Ruslandexpert Michael Kofman: ‘Poetin is niet bereid om ernstig te onderhandelen’

Is Oekraïne de oorlog aan het verliezen? Volgens militair analist Michael Kofman moet er een koerswijziging komen. Meer nog dan extra wapens zijn er extra mensen nodig.

‘In 2024 waren er enkele lichtpuntjes, maar over het algemeen was het het moeilijkste jaar dat Oekraïne heeft gekend sinds de Russische invasie in de lente van 2022’, zegt Michael Kofman. ‘De situatie is nog niet catastrofaal, het front is niet aan het bezwijken. Maar als het zo verdergaat, maak ik me ernstig zorgen over de uitkomst van deze oorlog.’ Kofman is senior fellow aan het Carnegie Endowment for International Peace in Washington DC, waar hij zich verdiept in het conflict tussen Rusland en Oekraïne.

In de Donbas-regio rukken de Russische troepen al maandenlang op, en ze zetten de energie-infrastructuur onverminderd onder druk. Voor Oekraïne ziet de situatie er kwalijk uit.

Michael Kofman: Als Oekraïne het front niet stabiel krijgt en de problemen met de mobilisatie, training en organisatie van zijn troepen niet aanpakt, dan kan geen westerse hulp nog baten.

U zegt dat de situatie ernstig is maar niet catastrofaal. Wat betekent dat militair gezien?

Kofman: Ik gebruik dat woord bewust niet, omdat de verslaggeving over de oorlog de voorbije drie jaar vaak simplistisch was. Ze was ofwel te somber ofwel te optimistisch. De waarheid ligt ergens in het midden. Vorig jaar, bijvoorbeeld, had Rusland meer middelen en lag het initiatief bij hen, maar ze konden geen belangrijke doorbraak forceren. Al hebben ze wel steeds meer terrein gewonnen. We mogen dankbaar zijn dat het front nog niet bezweken is.

Is dat dan niet alarmerend genoeg?

Kofman: Die terreinwinst is relatief als je kijkt naar welke verliezen Rusland daarvoor heeft geleden. Dat heeft ook te maken met hun aanpak: soms vallen ze maar met kleine infanteriegroepen aan en proberen ze daarbij niet eens grote bressen te slaan in de frontlinie. De uitkomst van de oorlog zal niet afhangen van 20 of 30 kilometer meer of minder terrein in de Donetsk-regio.

Waarvan hangt ze dan wel af?

Kofman: In een oorlog gaat het erom wie de ander zijn wil kan opleggen. Dit is een uitputtingsoorlog geworden. Dan is terreinverlies maar een vage indicatie van hoe het er echt toegaat. Als het front ineens instort, zal dat waarschijnlijk niet zoveel te maken hebben met een succesvol Russisch offensief. De achterliggende reden zal zijn dat de Oekraïense verdediging zodanig gefragmenteerd en onderbemand is dat ze de situatie niet langer onder controle kan houden.

Het voornaamste probleem is de gebrekkige wapenbevoorrading vanuit het Westen, zeggen Oekraïense leidinggevenden. In de VS klinkt het dan weer dat Oekraïne te weinig manschappen heeft gemobiliseerd. Wat is het nu: wapens of troepen?

Kofman: Het Westen heeft het voorbije jaar veel gedaan om de munitietoevoer te vergroten. En Oekraïne heeft betere versterkingen uitgebouwd. Het grootste probleem op dit moment is personeel. Dat Rusland kan oprukken komt niet doordat het meer artillerie of drones inzet, maar doordat het meer soldaten heeft. Als het zware verliezen lijdt, kan het troepen vervangen. Oekraïne kan dat niet.

Oekraïne heeft al erkend dat het te weinig manschappen heeft en keurde in april een nieuwe mobilisatiewet goed. Maar het tekort blijft. Zijn er gewoon te weinig Oekraïners om te rekruteren?

Kofman: Oekraïne heeft nog meer dan genoeg mannen om te mobiliseren. Het land verliest in deze oorlog ook relatief weinig soldaten. Er is een discussie ontstaan tussen de VS en Oekraïne. De Amerikanen vinden dat de mobilisatieleeftijd moet worden verlaagd, maar daarmee zou het tekort nog niet weggewerkt zijn. Oekraïne zegt dan weer: geef ons meer materieel.

Maar het tekort aan manschappen is wel degelijk een probleem. Je merkt het wanneer soldaten uit eenheden verdwijnen die getraind en uitgerust zijn door het Westen, of wanneer de bemanning van militaire voertuigen wordt ingezet bij infanterie-eenheden, wat die voertuigen natuurlijk weer nutteloos maakt.

Rekruten worden tegenwoordig ingedeeld bij nieuwe brigades en niet bij bestaande brigades aan het front, waar ze tekorten zouden kunnen opvangen. Een bizarre beslissing, vindt u.

Kofman: En met mij heel wat Oekraïners. De openheid waarmee het debat in Oekraïne wordt gevoerd vind ik inspirerend. In 2024 zag ik een steeds grotere kloof tussen de positieve berichtgeving door westerse oorlogsverslaggevers en de nuchterheid waarmee Oekraïense experts, journalisten en bevelhebbers de situatie analyseren. Soms leek het alsof we over twee verschillende oorlogen aan het praten waren. Een positieve houding die niet strookt met de werkelijkheid is niet constructief. Het leidt ertoe dat problemen niet worden aangepakt.

Vanwaar komt het idee om nieuwe brigades op te tuigen?

Kofman: Ik geloof dat de legertop een operationele reserve wilde aanleggen die volledige brigades aan het front zou kunnen vervangen. Op zich was dat niet eens een slecht idee. Maar je kunt er twee argumenten tegen inbrengen. Eén: de druk van het Russische offensief was tot nu toe constant én bijzonder hoog. En twee: Oekraïne heeft zo lang gedraald om zijn mobilisatieplan te hervormen dat er bijna geen gevechtsklare infanterie overbleef. De prioriteit had moeten zijn: de tekorten opvullen aan het front, om de situatie daar onder controle te krijgen. Met de aanval in augustus op de regio Koersk heeft Oekraïne de frontlinie alleen maar uitgebreid, waardoor het voor zichzelf nieuwe zwakke plekken heeft gecreëerd.

De 155e brigade, getraind en uitgerust door Frankrijk, moest een prestigeproject worden van president Emmanuel Macron. Ze werd ingezet nabij Pokrovsk in de Donetsk-regio, maar intussen bestaat ze al bijna niet meer. Liefst 1700 manschappen zouden gedeserteerd zijn.

Kofman: Daarmee legt u de vinger op de wonde. Je kunt niet verwachten dat je in een paar maanden tijd nieuwe eenheden kunt opleiden en gevechtsklaar maken. Het Oekraïense leger bestaat vandaag uit burgers, en die moeten tijd krijgen om ervaring op te doen. Daarbij komt nog dat de brigade nog niet helemaal gevormd was of de legerleiding haalde er al manschappen uit om aan het front te vechten.

Ook hier kun je de beschuldiging omdraaien en het Westen in gebreke stellen: onze plannen om troepen op te bouwen waren niet realistisch. Liever dan bestaande brigades aan het front nieuw materieel te geven, hebben we ervoor gekozen nieuwe brigades te bevoorraden. Je kunt je afvragen of we daarmee niet meer een deel van het probleem zijn dan van de oplossing. Als je de fouten die je in 2023 hebt gemaakt in 2024 herhaalt, dan moet je niet verrast zijn als het resultaat tegenvalt.

U verwijst naar de voorbereidingen voor het grote tegenoffensief in 2023, waarvoor nieuwe brigades werden klaargestoomd maar dat al snel is mislukt.

Kofman: Wat militaire ondersteuning betrof, besteedden de VS te veel aandacht aan politieke beslissingen aan de top. We hebben te weinig gekeken naar wat er op het terrein bewoog. En sinds dat mislukte tegenoffensief zijn we in deze oorlog simpelweg een veredelde Amazon-koerier geworden.

U citeert Ben Wallace, de voormalige defensieminister van het Verenigd Koninkrijk. Hij vond dat Oekraïne zich ondankbaar opstelde, en zei dat zijn land geen koerierdienst was voor wapens.

Kofman: De ironie wil dat het Verenigd Koninkrijk dat wél was. Het was te weinig betrokken bij de oorlog.

Donald Trump is aan zijn tweede termijn als president begonnen. Hij zou slechte kaarten hebben gekregen van zijn voorganger, schreef u. Wat heeft de regering-Biden verkeerd gedaan?

Kofman: Niet alles hing af van Joe Biden, we mogen Oekraïne zijn eigen beslissingsmacht niet ontzeggen. En Bidens kabinet heeft een aantal dingen goed gedaan. Maar de grootste fout zat in zijn kafkaiaanse besluitvorming over militaire hulp. Nieuwe wapens hebben de grootste impact op het slagveld als je ze meteen op grote schaal inzet. Als je ze om politieke redenen achterhoudt en te laat levert, en dan nog eens in kleine hoeveelheden, dan geef je het Russische leger ruim de mogelijkheid om zich aan te passen.

Nog een fout was om de oorlog te managen alsof het om een bureaucratisch proces gaat. Onze slogan was: ‘We staan Oekraïne bij zolang het nodig is.’ Niet echt doelgericht. En de derde fout: onze beslissing om geen waarnemers, adviseurs of instructeurs permanent ter plaatse in te zetten. We waren niet betrokken genoeg.

Na het staakt-het-vuren in Gaza: verdient Donald Trump de Nobelprijs voor de Vrede?

Hoezo?

Kofman: Het betekende dat we weinig zicht hadden op wat aan het front gebeurde en hoe het Oekraïense leger functioneerde. En het heeft de vertrouwensband onder druk gezet. Als partners en bondgenoten van mening verschillen, is het belangrijk dat de andere kant ziet dat je er bent, ter plekke. Anders kunnen ze zich afvragen in hoeverre je dezelfde doelen dient.

Misschien heeft die voorzichtigheid iets te maken met Bidens houding ten opzichte van Afghanistan in 2021. Hij was bang voor escalatie en trok zijn troepen terug. Het zou kunnen verklaren waarom hij nu vastbesloten was dat de oorlog in Oekraïne vooral dáár moest blijven. Het leidde tot een paradox: de VS wilden uitgebreide steun voor Oekraïne, maar ze wilden niet de daartoe noodzakelijke mensen ter plaatse. De situatie is er in 2024 op verbeterd, maar we hadden daarvoor veel meer kunnen doen.

Steun bieden, maar met soms bizarre beperkingen: die kritiek kan ook voor Europa opgaan.

Kofman: Europese lidstaten hebben dertien maanden gewacht voordat ze grote investeringen deden in de productie van artilleriemunitie. Daarna beloofden ze 1 miljoen artilleriegranaten. Vorig jaar, dus twee jaar nadat de oorlog is begonnen, hebben ze zowat de helft geleverd. En dat is nog voornamelijk te danken aan Tsjechië, dat daar geld voor heeft ingezameld, anders zat Oekraïne er nu nog altijd op te wachten. Je kunt veel zeggen over de VS, maar onze wapencontracten hebben we veel vroeger getekend dan Europa. Terwijl jullie meer capaciteit hebben om munitie te produceren.

Hoe lang kan Rusland de oorlog nog volhouden?

Kofman: Rusland lijdt enorme verliezen. De lonen en bonussen voor militairen aan het front zijn intussen al zes of zeven keer hoger dan ze in 2023 waren. Ik geloof niet dat het zijn huidige aanvalsdebiet nog het hele jaar kan volhouden. Niet omdat de Russen tanks of militairen tekort zullen komen, maar omdat ze de druk niet zullen kunnen aanhouden.

Voormalig crisisdiplomaat Robert Serry: ‘Zolang Poetin leeft, komt er geen vrede tussen Rusland en Oekraïne’

Welke acties moet Trump nu ondernemen?

Kofman: Er is een gebrek aan strategie en toekomstperspectief. Dat was al duidelijk toen de Oekraïense president Volodymyr Zelensky afgelopen herfst zijn overwinningsplan in Washington kwam voorstellen. Het nieuwe kabinet van Trump zal ervoor moeten zorgen dat iedereen op één lijn zit. Er moet een duidelijk einddoel zijn, en we moeten de middelen beschikbaar stellen om dat doel te halen.

Waarop kunnen we mikken?

Kofman: De prioriteit moet zijn: Rusland dwingen tot onderhandelen. Op dit moment ziet het er niet naar uit dat Vladimir Poetin daar ernstig bereid toe is. Al moet het Westen daarover eerst samenzitten met Oekraïne. Zelensky heeft gelijk als hij vraagt welke garanties het Westen zijn land kan geven, en waartoe het zich wil engageren om te voorzien in de verdediging van Oekraïne. Anders zou een staakt-het-vuren alleen betekenen dat Rusland zijn leger weer opbouwt en klaarmaakt voor een nieuwe invasie. Want zo is deze hele oorlog begonnen: als een voortzetting van de oorlog in 2014, die door de Minsk-akkoorden niet volledig is beëindigd.

Er zijn voorlopig geen solide veiligheidsgaranties in zicht.

Kofman: Dat klopt. En zonder die garanties krijgen we wellicht een derde oorlog. Dat moeten we eindelijk eens gaan beseffen. Zolang Poetin aan de macht is, zal hij Oekraïne willen omverwerpen. Zeker als het land een deal sluit en de steun van het Westen vervolgens afbrokkelt. De ultieme vraag is dus: wat kunnen we doen om die uitkomst te vermijden – in het belang van een veilig Oekraïne én een veilig Europa?

Amerikaans oud-generaal Ben Hodges: Als Rusland niet wordt verslagen, zal Poetin zijn oorlog uitbreiden naar andere Europese staten’