Rapport wereldwijde wapenhandel: westerse landen blijven dominant, Russische wapenexport gehalveerd

Ondanks hun slinkende geopolitieke gewicht blijven Amerika en Europa de wereldwijde wapenhandel domineren, zo blijkt uit het laatste rapport van het Stockholm International Peace Research Institute. Zeven opvallende conclusies.

De afgelopen vijf jaar was bijna drie vierde van de internationale wapenhandel afkomstig uit het Westen. De Russische export van wapens nam dan weer met 53 procent af. Dat blijkt uit onderzoek van het Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI).

SIPRI is wereldwijd een absolute autoriteit in het in kaart brengen van de wapenhandel. Ook dit jaar publiceert SIPRI een database waarin het wereldwijde wapenleveringen registreert. Om tendensen te onderscheiden, werkt het met periodes van vijf jaar. Zain Hussain, die als onderzoeker de SIPRI-database mee samenstelde, waarschuwt dat de cijfers niet volledig zijn. ‘Er is een bepaalde dark number,’ aldus Hussain. ‘We zijn afhankelijk van open bronnen. Bij bepaalde staten en gewapende groeperingen is het moeilijk om exacte informatie te verkrijgen.’

Het is ook belangrijk om te snappen dat wapenexport om meer gaat dan het leveren van wapens. Wapencontracten hebben ook een belangrijke politieke component, omdat wapenleveringen doorgaans gepaard gaan met langetermijncontracten voor onderhoud en reserveonderdelen. ‘Bij wapenaankopen spelen niet alleen militaire overwegingen,’ zegt Hussain. ‘Er is altijd een strategische dimensie. Wapenhandel is een vorm van diplomatie. De meeste wapens die naar Israël en de Golfstaten gaan, zijn bijvoorbeeld afkomstig uit de Verenigde Staten. Dat dient ook een diplomatiek doel: het zorgt ervoor dat Amerika er belang bij heeft om een goede relatie met die landen te bewaren.’

1. Westerse wapenindustrie blijft dominant

Hoewel het geopolitieke gewicht van het Westen wereldwijd terugloopt, blijft wapenproductie bij uitstek een westerse aangelegenheid. Maar liefst 72 procent van de wapens die wereldwijd verhandeld worden, is afkomstig uit de Verenigde Staten en Europa. Als we Zuid-Korea en Israël politiek gesproken tot het Westen rekenen, staan er slechts twee landen die niet tot de westerse wereld behoren in de top tien: Rusland en China.

Maar liefst 42 procent van de wereldwijde wapenexport kwam de voorbije vijf jaar uit de Verenigde Staten, een toename van 17 procent tegenover de vijf jaar voordien. De grootste afnemers van Amerikaanse wapens waren Saudi-Arabië, Japan en Qatar. In de ‘wereldrangschikking’ van wapenexporteurs staat België op de 22e plaats, goed voor 0,3 procent van de wereldwijde wapenhandel. De voornaamste Belgische exporteur is de wapenfabriek FN Herstal, die zowat hofleverancier is in Saudi-Arabië.

2. Russische export valt terug

Dat westerse landen de internationale wapenhandel domineren, heeft er ten dele mee te maken dat autoritaire staten als Rusland en China zich nadrukkelijk richten op binnenlandse productie. Was Rusland voorheen nog de op een na grootste wapenexporteur ter wereld, dan is de export de voorbije vijf jaar gehalveerd. De Russische wapenindustrie draait op volle kracht om het Russische leger in Oekraïne te bevoorraden. In november berichtte The Wall Street Journal zelfs dat Rusland wapensystemen uit Belarus, Egypte en Pakistan heeft teruggevraagd om ze zelf in te zetten. Ook China exporteerde de voorbije vijf jaar 44 procent minder wapens. Het voorbije decennium ontwikkelde China zijn eigen wapenindustrie, waardoor het minder de noodzaak voelt om veel te exporteren.

Bovendien is er wereldwijd minder enthousiasme om Russische wapens te kopen. Daarbij spelen vooral praktische overwegingen, meent Hussain. ‘Veel staten die voorheen van Rusland kochten, stellen zich vragen. Er zijn capaciteitsproblemen, omdat Rusland zijn wapensystemen zelf acuut nodig heeft. Bovendien is er een zekere ongerustheid dat Rusland door de sancties minder goed in staat zal zijn om de wapensystemen die het geleverd heeft te onderhouden.’

3. Europa blijft afhankelijk van Amerikaanse wapens

De voorbije vijf jaar was 55 procent van de naar Europa geïmporteerde wapens afkomstig uit de Verenigde Staten. Ter vergelijking: tussen 2014 en 2018 kwam slechts 35 procent van de wapens die Europa importeerde uit de Verenigde Staten.

De grootste wapenimporteur van Europa is – om evidente redenen – Oekraïne. Bijna vijf procent van de wereldwijde wapenhandel van de afgelopen vijf jaar ging naar Oekraïne. De grootste militaire bijdrage – meer dan 67 miljard euro sinds het begin van de Russische invasie – kwam uit Amerika. Toch was de Europese afhankelijkheid van Amerikaanse wapensystemen ook zonder de Russisch-Oekraïense oorlog toegenomen. Naast militaire voorkeuren – Amerikaanse wapentechnologie is nu eenmaal state of the art – spelen hier voornamelijk diplomatieke overwegingen, stelt Hussain. ‘Het is een manier om de Trans-Atlantische band te onderhouden.’

4. India is ‘s werelds grootste importeur

De grootste wapenimporteur van de afgelopen vijf jaar was India. Bijna tien procent van de wereldwijde wapenhandel was bestemd voor ’s werelds grootste democratie. India’s voornaamste leverancier is traditioneel Rusland: ook in Sovjettijden kocht India zijn wapentuig al via Moskou. Tegelijk is India zijn afhankelijkheid van de Russische wapenindustrie aan het afbouwen. Voor het eerst in vijftig jaar kwam minder dan de helft van de Indiase wapens uit Rusland. Zo kocht India de voorbije vijf jaar Rafale-vliegtuigen in Frankrijk en helikopters in de Verenigde Staten.

De voornaamste motivatie voor die massale aankooppolitiek is de decennialange bonje met buurland Pakistan, dat net als India zelf over nucleaire wapens beschikt. Ook de toenemende assertiviteit van China speelt een rol voor India, dat enkele slepende grensconflicten heeft met China. Naast die enorme wapenimport probeert India onder Narendra Modi ook zijn eigen defensie-industrie op te bouwen.

Ook Pakistan, het land waarmee India al decennia in conflict ligt, kocht de voorbije jaren stevig in. Het voorbije jaar was Pakistan de vijfde importeur van wapens op wereldschaal. Daarvoor vertrouwt het bijna volledig op China: 82 procent van de Pakistaanse wapenimport is Chinees.

5. Bang voor de Chinezen

India is lang niet het enige Aziatische land dat wapens inslaat. Azië is nog steeds het werelddeel waarheen de meeste wapens worden geëxporteerd – al liep de totale import de voorbije jaren wel met 12 procent terug. Opmerkelijk is de groeiende rol van Amerika in de regio. Maar liefst 34 procent van de wapenimport naar Azië kwam uit Amerika, gevolgd door Rusland (19 procent) en China (13 procent).

Een van de voornaamste motivaties voor die grootschalige import van wapens is de toenemende assertiviteit van China. Die ongerustheid speelt bij landen als Japan en Zuid-Korea, die naast bekommernissen over het nabije Noord-Korea vooral ongerust zijn over China. Ook landen als Vietnam, Singapore, Indonesië en de Filipijnen hebben het voorbije decennium stevig geïnvesteerd in wapens. Ook in Australië, ‘s wereld op zeven na grootste importeur van wapens, speelt de Chinese dimensie. Hoewel Australische import van wapens de voorbije vijf jaar 21 procent lager lag dan voorheen, zal de import de komende jaren opnieuw aantrekken. Zo bereikte het land vorig jaar nog een akkoord om zes nucleaire onderzeeërs uit het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten binnen te halen.

6. Egyptische wapendiplomatie

Een van de opmerkelijkste importeurs in de SIPRI-database is Egypte. De voorbije vijf jaar was Egypte de zevende importeur ter wereld; in de vijf jaar tussen 2014 en 2018 was het zelfs de derde. Egypte kocht de voorbije vijf jaar fregatten in Duitsland, Frankrijk en Italië, twee onderzeeërs in Duitsland en twintig gevechtsvliegtuigen uit Rusland. Voorheen kocht het ook al gevechtsvliegtuigen uit Frankrijk en de Verenigde Staten. De komende jaren zal het nog eens 30 Franse Rafales aankopen.

‘Egypte heeft heel wat veiligheidsbekommernissen,’ aldus Zain Hussain. ‘Er zijn spanningen in de Rode Zee, het heeft een langlopend conflict met Ethiopië over de Nijl, het heeft een militaire aanwezigheid in Soedan gehad, en er zijn maritieme disputen in de Middellandse Zee. Los daarvan zijn er ook nog de spanningen in de Arabische Golf.’ Bovendien speelt ook hier een diplomatieke overweging, meent Hussain. ‘Egypte spreidt zijn wapenaankopen: het koopt van Duitsland en Italië, maar ook van Rusland. Op die manier probeert het regime zijn banden met het Westen aan te halen, en zijn eigen rol in de regio te vergroten.

7. De bloei van de Franse wapenindustrie

Een opmerkelijke stijger in de statistieken is Frankrijk. De voorbije vijf jaar was Frankrijk op de Verenigde Staten na de grootste wapenleverancier ter wereld, goed voor 11 procent van de wereldwijde wapenexport. In totaal kochten 64 verschillende landen Franse wapens, vooral in Azië en in het Midden-Oosten. De twee grootste klanten waren India en Qatar, aan wie de Fransen onder andere gevechtsvliegtuigen verkochten. ‘Frankrijk profileert zich als de terugvaloptie voor landen die niet van Amerika kunnen kopen,’ aldus Hussain.

Tegelijk blijft Frankrijk het moeilijk hebben om in Europa te verkopen. Van de tien Europese landen die de voorbije vijf jaar nieuwe gevechtsvliegtuigen bestelden, hebben enkel Kroatië en Griekenland voor de Rafale gekozen. Wanneer Frankrijk ervoor pleit dat Europese lidstaten vooral bij de Europese wapenindustrie moeten kopen, dient dat pleidooi gedeeltelijk een eigen belang.