‘Referendum met vraag “Moet Nederland in EU blijven” was eerlijker geweest’

‘De wet om eenvoudig referenda toe te laten, is een zoveelste blunder van Mark Rutte’, stelt de Nederlandse politicoloog André Krouwel. ‘ Zijn hele premierschap is getekend door minicrisissen.’

In Nederland werd woensdag een referendum georganiseerd over het associatieverdrag tussen de Europese Unie en Oekraïne. De officiële uitslag wordt pas donderdag bekend gemaakt, maar Knack.be blikt al even vooruit met de Nederlandse politicoloog André Krouwel. ‘Een referendum met de duidelijke vraag: moet Nederland lid blijven van de EU, was eerlijker geweest.’

De Nederlandse politicoloog André Krouwel (universiteit van Amsterdam) is zelf een voorstander van het associatieverdrag met Oekraïne, maar loopt – op zijn zachtst gezegd – niet echt warm voor het referendum waarin de Nederlanders zich konden uitspreken over het akkoord.

Dat verdrag gaat voornamelijk over handel, maar er is ook sprake van een zekere politieke samenwerking, wat bij sommigen in Nederland de vrees aanwakkert dat het kan leiden tot een toetreding van Oekraïne tot de EU. Alle Europese lidstaten hebben het associatieverdrag al goedgekeurd en geratificeerd, maar in Nederland is dat laatste nog niet gebeurd. Politicoloog André Krouwel vindt het verdrag ‘een gif voor de democratie’.

Het referendum gaat over een associatieverdrag, maar het debat gaat veel breder dan dat. Volgens de initiatiefnemers wil men vooral de spanningen tussen Nederland en de EU onder druk zetten.

André Krouwel: ‘Er komen inderdaad verschillende dingen bij kijken en dat maakt het een heel raar en te complex onderwerp voor een referendum. De initiatiefnemers hebben ook toegegeven dat het helemaal niet om Oekraïne gaat, maar dat ze gewoon herrie willen schoppen en het anti-Europagevoel op de kaart willen zetten. En dat is dus gelukt. Want volgens een peiling gaat het maar voor een op de drie kiezers over het eigenlijke handelsverdrag. 60 procent van de kiezers denkt dat het gaat over de Russische president Vladimir Poetin lastigvallen, de uitbreiding van de Europese Unie, militaire samenwerking met Oekraïne, berechtiging voor het neergestorte vliegtuig MH17. Je kan je dus ook de vraag stellen: weten mensen wel waarover we over stemmen? In dat opzicht hebben de initiatiefnemers met dit referendum de democratie eerder ondermijnd. Ik vind het zelfs een gif voor de democratie. Een referendum met de duidelijke vraag: moet Nederland lid blijven van de EU, was eerlijker geweest.’

‘Wij hebben in Nederland een consensusdemocratie, waarbij we veel respect hebben voor minderheidsstandpunten. Een referendum is een ja of een nee, waarbij de winnaars hun wens krijgen en de verliezers met lege handen achterblijven. Het referendum wordt nu misbruikt door GeenStijl om een anti-EU campagne te voeren en tot overmaat van ramp heeft dat referendum ook nog eens miljoenen gekost.’

Het referendum is raadgevend en dus niet bindend. Denkt u dat de Nederlandse politici het resultaat van het referendum zullen respecteren?

Krouwel: ‘Een aantal partijen, waaronder de regeringspartij PvdA, hebben al gezegd dat ze de uitslag zullen respecteren. Ik denk dat het opkomstpercentage net hoog genoeg zal zijn en dat het referendum op een ‘nee’ zal uitdraaien. Dat betekent dat zo’n 20 procent van de Nederlanders zich dus uitspreken tegen het verdrag. De meerderheid van het parlement heeft wel al voor gestemd, dus moet je de afweging maken wat nu telt.’

‘De politieke elite in Nederland zal bij een ‘nee’ eerst met de andere EU-landen moeten gaan praten en kijken wat de (juridische) gevolgen zijn. De andere lidstaten zullen sowieso doorgaan met dit verdrag. Oekraïense bedrijven zouden dan ook vanuit Antwerpen bijvoorbeeld handel kunnen voeren met Nederland, waardoor België de werkgelegenheid krijgt en wij niets. Dus op die manier kan Nederland zichzelf in de voet schieten.’

‘De Nederlandse regering kan ook gewoon het argument gebruiken dat het de initiatiefnemers gewoon te doen was om de EU tegen te werken en dat het niet zozeer om het associatieverdrag an sich ging. Dus ik denk dat het uiteindelijk toch geratificeerd zal worden’.

Terwijl Nederland momenteel voorzitter is van de EU, zou een ‘nee’ een blamage zijn voor Mark Rutte?

Krouwel: ‘Absoluut, de Nederlandse regering heeft ook een heel slechte wet gemaakt vorig jaar, door referenda mogelijk te maken. Nochtans waren ze gewaarschuwd dat mediabedrijven heel gemakkelijk aan het vereiste aantal handtekeningen zouden kunnen komen om een referendum te organiseren. Het is de zoveelste blunder van Mark Rutte, zijn hele premierschap is getekend door minicrisissen.’

Zal het bij dat ene referendum blijven?

Krouwel: ‘De voorzitter van de Raad van State van Nederland, het hoogste orgaan dat de regering adviseert, heeft al gezegd dat de wetgeving die referenda mogelijk maakt opnieuw voorgelegd moet worden aan de eerste kamer. Dat moest trouwens sowieso nog gebeuren, want het is slechts een tijdelijke wet.’

‘De Raad van State zal dan adviseren om die wet onmiddellijk de nek om te draaien en hier niet mee door te gaan. De initiatiefnemers zijn er dus niet alleen in geslaagd om onze premier een hak te zetten en te blameren in Europa, maar ook een democratisch instrument als het referendum te besmetten met een heel zure smaak.’

Kan een nee bij het referendum andere crisissen in Europa, zoals het Brexit-referendum, versterken?

Krouwel: ‘Ik denk niet dat de Engelsen echt wakker liggen van het referendum in Nederland. De referenda gaan ook over twee verschillende dingen. Maar stel dat Groot-Brittannië, net als wij, straks nee zegt in het referendum, dan zullen de initiatiefnemers van dit referendum het natuurlijk leuk vinden om te zwaaien met twee referenda die tegen de EU zijn en zeggen dat de EU ten dode opgeschreven is. Dat is natuurlijk pijnlijk voor Europa.’

‘De Europese eenwording had twee belangrijke pijlers: economische voorspoed en stabiliteit enerzijds, en veiligheid anderzijds. Je ziet dat beide onder druk staan door de economische crisis en de conflicten aan de grens van Europa. Daarom geloven sommige mensen gewoon niet meer in het project op een gegeven moment.’ (RDC)