Republikeinen in danse macabre met president Biden rond schuldenplafond

Donderdag braken de VS door hun wettelijk vastgelegd schuldenplafond. Dat brengt niet meteen een crisis op gang. Maar als het Congres de verhoging van het schuldenplafond tegen de zomer niet goedkeurt, wordt het land een wanbetaler en dreigt een wereldwijde catastrofe. Zowel Republikeinen als Democraten proberen de situatie in hun voordeel uit te buiten.

De overheidsschuld van de VS bereikte donderdag 31.400 miljard dollar. Dat was de limiet die in december 2021 door het Congres werd vastgelegd, nadat het vorige schuldenplafond met 2500 miljard dollar was verhoogd.

In principe en in de praktijk kunnen de VS nu geen extra schulden meer aangaan om rekeningen te betalen. Minister van Financiën Janet Yellen bracht het Congres van de situatie op de hoogte. Ze bood ook perspectief. Voorlopig zullen de VS ‘solvabel’ blijven, maar als het Congres tegen de zomer het plafond niet opnieuw verhoogt, groeit er wel een gigantisch probleem, waarbij aannemers niet langer betaald zullen worden, of salarissen niet uitbetaald kunnen worden, en de markten onder de onzekerheid zullen lijden. Democraten schermen er ook mee dat pensioenfondsen in mekaar zullen stuiken als de beurzen crashen. Vele VS-senioren genieten van een pensioen dat afhankelijk is van een beurspakket.

‘Buitengewone maatregelen’

Voorlopig stellen die problemen zich niet. De overheid kan zich behelpen door bepaalde uitgaven via ‘buitengewone maatregelen’ uit te stellen of zelfs terug te vorderen. Dat zal in eerste instantie in de pensioensector gebeuren, kondigde minister Yellen aan. Ze zal geplande betalingen aan de pensioenfondsen voor overheidspersoneel en van de postdienst opschorten. Deze betalingen kunnen, eens het plafond is verhoogd, met vertraging weer ingehaald worden.

Als de eerste ‘buitengewone maatregelen’ niet langer volstaan, kunnen niet noodzakelijke investeringen worden geschrapt of uitgesteld. Men kan ook, meldt The New York Times, voor 15 miljard dollar lenen bij de Federal Financing Bank, een bank die onder controle van het ministerie van Financiën staat, maar niet gebonden is door het schuldenplafond. 15 miljard is relatief gesproken een habbekrats (niet eens een tweehonderdste van de schuldenberg), maar het kan even verlichting bieden.

Ergens in de late lente zal de bodem van de schatkist zijn leeggeschraapt – en zullen alle ‘buitengewone maatregelen’ zijn uitgeput. Yellen gaf in haar brief aan het Congres 5 juni aan als richtdatum: rond die tijd zal het land zijn rekeningen niet langer kunnen betalen. Er zijn onderweg nog onzekerheden. April is belastingmaand in de VS. Afhankelijk van de opbrengst van die belastingen kan de datum waarop het land insolvabel wordt, vroeger of later vallen. De economie kan floreren of een duik nemen. Ook dat kan de datum beïnvloeden.

Maar laten we aannemen dat op 5 juni de schatkist leeg is. Wat gebeurt er op dat moment?

Niemand die dat met enige zekerheid kan stellen, maar de doemscenario’s vliegen de Amerikanen om de oren: de beurs zal crashen, de economie zal crashen, de wereldeconomie kan crashen. Zelfs als de doem schromelijk overdreven zou worden, is het voor de miljoenen ambtenaren geen glorieus vooruitzicht te weten dat hun salarissen niet langer gegarandeerd zullen zijn.

Overigens: ook in de aanloop naar 5 juni zullen de beurzen de onzekerheid voelen. Bij de crisis van 2021 rond het schuldenplafond zat het departement van Financiën zodanig krap bij kas dat het soms te weinig middelen leek te hebben om aan de verplichtingen van de volgende dag te voldoen.

Wie heeft schuld aan de schuld?

Kortom: ooit, en liever sneller dan trager, moet het Congres in actie schieten en de schuldenlimiet aanpassen. In een verder verleden gebeurde die aanpassing quasi automatisch. Maar de voorbije vijftien jaar werd wat een financiële kwestie was intens politiek. Beide partijen geven mekaar de schuld van de schuld, en de schuld van de maatregelen om de schuld onder controle te krijgen.

Er ontstaat een danse macabre, die uiteindelijk uitmondt in een overwinnaar en een dupe. Als niemand politiek plooit, wordt het land de dupe.

Zo ook dit keer. De kersverse Republikeinse speaker in het Huis van Afgevaardigden, Kevin McCarthy, wil naar eigen zeggen het schuldenplafond pas verhogen als hij eerst toezeggingen krijgt van president Biden dat de uitgaven structureel zullen worden aangepakt, en liefst verminderd.

Het Witte Huis toont echter geen interesse: ‘We zullen niet onderhandelen’, zei Bidens woordvoerster Karine Jean-Pierre strijdvaardig. Het is aan het Congres om zich over het schuldplafond uit te spreken, ging ze verder: ‘Dat is de grondwettelijke plicht’ van de Congresleden.

President Biden heeft geen goede ervaringen met onderhandelingen rond schuldenplafonds. In 2011 bereikte zijn toenmalige baas Barack Obama na maanden van dispuut en confrontatie een compromis waarbij zowel de militaire als de sociale uitgaven een limiet opgelegd kregen. Dat leidde tot vrij aanzienlijke en pijnlijke besparingen in de sociale zekerheid (en wat de Republikeinen betreft: tot pijnlijke besparingen voor het leger). Een dergelijk compromis is, volgens persverslagen, voor Biden niet voor herhaling vatbaar.

Voorlopig wordt het debat gevoerd in de media.

Democraten argumenteren oorzaak en gevolg. De betalingen die er nu toe leiden dat het schuldenplafond doorbroken wordt, werden vroeger beslist door het parlement. Het is logisch dat het Congres het plafond verhoogt, vinden ze, zodanig dat de besliste maatregelen financieel gedekt worden. Ze laten ook zelden na te verwijzen naar de belastingverlagingen onder Donald Trump, die hebben bijgedragen tot het overschrijden van het plafond (samen met de vele investerings- en covidpakketten die onder Biden en sommige nog onder Trump werden goedgekeurd). Bernie Sanders en anderen stellen dat de Republikeinen het schuldenplafond willen aangrijpen om duchtig te schrappen in sociale uitgaven.

McCarthy verwijst naar de buitengewoon snel gestegen uitgaven in de periode dat de Democraten in beide Kamers de meerderheid hadden. Rechtse Republikeinen manen McCarthy aan om verder te gaan dan hij heeft aangegeven en elke verhoging van het schuldenplafond te weigeren, los van Democratische toegevingen. In de Senaat distantieert de Republikeinse leider Mitch McConnell zich dan weer van partijgenoot McCarthy. ‘Uiteindelijk is de essentie dat de VS nooit aan hun schulden zullen verzuimen’, zei hij, ‘Dat is nooit gebeurd, en zal nooit gebeuren.’

Te doden gijzelaar

De conservatieve krant The Wall Street Journal trekt in een editoriaal rond de kwestie de aandacht van de lezer met een macabere openingszin. ‘De eerste regel van politieke onderhandelingen’, aldus de krant, ‘bestaat erin niemand te gijzelen als je niet bereid bent hem neer te schieten’. Wie precies gegijzeld wordt, mag de lezer van zelf invullen, maar laten we het de Amerikaanse economie noemen, met Kevin McCarthy dit keer als gijzelnemer.

De krant heeft alle sympathie voor de eisen van McCarthy. Als een individu te veel schulden aangaat, betoogt ze, wordt opgetreden, wordt bijvoorbeeld een creditcard in beslag genomen. De overheidsschuld stijgt snel, en het gewicht van de schuld wordt, gelet op de gestegen rente, zwaarder. Er moeten, stelt de krant, inderdaad sancties komen tegen de snel groeiende overheidsschuld (van 39,2 procent van het bbp in 2008 over 77,6 procent in 2018 naar 100 procent nu).

Toch maant de Journal McCarthy aan tot bescheidenheid. Als hij al vijftien stemronden nodig had om speaker te worden, hoeveel moeilijker zal het dan zijn om de eenheid van zijn fractie te behouden in een debat waarbij ‘Wall Street, de financiële wereld, de pers en de Democraten’ eensgezind zullen blijven hameren op de gevolgen van een ingebrekestelling van het land.

Bovendien, argumenteert de krant, is dit misschien geen strijd die je wilt aangaan. In 2011 haalden de Republikeinen, in het duel met president Obama, zogenaamd hun slag thuis. Er kwamen beperkingen op de uitgaven voor Defensie en Sociale Zekerheid. Het begrotingstekort werd kleiner, maar na enkele jaren heropenden de Republikeinen de onderhandelingen om de militaire uitgaven te kunnen optrekken. Ter compensatie konden de Democraten de sociale uitgaven weer verhogen. De drang om te besparen is in de VS zelden een lang leven beschoren, en dat in beide partijen.

De Republikeinen moeten, vindt The Wall Street Journal, niet te breed mikken, en vooraf duidelijk maken welke besparingen ze willen binnenhalen. Anders riskeren zij degenen te worden die bakzeil moeten halen. Ze moeten ook beperkte doelwitten kiezen die ze aannemelijk kunnen maken voor een breed kiespubliek. Want de Democraten hebben het mindere lastige argument: zij kunnen gewoon uitleggen wat Republikeinen de mensen willen ontnemen.