Populaire app Clubhouse boezemt autoritaire regimes angst in

Op Clubhouse discussieert de Arabische wereld vrank en vrij over delicate onderwerpen. Het gaat van kritiek op normalisatieverdragen met Israël tot euforie over een collectieve outing van jongeren. Maar voor hoe lang nog?

Op het moment dat de wereldwijde corona-uitbraak bijna alle vormen van nauw sociaal contact aan banden legde, introduceerden twee Amerikanen uit Silicon Valley in april vorig jaar Clubhouse. De applicatie kon op geen beter moment verschijnen. Het gloednieuwe mediaplatform zou immers soelaas bieden aan mensen die op een alternatieve manier wilden socialiseren. In Amerika raakten sterren als Tesla-baas Elon Musk, televisiepersoonlijkheid Oprah Winfrey en rapper Kanye West al snel verknocht aan de app.

Focus op audio

Waar klassieke mediaplatformen vooral werken met tekst (Facebook, Twitter), foto’s (Instagram, Pinterest) of video’s (YouTube, TikTok), focust Clubhouse zich volledig op audio. Appgebruikers kunnen verschillende kamers volgen en betreden waarin gesprekken aan de gang zijn. Het onderwerp verschilt per kamer. Sommige rooms zijn privé, andere openbaar. Elke kamer beschikt over een moderator die de gesprekken leidt en ervoor zorgt dat niet iedereen door elkaar praat. Luisteraars dienen hun hand op te steken als ze iets willen zeggen. Het is niet mogelijk om gesprekken op te nemen of te herbeluisteren, waardoor gebruikers dagelijks heel wat tijd online spenderen uit angst iets te missen.

Op dit moment heeft de app twee grote beperkingen. Enerzijds werkt Clubhouse voorlopig niet op Android-apparaten en anderzijds moeten potentiële gebruikers eerst een uitnodiging ontvangen vooraleer ze de app kunnen downloaden.

Vrije meningsuiting herontdekken

Clubhouse is wereldwijd een van de snelst groeiende socialemediaplatformen. Vooral in het Midden-Oosten zit de app sinds een aantal weken in de lift. In de regio spelen sociale media een erg prominente rol in het leven van de mensen. Toch eiste Clubhouse er al snel zijn plaats op in de verzadigde markt van socialmediakanalen. Dat succes valt te verklaren: in landen waar overheden afwijkende meningen in de kiem smoren, biedt de app de Arabieren een unieke plaats om vrije meningsuiting te herontdekken.

Weg met terughoudendheid

Volgens een artikel in Le Monde gaat het in de kamers in eerste instantie over relatief luchtige onderwerpen als kunst, literatuur, muziek en reizen. Voor heel wat Arabieren is Clubhouse echter vooral interessant om te discussiëren over thema’s die kranten, televisiestudio’s of radiostations weren. Datzelfde artikel beschrijft Clubhouse als een veilige haven voor openlijke uitlatingen over delicate en beladen onderwerpen waarover mensen uit de regio tot voor kort eerder terughoudend spraken. De gedempte toon is er ver zoek en gebruikers bespreken grote taboes zonder enige schroom.

Libanezen vragen zich af hoe ze de rol van religie in politiek kunnen beperken. Vrouwen uit Koeweit discussiëren over seksueel geweld. In de andere Golfstaten staan taboeonderwerpen als transgenderrechten dan weer hoog op de agenda. In Egypte hergroeperen bannelingen zich in rooms. Zij zijn vaak aanhangers van de Moslimbroeders, een soennitische islamitische politiek-religieuze beweging, en deinzen er niet voor terug om de huidige Egyptische president Abdel Fattah Al-Sisi openlijk te bekritiseren. Insiders stellen dat er risico’s verbonden zijn aan de online uitlatingen. Volgens Le Monde gaat het toenemende succes van Clubhouse niet onopgemerkt voorbij. De krant stelt dat autoritaire regimes in de regio zich steeds meer bewust zijn van het potentiële gevaar van de app.

Regimes krijgen schrik

Net zoals traditionelere media als Facebook en Twitter boezemt ook Clubhouse de regimes angst in. Sociale media kennen een turbulent verleden in het Midden-Oosten en zijn nog steeds niet overal een evidentie. The Economist schrijft dat de Egyptische politie mensen tegenhoudt op straat om hun Facebook-activiteiten te controleren op subversieve berichten. In Saudi-Arabië, waar Twitter razend populair is, krijgen opstandige meningen een trollenleger op zich afgestuurd. Dat gebeurt vaak in opdracht van een vertrouwenspersoon van kroonprins Muhammad bin Salman. Op die manier wil het Koninkrijk angst zaaien en het medium voorgoed vrijwaren van tegendraadse opinies.

Eerste tegenreacties

Het spoken word format maakt het voor de autoritaire overheden lastiger om zich te wapenen. Met minder gebruikers en zonder opslagfunctie voelt Clubhouse veilig aan. Toch vrezen leden dat Clubhouse hetzelfde lot te wachten staat als bijvoorbeeld Facebook en Twitter. Oman volgde onlangs het voorbeeld van China, dat de app begin februari al offline haalde. In Saudi-Arabië verstoorde een trollenleger al meermaals verschillende gesprekken. Aan de hand van screenshots dreigden ze de namen en foto’s van deelnemers te verspreiden via Twitter. Ook in Egypte doken er ondertussen de eerste strubbelingen op. In een van de meest gevolgde rooms, Open Mic Egypt, krioelt het van de Al-Sisi-aanhangers, schrijft Le Monde. De kamer evolueerde naar een soort staatsradio waarin de moderators instructies ontvangen van de overheid.

Converseren in gevangenis

De Verenigde Arabische Emiraten opteerden voor een subtielere aanpak. Clubhouse-gebruikers ondervonden er plots onverklaarbare toegangsproblemen. De app is er vooralsnog niet officieel geblokkeerd, maar het heeft er alle schijn van. Het is koffiedik kijken hoe de applicatie zich verder zal ontwikkelen in de regio. Waarnemers vrezen dat het slechts een kwestie van tijd is vooraleer regimes mensen zullen arresteren omwille van hun uitlatingen op Clubhouse. De gebruikers zijn zich hier stilaan van bewust. Een Egyptische gebruiker verliet onlangs een kamer met een donkere, veelzeggende doch humoristische afscheidsboodschap: ‘Misschien kunnen we ons gesprek verderzetten in de gevangenis!’