Presidentsverkiezingen in Turkije: drie vragen over de oppositie

Op 14 mei zijn er presidentsverkiezingen in Turkije. Als president Recep Tayyip Erdogan wint, zouden het wel eens de laatste democratische verkiezingen geweest kunnen zijn. Wie daagt de Sultan uit? En heeft de oppositie kans van slagen?

Wie maakt deel uit van de Turkse oppositie?

De Turkse oppositie voor de verkiezingen van 14 mei is een coalitie van zes partijen (de tafel van zes). Samen willen ze president Recep Tayyip Erdogan verslaan.

De trekkende partij is de CHP (Cumhuriyet Halk Partisi, de republikeinse volkspartij), de oudste politieke partij in Turkije: ze werd exact honderd jaar geleden opgericht door Kemal Atatürk, die van Turkije een moderne, democratische staat maakte. DE CHP is nog altijd kemalistisch geïnspireerd, wat inhoudt dat de partij staat voor democratische en seculiere waarden, en dat ze pro-Europa is. De Iyi Parti (letterlijk: de ‘goede partij’), geleid door Meral Aksener, zit ideologisch op dezelfde lijn, net als de ‘Democratische partij’ van Gültekin Uysal.

Vreemde eend in de bijt is de door Temel Karamollaoglu geleide Saadet Partisi, een islamistische partij die het levenslicht zag in 2001, na een ideologische rel met moederpartij AKP, de partij van de huidige president Erdogan.

Dan is er nog de Toekomstpartij (Gelecek Partisi), opgericht door voormalig AKP’er Ahmet Davutoglu. Van 2009 tot 2014 probeerde hij als minister van Buitenlandse Zaken zo goed mogelijk op te schieten met de buurlanden van Turkije, én met Europa. Van 2014 tot 2016 was Davutoglu premier, terwijl Erdogan als president het land bestierde. In 2016 trad hij af en werd hij vervangen door AKP-stroman Binali Yildirim. In 2019 werd hij uit de regeringspartij AKP gezet. Hij richtte prompt zijn eigen partij op.

Ali Babacan, voorzitter van de Demokrasi ve Atilim Partisi, voegt zich bij dat bonte gezelschap. Babacan is net zoals Davutoglu en Karamollaoglu geen onbekende bij de AKP. In 2001 richtte hij de partij zelfs mee op. Van 2002 tot 2007 en van 2009 tot 2011 was hij minister van Economie. In 2019 stapte hij net als Davutoglu uit de AKP en richtte zijn eigen partij op.

Hoeveel kans maakt Kemal Kilicdaroglu?

Aan het hoofd van ‘de tafel van zes’ zit de bescheiden Kemal Kilicdaroglu (CHP). De man wordt door veel liberale en jonge Turken als ‘dede’ (‘opa’) gezien. Kilicdaroglu draagt dezelfde voornaam als Atatürk, aan wie hij zijn belangrijkste principes ontleent: democratie, secularisatie en mensenrechten.

Kilicdaroglu wordt vaak een gebrek aan charisma aangewreven. Wanneer bekend raakte dat hij de oppositie zou leiden, besloot Meral Aksener van de Iyi Partisi zich zelfs terug te trekken. Die partij sloot weer aan, maar wel op voorwaarde dat de burgemeesters van Istanboel en Ankara, Ekrem Imamoglu en Mansur Yavas – allebei charismatische figuren – vicepresident zouden worden.

Maar misschien is zijn gebrek aan bravoure net de stille kracht van Kilicdaroglu. Hij is onopvallend, zalvend en diplomatisch. Na een president als Erdogan, die brulde tijdens zijn toespraken en voortdurend buurlanden en ‘het Westen’ tegen zich in het harnas joeg, is Kilicdaroglu wellicht een welkome afwisseling.

Gisteren trok Muharrem Ince (ex-CHP) zijn kandidatuur voor het presidentschap in, naar eigen zeggen omdat de oppositie bij een nederlaag alle schuld op hem zou afschuiven. Verwacht wordt dat Ince-stemmers nu voor Kilicdaroglu zullen stemmen.

In de recentste peilingen behaalde Ince slechts 2 à 4 procent van de stemmen, misschien net genoeg om het verschil te maken. Volgens een peiling van Politico zou Kilicdaroglu 50 procent van de stemmen halen, Erdogan 45 procent en Ince 3 procent. Als de Ince-stemmers overstappen naar Kilicdaroglu, wordt de marge voor een overwinning van de oppositie dus groter.

Volgens politoloog en Turkije-kenner Dirk Rochtus zijn Kilicdaroglu’s kansen gestegen na de terugtrekking van Ince. ‘De kans is groot dat de verkiezing in één ronde beslecht wordt, en dat Kilicdaroglu het haalt.’

Wat als Erdogan aan de macht blijft? En wat als hij verliest?  

Als president Erdogan een nederlaag lijdt, en hij die niet toegeeft, dan kan dat (in het beste geval) tot verwarring en (in het ergste geval) tot geweld en opstanden leiden. Rochtus: ‘Ik sluit niet uit dat de AK-partij uit elkaar zal vallen na die eerste periode van turbulentie.’

Het wordt voor Kilicdaroglu geen gemakkelijke opdracht om een regering te vormen. De oppositie is een enorm heterogeen gezelschap. Hen bij elkaar houden wordt balanceren op een slappe koord.

En wat als Erdogan toch aan de macht blijft? Volgens Rochtus zal de Turkse president zich ‘op het vlak van buitenlandse politiek weer wat soepeler opstellen’. Zo is het goed mogelijk dat hij Zweden wel zal steunen in zijn toetreding tot de NAVO. ‘Maar de economische crisis zal hij niet kunnen bedwingen, zeker niet als hij tegen de renteverhoging gekant blijft’, voorspelt Rochtus. En zelfs als Erdogan wint, ziet Rochtus een kentering in de steun aan Erdogan. ‘Zijn draagvlak als president brokkelt stilaan af.’