Ruslandexpert Michael Kofman: ‘Het belangrijkste opzet van Moskou is mislukt’

VS-militair expert Michael Kofman geldt als de beste kenner van het Russisch leger. Hij legt uit welke fouten Moskou in de oorlog met Oekraïne heeft gemaakt en welke inzichten daaruit af te leiden vallen voor een mogelijk conflict met de NAVO.

Kofman, 40, is directeur van het onderzoeksinstituut voor Ruslandstudies van het Center for Naval Analysis van de U.S. Navy en de U.S. Marine Corps. Hij is in Oekraïne geboren.

Mijnheer Kofman, het Russisch offensief in Donbas verloopt moeizaam. Wat betekent dat?

Kofman: Het Russisch leger probeert te redden wat er nog te redden valt. In deze oorlog werd veel gedurende de eerste drie weken beslist. De huidige fase is niet zo doorslaggevend. Om het even wat er in de Donbasregio gebeurt, het belangrijkste opzet van Rusland is mislukt: de regimewissel in Oekraïne doorvoeren. Ook voor het militaire evenwicht op lange termijn is het gevecht niet beslissend. Rusland maakt nauwelijks kans om een groter gebied te veroveren gezien de huidige toestand van zijn strijdkrachten en zijn hoge verliezen. Zelfs de inname van de rest van de Donbasregio is allesbehalve een zekerheid.

De eerste drie weken waren beslissend?

Kofman: Ja, toen slaagden de Russen er niet in om de Oekraïense leiding ten val te brengen en hebben de Russische troepen het grootste deel van hun verliezen geleden. De beslissingen die de Russische leiding in het begin van de oorlog nam, veroordeelde hun invasie vanuit menig opzicht tot mislukken.

Werd de sterkte van het Russisch leger in het algemeen overschat?

Kofman: De meeste analisten waren van mening dat het een tamelijk zwaar gevecht voor Rusland zou worden maar ook dat het Russisch leger kwantitatief en kwalitatief beter was dan het Oekraïense. Aangenomen werd dat Oekraïne een conventionele oorlog zou verliezen maar een guerrilla-oorlog kon winnen. In bepaalde opzichten hebben we het Russische leger overschat, maar eerlijk gezegd hebben we veeleer het Oekraïense onderschat. De vraag is: hoeveel van de Russische mislukking is het gevolg van een slechte strategie en in hoever gaat het hier gewoonweg over een slecht leger.

Is Poetins leger dan een papieren tijger?

Kofman: Tot op zekere hoogte is het een slecht leger, maar het had ook een slecht plan. De Russische leiding heeft geprobeerd het leger op een manier te gebruiken waarvoor het niet werd geconcipieerd. Ik ben niet zeker of een willekeurig ander leger met dergelijk plan wel succes zou geboekt hebben. De thesis van de papieren tijger, die nu veel wordt opgevoerd, is daarom fout. Veel militaire analisten zien graag de nuances over het hoofd: ze denken dat iemand ofwel één meter ofwel vier meter groot is.

Is het Russisch leger mislukt omwille van zijn mogelijkheden of ligt het aan de politieke eisen?

Kofman: De Russische politieke leiders hebben de onzin, die ze over Oekraïne hebben verspreid, zelf zozeer geloofd dat ze dachten: dat land geeft zich binnen een paar dagen over. Daarom hebben ze geen serieuze oorlog gepland. Dat had een enorme uitwerking op het moreel van de troepen – in feite werden ze om de tuin geleid – én op de organisatie van de logistiek.

Zijn er andere redenen waarom het offensief zo slecht liep?

Kofman: De campagne was in het begin vreemd genoeg in vier verschillende task forces opgedeeld  en elk deel daarvan kreeg een aparte leiding.

De luchtmacht werd blijkbaar nauwelijks ingezet ter ondersteuning van de troepen. Waarom?

Kofman: Mocht de Russische luchtmacht geprobeerd hebben om de luchtsuperioriteit te winnen, dan had ze enorm veel vliegtuigen verloren. Ten tweede zou het maanden hebben geduurd vooraleer de eerste Russische soldaat de grens zou kunnen oversteken. Bij de zwakke punten van het Russisch leger staat de luchtmacht eenzaam aan de top van de lijst. Er is een tekort aan ervaring, aan nauwkeurige wapens en aan moderne middelen om doelen uit te schakelen.

Wat zijn de andere zwakke punten?

Kofman: Een belangrijk punt is de incompetentie op vlak van veilige communicatie. Ik vermoed dat we daarom veel minder elektronische oorlogsvoering zien dan we verwacht hadden.

Wat er gebeurt er op dit moment met de Russische troepen in de Donbas?

Kofman: Rusland heeft zijn troepen gereorganiseerd in een hoofdfront met meerdere uitvalsassen. De strijd concentreert zich vooral op het noorden van de Donbas, langs de rivier Siwerskyj Donez en ten oosten van de stad Sjewjerodonezk. In het zuiden, rond Saporischschja, vindt een reeks ondersteunende aanvallen plaats. De Russen proberen hun resterende militaire macht te gebruiken om volledig in de Donbasregio door te dringen. Maar hun kracht werd in de eerste drie weken van de oorlog aanzienlijk aangetast.  

Herkent u een strategie?

Kofman: Ik denk dat ze proberen om de Oekraïense strijdkrachten op meerdere plaatsen in te sluiten zodat ze in kleinere eenheden uit elkaar vallen.

In het begin van de oorlog, bij de opmars naar Kiev, waren veel experten verstomd over die actie van de Russen – ze reden in lange colonnes naar Kiev, lieten tanks en artillerie oprukken zonder noemenswaardige bescherming vanuit de lucht en vormden een makkelijke prooi voor de Oekraïners. Is dat ondertussen veranderd?

Kofman: De Russische eenheden rukten op zonder dat ze rekening hielden met enige weerstand, daarom leden ze zware verliezen. Nu vechten ze georganiseerder, gebruiken artillerie en krijgen ze steun vanuit de lucht. Maar hun grootste probleem is dat hen strijdkrachten ontbreken. Het Russisch leger heeft 15 tot 20 procent van zijn tanks en zwaar gepantserde gevechtsvoertuigen verloren en dat beschouwd vanuit de totaliteit aan actieve strijdkrachten.

De meeste Russische eenheden vechten in zogenaamde tactische bataljonsgroepen (BTG) bestaande uit telkens 400 tot 900 man die infanterie, artillerie, luchtafweer en tanks verenigen. Naar schatting beschikken de Russen over ongeveer 30 BTG in het noorden, misschien zijn het er in totaal 80 in de hele Oekraïne. Enkele van deze eenheden bestaan alleen nog uit fragmenten. Ook de Oekraïense strijdkrachten hebben door de maandenlange gevechten verliezen geleden, we weten niet precies in welke toestand ze zich bevinden. Toch heeft Oekraïne aanzienlijke voordelen. In een grondoorlog is de verdediger altijd in het voordeel.

Zijn de Russen van tactiek veranderd?

Kofman: Ze pakken deze veldslag helemaal anders aan en toch hebben ze structurele problemen die te maken hebben met organisatie, opleiding en cultuur. Niets daarvan valt op korte termijn op te lossen. Hoewel de Russen over een sterke artillerie beschikken, gebruiken ze die helemaal niet zoals verwacht. Ze zetten nu drones in om informatie te winnen, dat is het grote verschil. En ze rukken op met een grotere concentratie aan strijdkrachten en ondersteunende vuurkracht. Alles bij elkaar lijkt de inzet in de Donbasregio beter georganiseerd.

En toch winnen ze maar langzaam terrein, waarom?

Kofman: Omdat veel Oekraïense troepen vanuit een verdedigende functie opereren. En het terrein ligt vol dorpen en kleine steden.

Of is het de slechte logistiek? 

Kofman: Ik zie aan dit front niet dezelfde logistieke problemen als in het noorden. Het echte probleem is de dichtheid van de troepen en de moraal. Wanneer eenheden het zwaar te verduren krijgen, verdwijnt hun samenhang en daalt de bereidwilligheid om te vechten.

Hoe kan het dat Rusland, toch een reusachtig land, te weinig soldaten heeft?

Kofman: Het leger kan in vredestijden 160 tot 170 BTG opstellen, een groot deel daarvan werd ingezet in Oekraïne. Maar dit leger is niet ontworpen om een oorlog te voeren zonder mobilisatie.  De basisgedachte was dat het leger in geval van een oorlog met de NAVO maanden tijd zou hebben om dat te doen. Omdat het nu quasi opereert in getalsterkte voor vredestijden, zit het bijna aan de capaciteitsgrens.

Waarom verklaart Poetin niet officieel de oorlog en kondigt hij geen algemene mobilisatie af?

Kofman: Mocht het Russische leger verliezen en Oekraïne veel gebied heroveren, dan zou hij dat zeker doen. Maar ik denk dat Poetin niet zover zal gaan omdat hij met een algehele mobilisatie politieke risico’s neemt. Dan kan hij een zege niet definiëren naar zijn voorstellingen en moet de oorlog maximale doelstellingen krijgen. Het zou niet louter een veldtocht ter verovering van de Donbasregio kunnen zijn.   

Hoe lang kunnen de Russische strijdkrachten deze oorlog volhouden wanneer er geen mobilisatie volgt?

 Kofman: Zonder nationale mobilisatie zal Ruslands aanvalspotentieel met de veldtocht in de Donbas opgebruikt raken. Het speelt geen rol of de operatie succesvol is ja dan nee – maar zoals de dingen nu staan, wordt dit het laatste grote offensief van de Russen.

In Duitsland was men de laatste tijd bezorgd over de mogelijkheid dat Rusland zijn atoomwapens zou gebruiken. Houdt u dat voor mogelijk?

Kofman: Het is denkbaar dat de Russische leiding dermate onder druk raakt dat ze een atoomwapen inzet om haar macht te demonstreren en ermee dreigt het tegen Oekraïne te gebruiken. Maar dat zijn weinig waarschijnlijke scenario’s, ik thematiseer ze liever niet al te zeer om geen angst aan te wakkeren.

Voor het geval Poetin de oorlog verklaart: welke bijkomende strijdkrachten kan hij dan samentrekken?

Kofman: De Russische leiding zou over veel meer mankracht beschikken. En ze zou de huidige dienstplichtigen kunnen behouden. Rusland beschikt over een groot reservoir aan mensen met  militaire ervaring die tot voor kort als contractuelen of dienstplichtigen hebben gediend. Maar het zou maanden duren vooraleer ze ingezet kunnen worden.

Zou dat het oorlogsverloop een positieve wending kunnen geven voor Rusland?   

Kofman: Dat is zeer twijfelachtig. Het zou Rusland alleszins toelaten de oorlog langer te rekken en te transformeren in een nog veel bloederige uitputtingsslag.

Welke invloed heeft de hulp uit het Westen op deze oorlog?

Kofman: Zelfs in een uitputtingsslag zouden der Russische strijdkrachten ten einde kracht raken wanneer het Westen de Oekraïne verder wapens blijft leveren. Rusland vecht tenslotte tegen Oekraïne en een heleboel Westerse landen die het steunen.

Gelooft u dat het Oekraïense leger aanzienlijke gebieden in het oosten en het zuiden kan heroveren?

Kofman: Ja.

Heeft het Russisch leger bewezen dat het niet opgewassen is tegen de NAVO?

Kofman: Militaire macht is nooit een abstractie. Het militaire prestatievermogen is dikwijls gebonden aan het betreffende scenario. We kunnen nu waardevolle lessen trekken voor het mogelijke verloop van een oorlog tussen Rusland en de NAVO, maar we moeten oppassen. De NAVO is conventioneel sterker dan Rusland. Het Russisch leger zou zich echter voor zo’n conflict zeer zeker anders organiseren. Dat betekent niet dat het er daarom beter zou afbrengen, maar het zou een ander gevecht zijn. Het Sovjetleger kreeg tegen Finland rake klappen in de Oorlogswinter van 1939-1940.  Nazi-Duitsland heeft toen foute conclusies getrokken en dacht dat het Russisch leger, ondanks zijn grootte, makkelijk te verslaan was. Dat geeft aan waarom de context zo belangrijk is.   

Ook in de oorlog tegen Georgië in 2008 waren er problemen. Daarna begon een grote militaire hervorming – werd het een mislukking?

Kofman: Die hervorming heeft het Russisch leger sterk gemoderniseerd, alleen is het proces niet afgesloten. In bepaalde sectoren heeft men de Russische strijdkrachten technologisch niet gemoderniseerd, dat is duidelijk. De hervormers hebben vooral nagelaten de kwaliteit van de strijdkrachten te verbeteren, de opleiding, de militaire cultuur – en de manier waarop het leger op tactisch vlak beveelt en controleert. Zijn commandostructuur richt zich op de officier voor de beslissingen, daarmee steken de troepen tactisch in een strak korset met gevolg dat op de lagere echelons weinig plaats is voor eigen initiatief. Net zoals in de vroegere Sovjet-Unie investeerde het leger in de aankoop van meer uitrusting en in de opbouw van grotere gevechtseenheden – en de hervormers hadden te weinig aandacht voor herstellingen, onderhoud en logistiek.

Heeft men er geen rekening mee gehouden dat het leger zo’n oorlog moest voeren?

Kofman: Het Russisch leger werd opgezet voor een reeks van oorlogen, maar vooral voor een conflict met de NAVO. En niet voor een strategische grondoorlog, of voor een conflict waarbij grote gebieden behouden moesten worden. Dat laatste werd beschouwd als planningsrelict van de Koude Oorlog. De generale staf ging ervan uit dat men zich zou concentreren op de inzet van vuurkracht en precisiewapens en dat men zeer mobiele eenheden zou inzetten. Maar omdat ze geen grote grondoffensieven plande, geen uitgestrekte frontlinies wou behouden, reduceerde ze het aantal infanteriesoldaten.   

Soldaten die nu ontbreken.

Kofman: Precies.

Heeft het u verrast dat bij de invasie van Oekraïne zoveel Russisch materieel stuk raakte?  

Kofman: Een groot deel van dat militair materieel is gemoderniseerd maar altijd nog tamelijk oud. Ze beschikken over een heleboel oude voertuigen en apparatuur. En er waren onvoldoende investeringen in behoud en onderhoud van de strijdkrachten.

De Russen hebben de jongste tien jaar met succes meerdere oorlogen gevoerd. Hoe post dat samen?

Kofman: Veel militairen kunnen op grootschalig vlak niet omzetten wat hen wel lukt in kleinere gevechten. De Russische militairen hebben moeite om zaken op te schalen die men bijvoorbeeld in Syrië heeft uitgevoerd: wat ze met een dozijn BTG konden bereiken, krijgen ze niet voor elkaar met 130 BTG. Dat komt ook omdat ze zoiets sinds de invasie van Tsjechoslowakije niet meer geprobeerd hebben. In vergelijking met die oorlog was de invasie in Afghanistan een veel simpelere onderneming.

Hoe lang, denkt u, zal het Russisch leger verzwakt zijn door deze oorlog?

Kofman: Hoe snel het leger zich na deze oorlog herstelt, hangt af van vele variabelen. Van het effect van de sancties tot en met het verdere verloop van de gevechten in Oekraïne. Vooral zal Rusland uit deze mislukking waarschijnlijk een heleboel leren over groot opgevatte operaties, het zal aanpassingen doorvoeren. Het zou fout zijn om aan te nemen dat de Russische militaire macht voor langere tijd is uitgeschakeld. Rusland zou zijn militair vermogen sneller kunnen opbouwen dan verwacht. Het zou een strategische fout zijn om het land op basis van vandaag af te schrijven. Dat heeft men vroeger al gedaan, maar het resultaat was nooit goed.