In het Oost-Duitse stadje Chemnitz vonden er de afgelopen dagen in de marge van een extreemrechtse demonstratie zware rellen plaats. ‘De regering heeft de rechtse verzuchtingen te lang links laten liggen’, aldus professor vergelijkende politiek Werner Patzelt.
In de binnenstad van het voormalig Oost-Duitse stadje Chemnitz kwam het zondag en maandag tot zware rellen, nadat zondagochtend een Duitser door twee migranten werd doodgestoken. De protesten liepen uit de hand en mensen met een andere huidskleur werden als opgejaagd wild aangevallen. Dat dit uitgerekend in de Oost-Duitse deelstaat Sachsen gebeurt, is geen toeval.
PEGIDA
In de Oost-Duitse deelstaten is nativistisch gedachtegoed (een combinatie tussen xenofobie en nationalisme) al een tijdlang geen taboe meer. Op 20 november 2014 vond in Dresden, de hoofdstad van Sachsen, de eerste demonstratie van de extreemrechtse organisatie PEGIDA (Patriottistische Europeanen tegen de Islamisering van het Avondland) plaats.
Al na de derde PEGIDA-demonstratie, die op 15 december 2014 plaatsvond, werd er vanuit Chemnitz afvaardiging gestuurd. Kathrin Müller, de stichter van de beweging Chemnitz wehrt sich, kwam als allereerste gastspreker ooit voor het PEGIDA-publiek haar beklag doen over een gepland asielcentrum in haar stad. ‘Buitenlanders vallen de vrouwen lastig en beroven ons’, stak Müller vier jaar geleden tijdens de demonstratie van wal. Eind 2015 zouden ook Anke Vandermeersch en Filip De Winter een toespraak geven op een PEGIDA-demonstratie in Dresden. Müllers organisatie werd intussen omgedoopt tot Pro Chemnitz, de partij die maandag de uit de hand gelopen demonstratie organiseerde.
In Oost-Duitsland gaat het om vraagstukken over de Duitse grenzen en een Duitse cultuur. De regering zal die geest niet zomaar terug in de fles krijgen.
Extreemrechts is in Chemnitz, en bij andere voormalige DDR-deelstaten, alleszins geen nieuw fenomeen. Volgens het Bundesamt zur Verfassungsschutz, de Federale Dienst voor de Bescherming van de Grondwet, zijn er in Sachsen om en bij de 2700 extreemrechtse sympathisanten. In 2015 waren dat er een tweehondertal minder. Naast PEGIDA en de Alternative für Deutschland (AfD) hebben tal van andere radicaal- en extreemrechtse bewegingen zoals de Identitäre Bewegung, Die Partei en Der Dritte Weg aan populariteit gewonnen. Die laatste zag haar ledenaantal in 2017 met de helft verdubbelen en wordt door de Duitse autoriteiten nauwlettend in het oog gehouden omwille van haar banden met de neonazistische scène.
Blijven deze bewegingen in andere delen van het land voornamelijk onder de radar, dan lijkt de naoorlogse schroom in het Oosten om openbaar xenofobe voorkeuren te uiten zo goed als verdwenen. Volgens de meest recente peilingen zou de AfD in Sachsen bij de volgende deelstaatverkiezingen maar liefst vijfentwintig procent van de stemmen halen, een stijging van meer dan 15 procent ten opzichte van de vorige verkiezingen. Het zou er voor zorgen dat de huidige grote coalitie tussen de sociaaldemocratische SPD en de christendemocratische CDU niet meer mogelijk is.
Oost en West
Nochtans wonen er in de Oost-Duitse deelstaten proportioneel veel minder mensen met een migratieachtergrond dan in de rest van Duitsland. In 2017 had ruim 24 procent van de totale Duitse bevolking een migratieachtergrond. Maar in de voormalige Oost-Duitse deelstaten, waaronder Thüringen, Sachsen-Anhalt en Brandenburg, ligt dat aandeel zelfs onder de tien procent. De reële impact van de vluchtelingencrisis staat alleszins niet in verhouding met de toenemende aantrekkingskracht van de xenofobische agenda van de AfD en enkele extreemrechtse organisaties.
Bij de Oost-Duitse bevolking leeft nog steeds het gevoel dat ze geen inspraak hebben.
Maar dat argument gaat volgens Werner Patzelt niet op. Patzelt is professor vergelijkende politiek aan de Technische Univeristeit van Dresden en schreef een uitgebreid werk over de opkomst van Pegida in Dresden. Hij kent het reilen en zeilen van extreemrechts in Oost-Duitsland als geen ander. ‘In West-Duitsland is het aandeel van mensen met een migrantie-achtergrond de afgelopen decennia vooral geleidelijk gestegen. In Oost-Duitsland is het aandeel van migranten daarentegen op amper vijf jaar tijd van quasi nul naar tien procent gestegen. Dat heeft voor een niet te onderschatten cultuurschok gezorgd’, aldus Patzelt. ‘De mensen zijn daarom niet noodzakelijk met zichzelf bezig, maar maken zich grote zorgen welke richting Duitsland uitgaat. Er mag momenteel wel een aanzienlijk begrotingsoverschot zijn, maar wat moet er gebeuren als de economische voorspoed ophoudt? Dat is wat veel mensen in Oost-Duitsland zich afvragen’, voegt Patzelt toe.
Volgens Bertus Bouwman, journalist voor Duitslandnieuws.nl in Berlijn , mogen we de rol van de Oost-Duitse geschiedenis niet onderschatten. ‘In de voormalige DDR werd de samenleving louter van bovenaf georganiseerd terwijl er in West-Duitsland wél politieke participatie mogelijk was’, aldus Bouwman. ‘Bij de Oost-Duitse bevolking leeft nog steeds het gevoel dat ze geen inspraak hebben. Er is wel democratie geïnstalleerd, maar dat heeft niet automatisch tot participatie geleid. Daarom zijn protestpartijen en -bewegingen nog steeds erg populairder dan in West-Duitsland’, aldus Bouwman.
Ook de politieke koers van de Bondsregeringen speelt een belangrijke rol, zegt Patzelt. ‘Na de val van de Berlijnse muur was er aanvankelijk een rechtse regering aan de macht. Daarom organiseerde het protest zich voornamelijk rondom linkse thema’s. Maar nu er al een decennium een eerder centrumlinkse regering aan het roer staat, zijn het vooral rechtse thema’s zoals immigratie en veiligheid die worden aangeboord. Het gaat nu om de vraag over Duitse grenzen en een Duitse cultuur.’
‘Wir sind das Volk!’
Bovendien kampt het Oosten van Duitsland nog steeds met een aanzienlijke sociaaleconomische achterstand. Zo ligt de werkloosheid er nog eens stuk hoger terwijl het inkomen gemiddeld een stuk lager uitvalt. ‘Daarom hebben jonge mensen de afgelopen decennia in groten getale de voormalige DDR-deelstaten verlaten waardoor de economie nog verder gaat sputteren. De mensen die zich tot de AfD en extreemrechtse bewegingen aangetrokken voelen, hebben gemiddeld genomen een pak minder kansen dan in West-Duitsland’, zegt Bouwman. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat de demonstranten tijdens de protesten in Chemnitz luidkeels ‘Wir Sind das Volk’ scandeerden, exact dezelfde slogan die door de DDR-bevolking op de maandagavondprotesten enkele weken door de val van de Berlijnse Muur werd gebruikt.
De gebeurtenissen in Chemnitz komen in deze context niet geheel uit de lucht gevallen. Patzelt gelooft bovendien niet dat de Duitse regering de kar meteen zal kunnen keren. ‘De regering zal die geest niet zomaar terug in de fles krijgen. Als iemand verslaafd geraakt aan alcohol, dan geraakt die persoon er ook niet zomaar vanaf. Vanaf een bepaald moment krijg je de kar niet meer gekeerd, zeker wanneer je een deel van de bevolking een tijdlang hebt verontachtzaamd. De overheid moet de strafdaden van de extreemrechtse organisaties blijven veroordelen, maar ik denk dat de conservatieve rechts-nationalistische trein wel eens voorgoed vertrokken kan zijn’, aldus Patzelt.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
