Regering-Trump lijkt katholiek bastion: ‘Het katholicisme van JD Vance en Marco Rubio is diep reactionair’

Met onder meer JD Vance, Marco Rubio en Robert Kennedy jr. op cruciale ministerposten, lijkt de Amerikaanse regering meer dan ooit een katholiek bastion. ‘Het heeft iets van katholiek exhibitionisme’, zegt Amerika-expert Frans Verhagen.

Wie in de Verenigde Staten een politieke carrière ambieerde, was ooit maar beter geen katholiek. Verreweg de meeste Amerikaanse presidenten waren, net als de founding fathers, protestanten. Pas in 1960 slaagde een katholieke kandidaat erin om, ondanks het antikatholieke ressentiment, de verkiezingen te winnen. John F. Kennedy ging de geschiedenisboeken in als de eerste katholieke president van de Verenigde Staten.

De tweede was, zestig jaar later pas, Joe Biden.

Vandaag lijkt dat antikatholieke ressentiment zo goed als verdwenen. Denk bijvoorbeeld aan JD Vance, de vicepresident die zich in 2019 tot het katholicisme bekeerde.

Sindsdien doet Vance bepaald geen moeite om zijn geloofsovertuiging te verbergen. Zo slaagde hij er afgelopen zondag nog in een audiëntie te versieren bij paus Franciscus. Het zou Franciscus’ laatste audiëntie worden.

Assenkruisje

Vance is niet het enige regeringslid dat zo opzichtig katholiek is. Buitenlandminister Marco Rubio keerde, na jaren van religieuze omzwervingen, terug naar het katholieke geloof van zijn jeugd. Net als Vance maakt hij daar geen geheim van. Op 6 maart jongstleden, Aswoensdag, liet Rubio zich door nieuwszender Fox News interviewen met een assenkruisje op het voorhoofd.

En dan is er nog Robert Kennedy jr, de minister van Volksgezondheid. In interviews laat hij zich geregeld ontvallen dat hij, na een slechte ervaring met drugs, de weg naar het geloof van zijn jeugd heeft teruggevonden.

‘Antikatholicisme speelt in de VS al lang geen rol meer’, stelt Frans Verhagen, Amerika-expert uit Nederland. ‘In de jaren zestig van de vorige eeuw was dat nog wel zo. Katholieken waren verdacht, in de eerste plaats omdat ze een hogere autoriteit erkenden dan de president.

Maar vandaag is de katholieke geloofsovertuiging duidelijk geen electoraal nadeel meer. Als de katholiek Joe Biden nog om religieuze redenen werd aangevallen, dan was dat omdat hij zich niet strikt genoeg aan de regels van de oerconservatieve katholieke kerk in Amerika hield, en het recht op abortus niet bestreed.’

Volgens Verhagen is het juist die antiabortusbeweging die de Amerikaanse katholieken een boost heeft gegeven. ‘Het gaf hen een gemeenschappelijk, duidelijk doel, wat voor een groot zelfvertrouwen zorgde. Daarbovenop kwam nog de steun van het Hooggerechtshof, waar zes van de negen rechters katholiek zijn.

Wat die katholieken – de oude én de bekeerlingen – verbindt, is conservatisme, en een verlangen naar een duidelijke hiërarchie en traditionele machtsstructuren. Hun denken werd zopas erg goed geïllustreerd door Ross Douthat, een conservatieve, katholieke columnist voor The New York Times. In zijn laatste column was hij bijzonder kritisch voor Franciscus. Die zou de gelovigen hebben aangezet tot twijfel en ongehoorzaamheid, en zo de eigen instelling hebben ondergraven.’

Migratiebeleid

Die gespannen relatie tot de overleden paus deelt deze columnist met wel meer Amerikaanse katholieken. Kurt Martens, kerkjurist en professor aan de Catholic University of America in Washington, wijst erop dat Franciscus in februari nog een brief stuurde naar de Amerikaanse bisschoppen.

De brief was een duidelijke kritiek op JD Vance, die een poging had gewaagd om het harde Amerikaanse migratiebeleid met katholieke argumenten te verdedigen. ‘Eigenlijk vertelde de paus aan Vance dat hij de katholieke theologie verkeerd had begrepen’, zegt Martens. ‘De paus had daarin trouwens gelijk. Vance is zo’n typische bekeerling. Hij spreekt zich graag fors uit over dingen waarmee hij niet is opgegroeid, en waar hij ook duidelijk niet zo veel verstand van heeft. Dat bleek ook tijdens die fameuze audiëntie. Vance sprak de paus aan met ‘sir’. De priester die erbij was, sprak hij aan met ‘father’, terwijl het monseigneur had moeten zijn. Dat zijn zaken die je, als vicepresident maar toch vooral als katholiek, zou moeten weten.’

De opzichtigheid waarmee Vance zijn geloof belijdt, is volgens Martens niet alleen toe te schrijven aan het enthousiasme van de bekeerling. Mogelijk is het ook iets cultureels. ‘Hoe Marco Rubio met dat assenkruisje op Fox News verscheen, heeft iets van katholiek exhibitionisme. Sommige Amerikaanse katholieken laten wel heel graag zien hoe katholiek en vroom ze zijn.

Je kunt dat deels verklaren door de Amerikaanse showcultuur. Maar het doet me ook soms twijfelen over de authenticiteit van hun geloof. In het evangelie wordt verteld over een arme weduwe die haar schaarse centen anoniem in het offerblok liet vallen. Jezus prijst haar tegenover de Farizeeër die zo graag laat zien hoeveel geld hij wel in het offerblok stopt. Dat opbod van Amerikaanse katholieken doet me soms aan die Farizeeërs denken.’

Krasbiljet

Het Amerikaanse katholicisme, zegt Martens, is ten gronde ‘doordrongen van een protestantse mentaliteit’. Martens verduidelijkt dat met een metafoor. ‘Je kunt het vergelijken met een krasbiljet van de loterij. Als je erop krast verwijder je de oppervlakkige, katholieke laag. Daaronder zit de protestantse mentaliteit. Aan de oppervlakte lijkt een bekeerling als Vance een overtuigde katholiek, maar in de diepte zit de protestantse regeldrift.

Ook dat verklaart waarom paus Franciscus weleens botste met de Amerikaanse katholieke kerk. Veel traditionele Amerikaanse katholieken zijn bijvoorbeeld aanhangers van de preconciliaire mis, in het Latijn en met de rug naar de kerkgangers. En met die oude liturgie komt ook een theologie mee, die het modernisme en de godsdienstvrijheid verwerpt. Het katholicisme van Vance en Rubio is in wezen een diep reactionair katholicisme.’

Progressieve katholieken, zo vertelt Martens nog, kregen vanuit de conservatieve hoek weleens het verwijt dat ze ‘cafetaria-katholieken’ zijn. ‘Daarmee bedoelen ze katholieken die alleen de standpunten omarmen die hen politiek goed uitkomen.

Je zou kunnen zeggen dat Franciscus heeft duidelijk gemaakt dat juist die conservatieve katholieken de cafetaria-katholieken zijn. De Amerikaanse katholieke kerk is een van de grote voorvechters van het recht op leven. Maar wie in alle omstandigheden dat recht op leven verdedigt, kan ook alleen maar tegen de doodstraf zijn. Het is een argument waar de meeste Amerikaanse katholieken doof voor zijn.’