‘Racisme bij ons hangt samen met neokoloniale houding van de Europese landen tegenover Afrika’

Het racisme bij ons is onverbrekelijk verbonden met de neokoloniale houding van de Europese landen tegenover Afrika. Dat betoogt Marie Bamutese, zelf twintig jaar geleden als Rwandese vluchtelinge in België aangekomen. Zij vindt de rol van het onderwijs cruciaal, zowel bij ons als in Afrika. Er moet daarbij ook veel aandacht gaan naar de wantoestanden van vandaag, want die zijn mee een gevolg van het koloniale verleden.

Het kolonialisme is niet voorbij

Het kolonialisme heeft een nieuw jasje gekregen. Dat is een gevolg van de historische en structurele kennisongelijkheid. Meer kennis betekent meer macht. Het Westen gebruikt die macht om het wereldsysteem te bepalen. Het gevolg is dat het Noorden het Zuiden blijft domineren en zo voor een stuk ‘koloniseren’.

Om dat fundamentele probleem van machtsonevenwicht aan te pakken moeten we naar een volwaardig en wereldwijd recht op onderwijs, de moeder van alle mensenrechten. Tot vandaag heeft het grootste deel van de Afrikaanse bevolking geen toegang tot degelijk onderwijs. Op die manier beschikt zij niet over de nodige kennis over het overheersende wereldsysteem dat door de dominante Westerse landen gecreëerd is. Het centrum (het Westen) blijft zo de periferie (‘Derde Wereld’ naar een oud begrip) op alle vlakken domineren. Vele Afrikanen zijn zich daar amper bewust van.

Kennis is macht

In de 19de eeuw werden de Afrikaanse landen (kolonies) geografisch uitgetekend en als het ware verdeeld onder de toenmalige Europese koloniale staten. Daarbij werd nauwelijks rekening gehouden met de bestaande culturele en religieuze gemeenschappen. De verdeel en heers-strategie die toen werd opgezet heeft geleid tot nog meer verdeeldheid onder de Afrikaanse bevolking dan er al bestond. Die tegenstellingen woekeren tot vandaag verder.

De Westerse aanpak ten tijde van de kolonisatie is mee de oorzaak van vele huidige Afrikaanse conflicten die al miljoenen mensenlevens hebben gekost. Het gebrek aan kennis over de eigen geschiedenis, maakt het voor de Afrikanen des te moeilijker om deze conflicten te beslechten. Ze zien dikwijls niet dat ze tegen elkaar opgezet zijn geweest. Aan die dramatische situatie is de afgelopen zestig jaar, sinds de dekolonisatie, nauwelijks iets veranderd.

Het Westen blijft Afrika immers in zekere zin ‘koloniseren’ want bepaalt tot vandaag in grote mate welke Afrikaanse leiders aan de macht komen en vooral kunnen blijven. Deze keuzes zijn gebaseerd op geostrategische belangen en hebben nauwelijks iets te maken met bijvoorbeeld ‘mensenrechten’ en andere primaire behoeften van de Afrikaanse bevolking. Hier in België kennen we vooral de voorbeelden uit het Grote Merengebied, het vroegere ‘Belgisch-Afrika’. De huidige en vorige presidenten zijn er verantwoordelijk voor veel onrecht, vele doden.

Toch werden en worden zij door de Westerse landen telkens weer aanvaard als volwaardige leiders en partners. De rode loper werd en wordt met de glimlach uitgerold voor Mobutu, Kabila, Tshisekedi en Kagame, zolang zij de Westerse belangen niet in het gedrang brengen. Daar bovenop komt de nieuwe ‘kolonisatie’ door China in Afrika. De grondstoffen die de bevolking ten goede zouden moeten komen worden massaal versluisd naar het Oosten, om er goedkope verbruiksgoederen mee te produceren voor … het Westen en zelfs voor Afrika zelf. Altijd weer in collaboratie met de heersende Afrikaanse klasse en leiders.

Als wij Afrikanen echt willen opkomen voor meer gelijke rechten in de wereld, dan moeten wij samen uit die onwetendheid stappen. Daarom moeten we ijveren voor meer toegang tot onderwijs voor de Afrikaanse bevolking. Want kennis is macht.

Excuses

Kolonialisme is bezetting. De gekoloniseerde bevolking had geen enkel zelfbeschikkingsrecht en moest het meesterschap van de kolonisatoren zwijgend ondergaan. Zeker in de 19de en het begin van de 20ste eeuw gedroegen die Europese meesters zich dikwijls gruwelijk en moorddadig. De beste excuses die de huidige generatie Afrikanen kan bekomen is de erkenning van die misdaden. Inderdaad, ‘erkenning’: ik vind niét dat de huidige Europese generatie collectief verantwoordelijk gesteld moet worden voor de misdaden van een vorige generatie. Erkenning kan alleen op basis van kennis. Het is daarom goed dat het koloniale systeem in de eindtermen van het secundair onderwijs opgenomen zal worden. Al blijft wel de vraag welke kennis over dat koloniale verleden onderwezen zal worden.

Het belangrijkste is immers om de brug te slaan naar het huidige machtssysteem in de wereld waarvoor de huidige generatie wél mee verantwoordelijk is. Het gaat immers om een systeem dat de structurele ongelijkheid vandaag wereldwijd in stand houdt, economisch, sociaal en politiek. Het is wraakroepend dat tot vandaag de toegang tot onderwijs voor de meeste Afrikanen beperkt blijft, terwijl we weten dat onderwijs ‘de sleutel’ tot ontwikkeling is. Vele leiders (dictators) in Afrika kunnen zo ongehinderd hun eigen mensen blijven ‘koloniseren’, zelfs vermoorden en op de vlucht jagen, meestal onder een toeziend en schijnbaar goedkeurend oog vanuit het Westen. Alles wijst erop dat de Westerse landen er geen belang bij hebben dat de Afrikaanse bevolking zich ontwikkelt tot een bewuste en mondige macht. Mijn eigen moederland, Rwanda, is hiervan een triest voorbeeld.

De Afrikaanse diaspora die opkomt tegen het racisme in ons land zou een veel sterker verhaal hebben door zich tegelijk te richten op het wanbeleid vandaag in Afrika zelf. Want daarvoor zijn de huidige Europese regeringen, ook de Belgische, mee verantwoordelijk, niet voor wat er een eeuw geleden gebeurd is. De regeringen van vandaag kunnen immers nu nog een fundamenteel verschil maken voor de Afrikaanse bevolking van vandaag.

Marie Bamutese is Vredesvrouw. Ze is masterstudente in de Vergelijkende en Internationale Politiek (KU Leuven), en maatschappelijk werker. Ze is meter van het project Mozaiko van Cel Diversiteit Vlaamse gemeenschap. Ze is lid van de Raad van Bestuur ROB-TV. Ze is co-auteur van ‘Marie – Overleven met de dood’ (Davidsfonds Uitgeverij, Leuven, 2015).