mee.
Heeft het Poetin-regime geen enkele zwakke plek?
Samorukov: Eén grote zwakte overschaduwt alles: het Russische besluitvormingssysteem is gecentreerd rond één persoon, Poetin. Zijn vermogen om beslissingen op te leggen aan het Russische staatsapparaat is nog gegroeid door de oorlog. Niemand durft hem tegen te spreken. Hij heeft dan ook al een reeks rampzalige beslissingen genomen. En dat zal hij waarschijnlijk blijven doen. Poetins machtssysteem draait rond het anticiperen op zijn wensen. De wensen van een oude man die alle voeling met de realiteit heeft verloren.
‘Je zit beter aan tafel met tien Poetins, dan met één Poetin.’
Op welke manier?
Samorukov: Poetin is tijdens de Koude Oorlog opgeleid tot inlichtingenofficier: sindsdien ziet hij het Westen als een bedreiging voor Rusland. Omringd door jaknikkers heeft hij een paranoïde kijk op de wereld ontwikkeld. En reken daar zijn impulsieve gedrag bij en zijn emotionele uitbarstingen, die zijn beslissingen bepalen.
Begint het systeem barsten te vertonen?
Samorukov: Kijk naar de terroristische aanval op Crocus City Hall in Moskou. Rusland had de Amerikaanse waarschuwingen over de aanslag genegeerd. Want Poetin ziet de VS als de vijand en de islamitische wereld als een vriend. Dus beweert de Russische president dat Oekraïne verantwoordelijk is en niemand in het staatsapparaat kan zoeken naar de islamisten die daadwerkelijk achter de aanslag zaten. Russische autoriteiten beweren dat de aanval gefinancierd werd door een Amerikaans energiebedrijf dat in Oekraïne actief is. De zoon van Joe Biden zat er ooit in de raad van bestuur. Maar met zulke onderzoeken voorkom je geen enkele toekomstige aanval. In plaats van de echte problemen aan te pakken, verzinnen de autoriteiten leugens die passen bij het wereldbeeld van Poetin.
Dus de grootste bedreiging voor zijn machtssysteem is Poetin zelf.
Samorukov: Een systeem waarin alles draait rond één heerser moet onvermijdelijk falen. Het maakt niet uit of hij een verkeerde beslissing neemt of helemaal geen beslissing. Want niemand spreekt hem tegen als hij een fatale fout maakt. Poetins almacht en gebrek aan tegenwicht creëren de voorwaarden die hem ten val kunnen brengen. Zijn regime balanceert voortdurend op de rand van de afgrond. Hetzelfde gepersonaliseerde besluitvormingsmodel bracht tsaristisch Rusland ten val in 1917 en de Sovjet-Unie in 1991. Alles is onvoorspelbaar in zo’n systeem. Daarom kan het over vele jaren instorten, of misschien wel morgen.
‘Het Poetin-regime kan niet langer bestaan zonder escalatie.’
En wat gebeurt er als Poetins bewind eindigt?
Samorukov: Waarschijnlijk zal niemand genoeg gezag hebben om hem als enige heerser te vervangen. Hij zou vervangen kunnen worden door een collectief leiderschap. Zelfs als er dan bondgenoten van de president aan de macht komen, zouden die voorzichtiger handelen. Als je aan tafel zit met tien Poetins, krijg je slimmere beslissingen dan met één Poetin die alle problemen alleen wil oplossen.
Hoe moet het Westen zich opstellen tegenover een Rusland dat kwetsbaar is en tegelijkertijd in een escalatiespiraal zit?
Samorukov: Het huidige regime kan niet langer bestaan zonder escalatie. Eerst was er de oorlog in Georgië, toen kwamen de Krim-invasie, de opmars in de Donbass en de oorlog in Oekraïne. Het Poetin-regime is op zoek naar steeds hardere confrontaties.
Er is geen eenvoudige oplossing. Het Westen blijft Oekraïne helpen, maar voorzichtig. Eerst NAVO-trainers naar Oekraïne sturen en het Oekraïense leger toestaan om doelen in Rusland aan te vallen met NAVO-wapens. Zodra het Russische leiderschap daaraan gewend is, zullen die plannen worden uitgevoerd. Zo voorkomt het Westen dat de Russische president plotseling knapt. Het is geen utopie dat Poetin bereid is om onder bepaalde omstandigheden kernwapens te gebruiken. De voorzichtige aanpak van Berlijn en Washington is daarom de juiste.
Historicus Yuval Noah Harari: ‘Als Poetin mag winnen in Oekraïne, zal dat soort imperialisme overal ter wereld een comeback maken’
