‘Relatie tussen VS en Europa was altijd al behoorlijk asymetrisch’

‘Een grote militaire aanwezigheid  in Europa helpt maar weinig in de grote geopolitieke strijd die de VS met China voert. En dus wordt van ons Europeanen verwacht dat wij op militair vlak onze eigen boontjes gaan doppen’, schrijft Steven Simon van denktank Eleni.

Er is veel te doen om de houding die de VS vandaag de dag aanneemt ten overstaan van Europa. Er is sprake van een ware breuk met het verleden. In werkelijkheid was de relatie tussen de VS en Europa echter altijd behoorlijk asymmetrisch. In de bipolaire wereld van de koude oorlog was de Sovjetunie de grote vijand van de VS. Om die vijand te bestrijden was het in het belang van de VS zelf om hier, vlak bij het IJzeren Gordijn, militair aanwezig te zijn.

Dat wij hier in Europa daar ook zelf ons voordeel mee deden was mooi meegenomen; maar daar was het de VS eigenlijk nooit om te doen. De VS, elke geopolitieke wereldmacht, doet eenvoudigweg wat nodig is om de eigen belangen te dienen. Daarbij gaat het niet om morele overwegingen of om bondgenootschap gebaseerd op gezamenlijke waarden, maar vooral om de praktische afweging van welke strategie de gewenste doelstelling oplevert: Realpolitik.

Het is overigens ook nooit anders geweest. Na het ontstaan van de Sovjetunie was de strijd tegen het “rode gevaar” de leidraad voor het geopolitieke beleid van de VS. Dat ging zo ver dat na de afloop van WOII de geallieerden Pietro Badoglio, stafchef van Mussolini, aangesteld hebben als eerste naoorlogse premier van Italië. Het is ongeveer hetzelfde als zouden de geallieerden na de oorlog Göring aangesteld hebben als eerste naoorlogse kanselier van Duitsland.

Te gek voor woorden, zou je denken. Maar het succes van de Italiaanse partizanen maakte dat er in Italië geen sprake kon zijn van een denazificatie. Net het tegendeel was nodig,  in Italië moest politiek rechts gerehabiliteerd worden in de strijd tegen het “rode gevaar”. Realpolitik dus.

Op dat vlak is het vandaag niet anders. Alleen, voor de VS is de grote vijand niet langer het “rode gevaar”, de grote vijand is nu het “gele gevaar”. En dus heeft men in Washington het geweer van schouder veranderd. Dat is overigens niet nu pas gebeurd, met het aanbreken van de nieuwe ambtstermijn van Donald Trump. Onder president Joe Biden trok de VS zich zonder enig overleg met de bondgenoten onverwachts terug uit Afghanistan.

Een grote militaire aanwezigheid in Afghanistan is immers niet erg nuttig in de strijd met China. En de NAVO-bondgenoten zijn nog maar van relatief belang als China je grote vijand is. Wat ben je dan immers met een militair samenwerkingsverband waarvan de lidstaten allemaal langs de Atlantische oceaan liggen, toch? Dus neen, dat zogenaamd nieuwe beleid van de VS is helemaal niet zo nieuw.

De vele sancties tegen Rusland van de voorbije jaren hebben dat land echter in de armen gedreven van China. En dat is een ongewenst neveneffect van die sancties. Als Rusland en China verder bondgenoten zouden worden, waarbij Rusland dan de tweede viool speelt, dan krijgen we een zeer groot (van Finland tot Japan) neofascistisch blok. Dat dit blok niet democratisch is, is voor de VS niet noodzakelijk een probleem, zie Latijns Amerika tijdens de koude oorlog en de uitstekende relaties tussen de VS en een aantal landen aan de Perzische Golf. Maar dat blok is te groot, te veel een bedreiging voor de positie van de VS in de wereld.

Onder Nixon zijn de VS constructieve betrekkingen aangegaan met het communistische China, via de zogenaamde pingpongdiplomatie. Dat gebeurde niet omdat men in Washington die lui in Peking een fijne club vond. Neen, dat gebeurde om China los te weken van de Sovjetunie, het eeuwige “divide et impera”. Net zo zal Rusland nu losgeweekt worden van China, om China te isoleren. En dus zien we nu dat de VS  bezig is éénzijdig een deal sluiten met Poetin over de hoofden heen van de EU en Oekraïne, om vervolgens verder een constructieve relatie uit te bouwen met Rusland.

Wat Washington betreft is in die geopolitieke strijd met China voor Europa eerder nog maar een onbeduidende rol weggelegd. Een grote militaire aanwezigheid van de VS in Europa helpt immers weinig in die strijd. En dus wordt van ons Europeanen verwacht dat wij op militair vlak onze eigen boontjes gaan doppen. Tenminste wat de uitgaven betreft. Alle lidstaten moet nu de uitgaven norm voor defensie van 2% van het BBP halen, en ergens in de nabije toekomst misschien zelfs 5%. Dus ja, om de rekeningen te betalen wordt er nu vanuit Washington duidelijk meer naar Europa gekeken. Maar wat in verband met het beleid? 

Op dat vlak valt te verwachten dat Washington niet van plan is de teugels te vieren. Waarom zouden ze ook, toch? Immers, hoe minder concurrenten in het geopolitieke spel, hoe liever men het heeft in Washington.

Willen we echter als EU de komende decennia niet vermalen worden in het geopolitieke spel, dan zullen we in Europa toch werk moeten maken van een geopolitieke/militaire unie.  Immers, zoals president Theodore Roosevelt placht te zeggen: “speak softly and carry a big stick; you will go far”. Alleen, wat Europa betreft, moeten we het nu stellen met 27 kleine stokjes. Daar is men elders in wereld niet erg van onder de indruk.

Dat blijkt vandaag de dag nog maar eens overduidelijk. Bij de “vredesgesprekken” over Oekraïne in Saudi-Arabië zitten nog Oekraïne noch de EU mee aan tafel. Want op geopolitiek/militair vlak is de EU een reus op lemen voeten, groot maar zonder veel militaire slagkracht.

En bij dat niet vermalen worden in het geopolitieke spel gaat het om meer dan louter economische belangen. Het gaat ook om gezamenlijke waarden en een gedeelde maatschappijvisie. Zij die daar aan twijfelen moeten de Spaanse costa’s en Griekse eilanden eens achter zich laten, en ontdekken hoe groot het verschil kan zijn. Veel van deze verworvenheden worden hier beschouwd als evident. Maar helaas is niets minder waar. Laat ons er dus voor zorgen dat hier het licht blijft branden.

Dus ja, er zijn erg goede redenen om werk te maken van verregaande geopolitieke/militaire samenwerking binnen de EU. Evident zal dat niet zijn. Maar ik durf toch te hopen dat de huidige geopolitieke context de lidstaten ertoe zal kunnen bewegen over hun eigen schaduw heen te stappen.

Steven Simon is actuaris en gastdocent aan de VUB. Hij is lid van denktank Eleni.