In de documentaire Gestoorde Geesten toont psychologe Leslie Hodge de schrijnende manier waarop psychologische patiënten behandeld worden in Oost-Congo. Al reikt ze ook stof tot nadenken aan: ‘Wij in het Westen kunnen leren van de Congolese collectieve aanpak.’
Op 30 september 2015 is het exact tweehonderd jaar geleden dat psychisch zieken uit de boeien werden bevrijd in de crypte van de middeleeuwse burcht, Geeraard de Duivelsteen, in Gent. Deze gebeurtenis wordt beschouwd als het begin van de psychiatrische zorg in België, waarmee een einde kwam aan de mensonwaardige manier waarop patiënten werden behandeld.
‘Maar helaas is de primitieve behandelwijze van psychiatrische patiënten nog niet overal verdwenen’, vertelt psychologe en journaliste Leslie Hodge. Zij trok samen met journalist Roel Nollet naar Oost-Congo en draaiden er de documentaire Gestoorde Geesten waarin ze de tragische wantoestanden waar psychologische patiënten mee te maken krijgen, in beeld brengen. ‘Als er ergens psychische hulp nodig is, is het daar wel’, vertelt Hodge aan Knack.be. Ze reikt ook stof tot nadenken aan: ‘Wij in het Westen kunnen eveneens leren van de Congolese collectieve aanpak.’
Hoe bent u als psychologe in aanraking gekomen met de situatie in oost-Congo ?
Leslie Hodge: ‘Ik woon en werk in een multiculturele wijk in Antwerpen, waar ik patiënten van verschillende origines en met uiteenlopende culturele achtergronden ontvang. Om vernieuwende ideeën te krijgen over behandelingen, begon ik mij te verdiepen in de psychische zorg in het buitenland. Ik startte met Afrika en al snel botste ik op schrijnende situaties. Ik ontdekte dat patiënten worden vastgebonden in de wildernis of simpelweg verwaarloosd worden. Om nog maar te zwijgen van de charlatans die mensen allesbehalve genezen, maar wel fors uitbuiten. En zo groeide het idee om zelf naar Congo te trekken.’
Was het – eens ter plaatse – effectief zo schrijnend en confronterend als u had gedacht?
In Congo is de bevolking ervan overtuigd dat mensen met psychische problemen bezeten zijn door geesten of door God
Hodge: ‘Ja en neen. Zo bezochten we onder meer een psychiatrisch instituut in Bukavu in het oosten van Congo. Daar krijgen patiënten een relatief goede behandeling en levert de organisatie Artsen Zonder Vakantie goed werk. Maar het is het enige centrum in de ganse provincie Zuid-Kivu. Een gebied dat tweemaal zo groot is als België.’
‘Maar toen Roel en ik het binnenland introkken, zagen we pas echt hoe erbarmelijk de situatie is voor mensen die nood hebben aan psychische begeleiding. Ik was erg aangedaan door de wanpraktijken. Al mogen we alle traditionele geneesheren niet over dezelfde kam scheren. Enerzijds heb je goede mensen die patiënten wel degelijk proberen te helpen met de middelen die ze hebben. Daarnaast zijn er een heleboel kwakzalvers. We zagen hoe zelfverklaarde dokters patiënten vastketenden aan handen, voeten én nek. En voor zo’n ‘behandeling’ vragen ze onnoemelijk hoge bedragen . Als patiënten (of hun familie) die som niet kunnen betalen, gebeurt het dat ze als slaven worden behandeld.’
Hoe reageert de gemeenschap op zo’n onmenselijke behandeling?
Hodge: ‘Ik moet toegeven dat ik verbaasd was over de gelaten reacties. De gemeenschap aanvaardt het gedrag van de charlatans, ik vermoed uit onwetendheid. In Congo is de bevolking er namelijk van overtuigd dat mensen met psychische problemen bezeten zijn door geesten of door God. Daarom gaan ze naar gebedshuizen om massaal te bidden, in de hoop dat hun problemen zo verdwijnen. Bovendien wakkeren geestelijken dit aan door uitspraken als “ga niet naar de dokter, god geneest”.’
‘Daarom is sensibilisering zo belangrijk. Patiënten moeten weten wat de mogelijkheden zijn: dat oplichters niet hun enige optie zijn, maar dat ze wel degelijk beroep kunnen doen op dokters. En dat die dokters niet per definitie duurder zijn, want dat idee leeft sterk.’
‘Toch draagt de op eerste zicht primitieve behandelwijze ook mooie aspecten in zich’, zegt u. Wat bedoelt u daar mee?
Hodge: ‘We zagen inderdaad tragische situaties, maar daar is niet alles mee gezegd. We ontdekten ook aspecten van de gezondheidszorg, waar wij in België iets van kunnen leren. Bijvoorbeeld de betrokkenheid van familie. In het Westen worden patiënten die psychische hulp nodig hebben vaker in hun eentje behandeld. Terwijl in Congo een net zich sluit rond de patiënt. Familie is er altijd bij en wordt zo betrokken bij de therapie. Ook staan de mensen nog veel dichter bij de natuur, iets wat wij zijn verleerd.’
Al zijn de psychische klachten ginder, waarschijnlijk niet vergelijkbaar met die hier.
Hodge: ‘Klopt. De regio die we bezochten, wordt al decennialang bedreigd door oorlog en geweld. Het merendeel van de bevolking kampt met trauma’s en ontelbare meisjes en vrouwen zijn het slachtoffer van verkrachting. Als er ergens psychische hulp nodig is, is het daar wel.’
Op 30 september vindt de première van de documentaire Gestoorde Geesten plaats in het Guislain Museum Gent. Inschrijven kunt u via deze link. Tegelijkertijd opent de tentoonstelling ‘Uit de schaduw’, in samenwerking met de organisatie Te Gek!? en Artsen Zonder Vakantie.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
