Polygamie houdt Senegalese vrouwen op achterstand

In de Senegalese politiek mogen vrouwen dan iets meer invloed hebben gekregen, daarbuiten is aan hun positie niets verbeterd, zeggen critici. Vooral polygamie, wijdverbreid in het land, zou vrouwen onderdrukken.

Fatou (40), Awa (32) en Aissatou Gaye (24) zitten in overpeinzing op de stenen vloer voor hun huis in Keur Massar, een buurt in de Senegalese hoofdstad Dakar.

“Dit zijn mijn drie vrouwen en binnenkort neem ik een vierde zoals dat hoort volgens de islamitische wet”, schept Ousmane Gaye (50) op. Gaye is een handelaar die zaken doet in Senegal en de buurlanden Mali en Gambia. “Zoals je ziet houden ze van elkaar en leven ze harmonieus een vreedzaam samen, als drie zusters”, zegt hij.

Een familielid dat anoniem wil blijven, beweert echter iets anders. “Afgelopen nacht is Aissatou geslagen en uitgescholden door Fatou en Awa. Ze zeggen dat Aissatou hun man behekst heeft, zodat hij meer van haar houdt dan van hen. Daar heeft hij hen net nog streng op aangesproken. Sinds Ousmane drie jaar geleden met Aissatou is getrouwd, is er in dit huis geen vrede en harmonie meer.”

Moderne slavernij

De vrouwen mogen niet met vreemden, ook niet met buren of hulpverleners, spreken over huwelijksproblemen. Ook mogen ze niet klagen, zolang ze “alles” hebben, zoals eten, kleding en seks.

“Zo is het leven in Senegal”, zegt Adama Kouyate, eigenaar van een internetcafé in de middenklassewijk Golf Sud. Twee jaar geleden “erfde” hij de vrouw en zes kinderen van zijn overleden broer. Hij heeft net een kind met haar gekregen, waarmee het aantal kinderen waar hij voor moet zorgen op veertien komt.

“Dit heeft niets met de islam te maken. Het is onze cultuur. Geen vrouw kan daar iets tegenin brengen, want dan wordt ze voor de rest van haar leven vervloekt”, zegt hij in Wolof, de taal die veel gesproken wordt in Dakar.

“Polygamie is een moderne vorm van slavernij”, zegt Aminata, een vrouw uit Dakar die in het geheim vrouwen adviseert die in polygame huwelijken zitten. “Het is niet zo eenvoudig als het lijkt. Vrouwen in dit soort huwelijken hebben geen stem en kunnen nergens terecht met hun problemen.”

Rokhaya (23) is afgestudeerd aan de universiteit, maar werd eerder dit jaar gedwongen te trouwen met een rijke man van 48. “Polygamie is de hel en een hoop leugens”, zegt ze. “Ik ben nog jong en ik zou dingen moeten doen die andere vrouwen van mijn leeftijd ook doen. Ik had graag een bedrijfje willen opzetten en willen reizen. Nu kan ik geen kant op. Hij is rijk maar ongeletterd en ik mag de dingen die ik graag doen wil, niet doen.”

Platteland

Daya zegt dat ze graag wil doorleren, maar ze is bang dat haar man dat niet toestaat. Ze stopte met school toen ze vijftien jaar oud was en ten huwelijk werd gegeven aan een neef, een moslimgeestelijke. Ze is nu dertig jaar en heeft zeven kinderen.

Aminata is gescheiden. Ze was achttien jaar getrouwd met een polygamist. “Polygamie hindert de ontwikkeling van vrouwen”, zegt ze. “En het wordt steeds erger in Senegal. Op bijna elk terrein worden vrouwen achtergesteld. Of het nu gaat om erfrecht, ondernemerschap, landrechten of onderwijs.”

“Vroeger was polygamie wijdverbreid op het platteland, maar het komt nu ook steeds meer in steden voor”, zegt Fanta Niang, een sociaal werker en agendeeractivist uit Thies, de derde stad van Senegal. “Er is meer misbruik, vooral in Dakar. Polygamisten zijn daar steeds jonger.”

Officiële statistieken over polygame huwelijken zijn er niet, zegt Niang. “Tenminste, niet voor zover ik weet. Vaak wordt gezegd dat een op de vier huwelijken in steden polygaam is, en een op de drie huwelijken op het platteland. Maar die cijfers kunnen vertekend zijn om de ernst van de zaak te verbergen”, zegt ze. Vaak is het zo dat de vrouwen niet kunnen lezen of schrijven en zich niet bewust zijn van hun rechten.

Zwak beleid

Volgens de Global Gender Cap Index die het Wereld Economisch Forum sinds 2006 publiceert, staat Senegal op 102 een lijst met 134 landen. De index kijkt naar de positie van vrouwen ten opzichte van mannen als het gaat om bijvoorbeeld economische participatie, onderwijskansen, politieke invloed en gezondheid.

In een rapport dat USAID in april publiceerde, wordt ook gewezen op de genderongelijkheid in Senegal. “Het is alom bekend dat de implementatie van verschillende internationale en nationale wetten op het gebied van gendergelijkheid en vrouwenrechten zwak is en dat de regering geen adequaat beleidsplan heeft”, staat in het rapport.

Volgens het rapport was 39 procent van de Senegalese meisjes tussen 20 en 24 jaar al getrouwd op het achttiende jaar.

Aids

De meeste jonge mannen op de Place de l’Independance in het centrum van Dakar zeggen een polygaam huwelijk te willen, als ze daar klaar voor zijn. Lamine Camara (22), een student aan de Cheik Anta Diop-universiteit in Dakar, zegt dat hij liever polygamist is “en relaties officieel maakt”, dan dat hij allerlei vriendinnen heeft “en daardoor het risico loopt op ziekten zoals aids.”

Issa Diop, een 28-jarige polygame vrachtwagenchauffeur, zegt dat jongeren kiezen voor polygamie. “Het is net als met de mode, je volgt een trend. Bovendien zijn er meer vrouwen dan mannen in Senegal. Polygamie is dan een uitkomst. Bijna iedereen in mijn omgeving doet aan polygamie. Daar is toch niets mis mee?”

In de leeftijdscategorie van 15 tot 64 jaar, zijn er 3,6 miljoen vrouwen tegenover 3,2 miljoen mannen, blijkt uit demografische cijfers uit 2012.

Nieuw parlement

In 2010 nam de Senegalese regering, ondanks kritiek van conservatieven en islamitische hardliners, een wet aan die de weg heeft vrijgemaakt voor de benoeming van 64 vrouwen in het 150 leden tellende nieuwe parlement van de regering van Macky Sall. De wet vereist dat de helft van de kandidaten van politieke partijen vrouw moet zijn.

“Er is geen vooruitgang in Senegal als het gaat om vrouwemancipatie en polygamie speelt daar een belangrijke rol in”, zegt Niang. “Vrouwenemancipatie moet van onderaf beginnen, niet aan de top. Deze 64 parlementariërs zijn het topje van een ijsberg. Hoe moet het met de 61 procent vrouwen die niet kunnen lezen en schrijven? We spreken deze vrouwen dagelijks en we zien dingen die je echt niet wilt horen. Daarom zeg ik: het is niets beter geworden.”

IPS in DakarSommige namen in dit artikel zijn om privacyredenen veranderd.