Rusland gebruikt de Oekraïense aanval op Koersk voor de grootste online wervingscampagne sinds het begin van de oorlog. ‘De Oekraïners hebben Poetin een propagandacadeau gegeven.’
Nikita Rasjkovskij ziet eruit alsof hij klaar is om in een actiefilm te figureren. In een gelikt filmpje staat hij – keurig geschoren, kreukloos uniform, epische filmmuziek op de achtergrond – de Russische televisiekijker te woord. ‘Ik heb het gevoel dat ik deelneem aan historische gebeurtenissen’, zegt Rasjkovskij, die vertelt over de trots die hij ervaart om zijn vaderland te dienen in de speciale militaire operatie, de naam die Rusland gebruikt voor zijn invasie in Oekraïne. ‘De tijd heeft ons gekozen’, concludeert Rasjkovskij met enige zin voor dramatiek.
De voorbije weken valt er als Russische televisiekijker maar moeilijk aan te ontsnappen. Sinds de Oekraïense invasie in Koersk van afgelopen augustus voert het Kremlin de meest grootschalige wervingscampagne sinds het begin van de oorlog. Op de Russische staatstelevisie krijgen Russen, tussen de eindeloze talkshows over geopolitiek door, fris geknipte soldaten als Rasjkovskij te zien, die hun werk in het Russische leger aanprijzen. Vladimir Solovjov, een van de hoofdpropagandisten van de Russische televisie, maakte zich afgelopen week zelfs boos over het feit dat zoveel Russen kennelijk nog altijd geen zin hadden om dienst te nemen.
Volgens een onderzoek van het Russische onderzoeksmedium Agentstvo gaat het om de grootste online reclamecampagne ooit. Op Telegram, Ruslands populairste berichtendienst, kregen Russen in augustus alleen al 13,5 miljoen reclameboodschappen te zien, zevenenhalf keer meer dan de maand ervoor. Ook op Yandex, zeg maar de Russische versie van Google, en op VKontakte, de Russische versie van Facebook, werd méér reclame gemaakt voor het Russische leger dan voorheen.
Kontratkniki
‘Het ministerie van Defensie maakt reclame voor de zogenaamde sloezjba po kontraktoe (‘dienst per contract’). Dat is een regeling waarbij Russen een contract ondertekenen om voor een beperkte duur als beroepssoldaat te werken. In theorie doen ze dat vrijwillig, in de praktijk worden ze vaak onder druk gezet of gedwongen. Hun lot is niet te benijden. ‘Wie per contract dienst neemt, krijgt een absoluut minimale opleiding van hoogstens enkele weken, en wordt dan naar het front gestuurd’, zegt Joris Van Bladel, die als Ruslandkenner bij het Egmont Institute binnenkort een boek publiceert over het Russische leger. ‘Het komt erop neer dat ze een geweer in handen krijgen en dan in aanvalsgolven naar voren moeten stormen. Er komt in het algemeen maar weinig tactiek bij te kijken.’
Afgelopen week ging Vladimir Poetin eens te meer vol op het orgel om de Russen tot dienstbaarheid aan te zetten. Op het Oosters Economisch Forum in Vladivostok verklaarde hij dat het leger ‘de heilige plicht’ heeft om het Russische grondgebied te verdedigen. Op sloezjbapokontraktu.rf, de portaalwebsite voor Russen die een contract bij het leger willen, zet Defensie toch vooral de financiële motivatie centraal. Naast een ‘hoge financiële vergoeding’ wordt kontraktniki een ‘betrouwbare toekomst voor de familie’ voorgespiegeld met onder meer een gratis levens- en ziekteverzekering, een woning en gratis toegang tot de universiteit voor hun kinderen.
De beloofde financiële compensaties zijn naar Russische normen immens. Wie een contract tekent, ontvangt onmiddellijk een federale premie van 400.000 roebel (ongeveer 4000 euro) en een premie die afhangt van de regio, maar minstens 400.000 roebel bedraagt. Er is een maandelijkse toelage van 210.000 roebel (ongeveer 2100 euro) zakgeld én een maandelijks salaris. Een plaatsvervangend commandant verdient volgens de portaalwebsite minstens 250.000 roebel per maand (2500 euro), een mitrailleurschutter 216.000 roebel (2160 euro) en een kok 211.000 roebel (2110 euro). Ter vergelijking: in 2022 bedroeg het Russische mediaanloon 40.368 roebel (403,68 euro).
Mobilisatie vermijden
Dat zoveel Russen voor dergelijke financiële compensatie bereid zijn om het enorme risico te lopen om gedood te worden, verbaast Van Bladel niet. ‘Voor veel Russen is deze oorlog een buitenkans. Het is voor Russen die buiten de metropolen wonen een unieke kans om sociale vooruitgang te boeken. Veel arme Russen die weinig middelen of connecties hebben, kunnen meer geld verdienen dan ze ooit in hun leven bij elkaar hebben gezien. Dat ze een enorme kans hebben om daarbij te sterven, nemen ze erbij.’
Door in te zetten op ‘vrijwillige’ kontrakniki wil Poetin een nieuwe mobilisatie vermijden. Toen hij in september 2022 een ‘gedeeltelijke mobilisatie’ afkondigde om het instortende Russische front in Charkiv te stutten, zorgde dat voor enorme maatschappelijke onrust. Daarnaast worden dienstplichtigen sinds het begin van de oorlog ontzien. Volgens de Russische wet mogen diensplichtigen niet ingezet worden in het buitenland. Dat is tot nu toe – op het begin van de invasie na – niet gebeurd. Pas nu de Oekraïners Koersk zijn binnengevallen, vechten dienstplichtigen mee.
Die keuze om dienstplichtigen uit Oekraïne weg te houden, is weloverwogen. ‘Na de Eerste Tsjetsjeense Oorlog hebben de hardliners in het Kremlin geconcludeerd dat ze de oorlog verloren hebben door de dienstplichtigen, en door het gebrek aan maatschappelijke steun,’ zegt Van Bladel. ‘Journalisten konden nog echt rapporteren wat er aan het front gebeurde. Russen zagen met wat voor brutaliteit de oorlog werd gevoerd en hoe nauwelijks opgeleide soldaten door hun oversten werden mishandeld. Het protest van de soldatenmoeders verhoogde de druk op de legerleiding. Poetin heeft toen geleerd dat het soldatenprobleem erg gevoelig lag. Vanaf dan liet hij geen pottenkijkers toe.’
Propagandacadeau
Een van de voornaamste overwegingen voor Oekraïne om de aanval op Koersk in te zetten, is de overtuiging dat ‘gewone Russen’ bij de oorlog betrokken moeten worden. Als zij de gevolgen van de Russische agressie in Oekraïne ondervinden, zo gaat de gedachtegang, zal dat de bereidheid van het Kremlin ondermijnen om de oorlog door te zetten. Het is maar de vraag of de Oekraïense aanval op Koersk niet het omgekeerde effect sorteert. Hoewel Rusland geen officiële cijfers geeft over het aantal nieuwe rekruten, lijken de wervingskantoren nog altijd goed te draaien. Ook Dmitrij Peskov, Poetins besnorde perschef, gaf al aan dat het aantal nieuwe rekruten stijgt, en een nieuwe mobilisatie dus niet aan de orde is.
‘De Oekraïners hebben Poetin een propagandacadeau gegeven’, zegt Van Bladel. ‘Het Kremlin kan nu aanhalen dat Rusland zelf wordt aangevallen. Er rijden Duitse tanks op Russisch grondgebied. Dat triggert bij alle Russen herinneringen uit de Tweede Wereldoorlog. Zelfs als veel Russen maar weinig geven om de oorlog in Oekraïne of om hun regime, zitten ze er niet op te wachten dat het Oekraïense leger hun heilige grondgebied binnenvalt.’
In de peilingen sinds het begin van de inval loopt het vertrouwen in Poetin lichtjes terug – al blijft het nog altijd torenhoog. ‘Het regime is totaal niet verontrust door wat de Oekraïners in Koersk doen’, zegt Van Bladel. ‘Ze snappen dat de Oekraïners hier maar weinig mee op schieten. Momenteel komt het Kremlin hier zelfs sterker uit.’
Oorlog in Oekraïne: alles wat u moet weten
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier