Dit jaar zal Rule, Britannia! op de Last Nights of the Proms instrumentaal, zonder woorden, worden gebracht. Lia van Bekhoven legt uit waarom dat de gemoederen in beweging brengt.
Lang, lang geleden, rond 1740, moet de Engelse dichter James Thomson, lurkend aan zijn ganzeverenpen, zichzelf gekweld hebben met de vraag: wat rijmt in ’s hemelsnaam op ‘waves’? Hij had al staan ‘Rule, Britannia! Britannia rule the waves‘. Thomson zou niet verder komen dan ‘slaves’. ‘Britons never will be slaves‘. Voor minder geprivilegieerde volkeren lag het wellicht anders, maar de bewoners van Britannia zouden zich niet als slaven laten afvoeren. Never, never, never.
Rule, Britannia! Maar zonder woorden
Spoel een kleine drie eeuwen door. De Britten domineren niet veel meer, zeker niet ’s werelds zeeën. En de slavenhandel is al lang afgeschaft. Maar Rule, Britannia! wordt nog steeds gezongen. Doorgaans met hartstocht. Mensen die Rule, Britannia! zingen en Land of Hope and Glory geloven erin. The Last Night of the Proms heeft er wereldwijd zijn meezingende, vlaggenzwaaiende reputatie aan te danken.
Met uitzondering van dit jaar. De BBC, die de jaarlijkse Promenade-concerten uitzendt, heeft besloten dat Rule, Britannia! en Land of Hope and Glory volgende maand op de gefêteerde laatste avond, alleen instrumentaal zullen worden uitgevoerd. Meezingen doe je maar thuis.
Rule, Britannia! dateert uit een tijd waarin Britten zowel profiteurs als slachtoffers van slavernij waren
De omroep zegt dat covid de omstandigheden gewijzigd heeft. Met het virus op de loer is de Royal Albert Hall van concertgangers verstoken. Het koor is niet voltallig en het orkest uitgedund.
Critici van de BBC geloven natuurlijk niks van die officiële verklaring. Nooit te beroerd om een cultuuroorlog tot brandgevaarlijke hoogte op te porren, heet het in de conservatieve media dat de Beeb zich heeft laten verleiden door Black Lives Matter en aanverwante krachten. Dirigent Dalia Staveska zou het moment juist geacht hebben om The Last Night dit keer ‘anders’ te doen. Lily Allen had vorig jaar al gezegd dat ze Rule, Britannia! niet meer wilde horen. Andere prominente musici vonden de historische meezingnummers ‘aanstootgevend’ en ‘racistische propaganda’. Ze stoorden zich eraan dat het Britse Rijk ‘dat letterlijk over lijken gegaan was’, zo vrolijk herdacht werd.
Premier Johnson verweet de BBC lafheid. De onvermijdelijke handtekeningcampagne werd opgestart om de publieke omroep over te halen de betwiste nummers alsnog in zijn geheel te laten horen. Een tamelijk onbekende acteur deed een oproep tot een staking van kijk-en luistergelden. Een peiling wist dat 54 procent van de natie de liederen wilde blijven zingen, hoewel maar 4 procent de tekst kent.
Het voordeel van zo’n cultuurclash is dat je er een hoop van opsteekt. Toen BLM begin deze zomer aan zijn kortstondige beeldenstorm begon had ik bijvoorbeeld geen idee dat Winston Churchill een voorstander was van gedwongen sterilisatie teneinde verzekerd te zijn van een ‘energieke en superieure voorraad’. De Greatest Englishman had een rotsvast geloof in de superioriteit van ‘het sterke ras’ (Europees, wit). Waarmee weer eens aangetoond is dat je het van de gangbare geschiedenisboekjes niet moet hebben. Geschiedenis, zei iemand in het toneelstuk The History Boys, ‘is one thing after another‘. Was het maar zo eenvoudig.
The Last Night of the Proms is symbolisch, maar symboliek is belangrijk
Rule, Britannia! dateert uit een tijd waarin Britten zowel profiteurs als slachtoffers van slavernij waren. Het was halverwege de achttiende eeuw niet ongewoon voor Europeanen door piraten te worden opgepakt en verhandeld als slaven. Zij het dat de aantallen het niet haalden bij de miljoenen Afrikanen die ontvoerd werden door Britten, doende met ruling the waves. De term slaaf had toen trouwens een bredere betekenis dan de huidige. Volgens sommige lezingen zou dichter Thomson met slavernij in Rule, Britannia! de autocratische heerschappij van een koning bedoeld hebben waarvan het volk zich net bevrijd had.
Wat maakt het uit?, zei een vriend tijdens een recent debat hierover. Veel, denk ik. The Last Night of the Proms is symbolisch, maar symboliek is belangrijk. Voor sommigen legitimeren de omstreden, eeuwenoude hits racistische ideologieën. Of voeden op zijn best een valse nostalgie naar een Britannia dat met zijn ‘civiliserende’ invloed de halve wereld de beschaving introk en daarna ook nog eens het fascisme van de twintigste eeuw versloeg. Voor anderen is The Last Night een kans zich met een massa onbekenden te laten gaan op dezelfde dwepende melodieën. Zoals op ieder ander muziekfestival.
Zeker is dat de Prommers, vooral op die laatste avond, een internationaal gezelschap zijn. Naast de Britse vlag wordt er gezwaaid met Noorse, Braziliaanse, Belgische, Mexicaanse en sinds brexit een ding is, de Europese vlag. Een paar jaar geleden herinner ik me dat een Peruviaanse solist Land of Hope and Glory vertolkte, verkleed als koning van de Incas. In Japan zouden ze voor The Last Night of the Proms de wekker op 04.00 uur zetten. Thomson had het nooit kunnen bedenken. Sommige dingen krijg je niet uitgelegd.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
