Portret van Bill Barr: de man die Donald Trump bij verlies uit het Witte Huis moet zetten

Als Donald Trump straks bij verlies de verkiezingsuitslag betwist, zal zijn minister van Justitie hem dan uit het Witte Huis zetten?

Wanneer William Pelham Barr in 2019 aantreedt als minister van Justitie, wordt zowel ter linker- als ter rechterzijde opgelucht ademgehaald. Zelfs de Democratische senatoren die Barr tijdens de gebruikelijke hoorzitting in de Senaat ondervragen, gaan ervan uit dat Barr een adult in the room zal blijken: een Republikeinse apparatsjik, verknocht aan de waardigheid van het instituut en de Grondwet, een dienaar van de onafhankelijke rechtsgang.

Onder George W. H. Bush was Barr van 1991 tot 1993 al een onberispelijke attorney general geweest, zoals de minister van Justitie in Amerika wordt genoemd. Daarna verdween hij van het toneel. Bij zijn terugkeer in Washington vindt Barr een departement in chaos, dat voortdurend bestookt wordt door het Witte Huis zelf. Er is het onderzoek naar Russische beïnvloeding, geleid door de speciale aanklager Robert Mueller. Jeff Sessions, Trumps eerste keuze als justitieminister, heeft zich tot afgrijzen van de president teruggetrokken uit het onderzoek, omdat hij als campagneadviseur zelf met Russen contact heeft gehad. Wanneer Trump Sessions op 7 november 2018 tot ontslag dwingt, ruikt Barr zijn kans.

Barr is geen trumpist van het eerste uur. Tijdens de Republikeinse voorverkiezingen van 2016 steunt hij in eerste instantie Jeb Bush. Maar zodra Trump aan de macht is, ziet Barr in de balsturige president de verpersoonlijking van zijn overtuigingen. In Barrs lezing van de Grondwet heeft de president nagenoeg ongebreidelde macht.

Autoritaire vleugel

Die overtuiging belijdt hij niet uit opportunisme. ‘William Barr behoort tot de autoritaire vleugel van de Republikeinse Partij’, zegt Austin Sarat, professor jurisprudentie aan Amherst College. ‘Barr vindt dat de overheid op autoritaire manier een culturele agenda hoort uit te voeren. In Trump heeft Barr iemand gevonden die zijn instincten bevestigt.’

Wanneer duidelijk wordt dat de positie van Sessions onhoudbaar is, werkt Barr zich in de aandacht van het Witte Huis. In juni 2018 schrijft hij een memo aan toenmalig viceminister van Justitie Rod Rosenstein, de man die op dat moment het Ruslandonderzoek overziet. Negentien bladzijden lang betoogt hij dat het onderzoek van Mueller een aanfluiting is van de presidentiële macht. De president, vindt Barr, behoort eigenlijk boven de wet te staan.

De memo blijkt een regelrechte sollicitatiebrief. Nauwelijks drie maanden na zijn aantreden knijpt Barr het onderzoek van Mueller vakkundig dood. Hij geeft een korte en bijzonder welwillende samenvatting van Muellers eindrapport. De manier waarop hij de conclusies vertekent, is zo potsierlijk dat Robert Mueller zelf protest aantekent en erop aandringt het volledige rapport vrij te geven. Barr weigert. Pas drie weken later, aan de vooravond van Muellers hoorzitting in de Senaat, geeft hij het rapport vrij. Al die tijd heeft de president bij bevriende media kunnen rondbazuinen dat het rapport hem vrijspreekt.

Bovendien lanceert Barr een heus tegenoffensief, door een onderzoek naar het onderzoek naar Russische inmenging te bevelen. Daarnaast levert hij hand- en spandiensten voor Trumps bondgenoten. Roger Stone, de politieke peetvader van Donald Trump tegen wie een celstraf van zeven à negen jaar wordt geëist, krijgt na een interventie van hogerhand een veel mildere celstaf. Ook Michael Flynn, Trumps voormalige Nationale Veiligheidsadviseur, wordt door toedoen van Barr uit de wind gezet. Die ingreep is des te opmerkelijker omdat Flynn schuldig heeft gepleit aan de tenlasteleggingen.

Oorlogstrom

Naast zijn rol als juridische bodyguard werpt Barr zich ook nadrukkelijk op als een kruisvaarder in de cultuuroorlog. Berucht is Barrs toespraak aan de conservatieve Notre Dame Law School, waar hij net voor zijn aanstelling als justitieminister geestdriftig de culturele oorlogstrom luidt. Barr is ervan overtuigd dat het Amerikaanse systeem enkel kan werken op voorwaarde dat de Amerikanen gelovig zijn. Het joods-christelijke waardesysteem beschouwt hij als ‘Gods handleiding voor menselijk gedrag’. Het toenemende aantal depressies, zelfmoorden, geweldplegingen, de opiatencrisis die jaarlijks aan tienduizenden Amerikanen het leven kost: het kan alleen opgelost worden met ‘morele discipline’ en ‘deugdelijkheid’. Amerika heeft een ‘morele renaissance’ nodig, besluit de nieuwbakken minister van Justitie.

Barr maakt er geen geheim van dat hij het als zijn missie ziet om progressieve verwezenlijkingen als de abortus- en euthanasiewetgeving terug te draaien. In de Black Lives Matter-protesten die volgen op de dood van George Floyd dreigt Barr ermee dat gemeenschappen die ‘geen respect tonen’ niet meer op de politie hoeven te rekenen. Hij minimaliseert het aantal zwarten dat door politieagenten wordt neergeschoten en zegt dat agenten niet uit racistische motieven handelen. Onder Barr onderneemt het ministerie ook verregaande pogingen om asielzoekers het recht op asiel te ontzeggen.

Barrs carrière zegt veel over hoe de Republikeinse Partij de voorbije jaren veranderd is. ‘Zijn openlijke activisme is ongezien’, zegt Sanford Levinson, professor grondwettelijk recht aan de Universiteit van Texas. ‘Natuurlijk gebruikt een attorney general zijn positie geregeld om zijn eigen overtuigingen te propageren. John Ashcroft, de justitieminister onder George W. Bush, gold in zijn tijd als een cultuurstrijder omdat hij zich kantte tegen pornografie. Maar het zou nooit in hem opgekomen zijn om secularisme als on-Amerikaans te beschouwen. Trump heeft een klimaat gecreëerd waarin de allerconservatiefste krachten de vrijheid hebben gekregen om hun stempel op Amerika te drukken.’

Met Barr verzekert Trump zich van de steun van de hyperreligieuze vleugel van de Republikeinse Partij. ‘Donald Trump heeft de verkiezingen gewonnen met de belofte om de rechtelijke macht over te dragen aan religieuze conservatieven’, aldus Levinson. ‘Onder Trump zijn de Republikeinen erin geslaagd om een conservatief Hooggerechtshof te verwezenlijken. Het is een van de weinige beloftes die Trump gehouden heeft.’ Ook tijdens de verkiezingscampagne kiest Barr ongegeneerd voor het oorlogspad. Zo waarschuwt hij dat Amerika ‘het socialistische pad’ zou opgaan als Joe Biden verkozen zou worden. Hij heeft ook al meermaals Trumps samenzweringstheorie herhaald dat stemmen per post leidt tot grootschalige fraude, dat China de verkiezingen wil beïnvloeden, en dat coronamaatregelen een aanval zijn op de vrije Amerikaanse manier van leven.

In de komende weken zal Barr een sleutelrol spelen. Als Donald Trump verliest en de resultaten betwist, wordt de verkiezingsuitslag onherroepelijk een gerechtelijke beslissing. Als minister van Justitie heeft Barr de mogelijkheid om bij eventuele onlusten of rellen hardhandig in te grijpen – of niet in te grijpen. Als Trump de verkiezingen verliest, en toch zou weigeren om afstand te doen van de macht, is het bovendien de minister van Justitie die de president uit zijn positie moet zetten, en eventueel moet laten arresteren. Zal Barr daartoe bereid zijn? Het is een vraag die niemand kan beantwoorden. Trump maakte in augustus al duidelijk dat hij op Barr rekent. ‘Bill Barr kan de beste attorney general ooit worden. Maar als hij politiek correct wil zijn, zal hij gewoon de zoveelste kerel zijn.’