Rosa Parks begon bijna 70 jaar geleden een boycot tegen rassenscheiding op bussen

Op 1 december 1955 werd Rosa Parks in de Amerikaanse stad Montgomery, Alabama gearresteerd omdat ze haar plaats in de bus weigerde af te staan aan een blanke. Haar arrestatie leidde tot een lange en uiteindelijk succesrijke zwarte boycot van het openbaar vervoer in Montgomery.

Rosa Parks, op dat moment een naaister van 42, kende James Blake, de buschauffeur. Vele jaren eerder had hij haar de toegang via de vooringang van de bus ontzegd. Terwijl ze naar de achteringang liep, vertrok hij en liet hij haar langs de kant van de weg staan.

Op 1 december 1955 rond 18 uur had Parks plaatsgenomen in de ‘gekleurde afdeling’ van de bus. Toen voorin ook de ‘witte sectie’ volliep, eiste Blake dat ze haar plaats zou afstaan aan een witte passagier. Er was een verschuifbaar teken voorzien, waarmee de grens tussen wit en zwart werd aangeduid. Blake schoof het teken tot achter de rij waarop Parks zat en vroeg haar en drie andere zwarte passagiers om plaats te ruimen.

‘Men zei dikwijls dat ik moe was en dat ik daarom niet wilde opstaan’, zei Parks later. ‘Ik was niet meer moe dan anders. Ik was niet moe, ik was het moe om toe te geven.’

Parks had eerder geweigerd haar plaats af te staan, maar bij die vorige gelegenheden werd ze uit de bus gezet, zonder meer. Blake echter haalde er de politie bij, die haar arresteerde omdat ze de wet had overtreden.

De aanhouding wekte verontwaardiging op bij zwarte activisten, die vanaf de dag van haar proces, 5 december, een busboycot organiseerden, die in principe maar één dag zou duren. Omdat de oproep tot boycot zo goed werd opgevolgd, hield men de actie ruim een jaar vol: 381 dagen om precies te zijn. Tot 40.000 passagiers deden het zonder de bus, en wie geen transport vond via carpooling, en dat was de meerderheid, was dikwijls dag in, dag uit urenlang te voet onderweg. De maatschappij schrapte bepaalde lijnen omdat ze geen passagiers meer hadden.

Uiteindelijk bond de busmaatschappij in en boekte de burgerrechtenbeweging in het oerconservatieve Alabama een vroege overwinning – het systeem met de gescheiden zitplaatsen werd opgegeven.

‘Simpele naaister’

Er is vaak gezegd en geschreven dat Parks’ verzet zo’n wervende kracht had omdat ze rustig was, zacht, helemaal geen activiste. Een simpele naaister, deftig, getrouwd. Dat is, schrijft historica Jeanne Theoharis in The Washington Post, een gruwelijke misvatting. Ze was op het moment van haar arrestatie al lange jaren heel actief in de burgerrechtenbeweging. Van jonge leeftijd was ze rebels, en bracht haar mond haar dikwijls in de problemen.

Volgens Theoharis was ze na een bijna-verkrachting door een witte man (een kennis van haar baas) ook levenslang een feministe, die ook actie voerde tegen geweld op vrouwen binnen de zwarte gemeenschap.

Haar actie in Montgomery bracht Rosa Parks niet alleen roem. Ze werd ontslagen, werd met de dood bedreigd en verhuisde vrij snel naar het noorden, naar Detroit. Daar overleed ze in 2005, op 92-jarige leeftijd.