Politologe Anne-Marie Slaughter: ‘Trump is een crimineel, punt’

Professor en ex-topambtenaar Anne-Marie Slaughter, een Amerikaanse met Belgische roots, is a big thinker: de geknipte vrouw voor een vrachtlading observaties over het verduivelde jaar 2020, dat ze eerder omschreef als ‘een perfect storm van economische, morele en gezondheidscrises’.

Het cv van professor Anne-Marie Slaughter doet duizelen. Ze grossiert in diploma’s van topuniversiteiten en was de eerste vrouwelijke decaan van de rechtenfaculteit van Princeton. Ze schopte het tot de hoogste echelons van het State Department, het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, en is nu ceo van de centrumlinkse denktank New America. Slaughter heeft ook een stapel boeken op haar naam staan, waarin ze con brio buiten de lijntjes van haar expertisedomein kleurt en de schijnwerpers zet op uiteenlopende thema’s als racisme, gendergelijkheid en work-lifebalance.

Als dochter van een Belgische moeder en een Amerikaanse vader bracht Slaughter een groot deel van haar jeugd door in onze hoofdstad. Maar we starten dit gesprek in de VS, waar nu al enige weken nerveuze verwarring in de lucht hangt. ‘De eerste weken na de verkiezingen overheerste opluchting’, vertelt Anne-Marie Slaughter. ‘Ik ben natuurlijk een Democraat en van de Oostkust, maar ook veel Republikeinen – zelfs kiezers van Donald Trump – waren blij dat er een einde aan de chaoswas gekomen: “Eindelijk weer een president die zich gedraagt, praat en tweet als een president.” De pandemie heeft die kortdurende illusie van normaliteit al snel weer aan diggelen geslagen. Het voelt hier weer als april, dat is akelig. Tel daarbij de vertragingsmanoeuvres van Trump, en je krijgt een nerveus sfeertje.’

Nochtans hadden anonieme bronnen in het kamp-Trump die manoeuvres tot in de puntjes voorspeld.

Anne-Marie Slaughter: De progressieven hebben sinds 2016 keer op keer dezelfde fout gemaakt: niet ernstig nemen wat Trump zegt. Als Trump zegt dat hij iets gaat doen, dan doet hij het. Barton Gellman heeft in The Atlantic geschreven dat Trump de geldigheid van de verkiezingen meteen zou betwisten en vervolgens een leger advocaten zou uitsturen. Hij schreef zelfs dat Trump Republikeinse leden van de kiescommissies onder druk zou zetten om uitslagen niet te certificeren. Nu, Trump had ook gezegd dat gewapende milities de wacht zouden houden aan de stembureaus en dat is niet gebeurd. De rechtbanken houden stand, het leger heeft aangegeven dat het loyaal is aan de grondwet. Toch denkt 70 procent van de Republikeinen dat de verkiezingen zijn vervalst. Let wel: dat is maar 20 procent van de Amerikaanse bevolking.

Wat denkt Trump te winnen?

Slaughter: Ik ben het eens met wat acteur Edward Norton tweette: Trump zit zakelijk en juridisch in de nesten. Hij is als de dood om naar de gevangenis te moeten en zijn fortuin te verliezen. Hij is een crimineel, punt. Trump zaait nu chaos, koopt tijd – misschien om bewijsmateriaal uit te wissen – en hoopt dat hij, zoals Nixon indertijd, wegkomt zonder berechting, ondanks de verpletterende bewijslast. Maar los daarvan: dat iemand naar Rudy Giuliani en Donald Trump kijkt en gelooft dat de verkiezingen vervalst zijn: dat is angstaanjagend. Dat lijkt op een personencultus. Trump heeft ooit gezegd dat hij iemand kan neerschieten op 5th Avenue en daar nog mee weg zou komen. Ik vrees dat hij gelijk heeft.

Trumps meest fervente aanhangers zijn vaak vrouwen, wat toch vreemd is, met zijn trackrecord van seksisme en misogynie.

Slaughter: Trump heeft de verkiezingen verloren doordat massa’s vrouwen uit de voorsteden hem de rug hebben toegekeerd, maar dat neemt niet weg dat andere vrouwen hem blijven steunen. De meest plausibele verklaring die ik heb gelezen, is dat sommige vrouwen gewoon lage verwachtingen hebben. Ze gaan ervan uit dat mannen vrouwen als seksobjecten zien en storen zich daarom niet aan wat Trump zegt. Ik denk ook dat veel zwarte vrouwen redeneren: ‘Alle blanke mannen denken zo, hij is tenminste eerlijk.’ Als je een degout hebt van politiek en je weet dat het systeem verrot is, dan ben je blij met een sloopkogel.

Maar we moeten beseffen dat Trumps ideeën zullen blijven bestaan, ook als hij zelf van het toneel is verdwenen. Zoals het orbanisme ook niet zal verdwijnen zodra de Hongaarse premier Viktor Orban moet ophoepelen. Jullie Vlaams Belang en de Lega Nord komen uit dezelfde mal. De voedingsbodem voor de populistische beweging blijft: demografische en technologische veranderingen. De wereld verandert sneller dan de meeste mensen aankunnen. Ze verliezen hun jobs en rouwen omdat de wereld die ze kennen verdwijnt. Een soortgelijke voedingsbodem heeft in de negentiende eeuw ruim baan gegeven aan het marxisme.

Diametraal tegenover het populisme van Trump en Orban tekent zich een nieuw soort leiderschap af. Justin Trudeau en Jacinda Ardern zijn jong, hun toon is verzoenend en hun beleid inclusief. Zijn ze uitschieters, of voortrekkers van een betekenisvolle tegenbeweging?

Slaughter: Ik denk dat Jacinda Ardern een inspiratie zal zijn. Dat ze vrouw is, volstaat overigens niet als verklaring. Margaret Thatcher, Golda Meir en Indira Gandhi: veel vrouwelijke staatsleiders waren tougher than tough. Wat Ardern onderscheidt, is dat ze veel representatiever is voor een groter deel van de mensen. Ardern bracht haar baby mee naar de VN. Ik worstel zelf al een leven lang met de combinatie tussen werk en gezin en toen wist ik: jij bent echt.

Critici zeggen misprijzend: mooie pr-stunt.

Slaughter: Wie dat zegt, weet niet wat het is om moeder of vader te zijn. Ze weten niet wat het betekent om met een kind van Nieuw-Zeeland naar New York te vliegen. In de Netflix-serie The Crown dringt prinses Diana erop aan om baby William mee te nemen tijdens een staatsbezoek naar Australië: de reacties waren identiek. Terwijl Diana oprecht als moeder dacht. Ardern toont dat ze niet immuun is voor de realiteit van alledag, en zo blijft ze ver weg van de klassieke leidersfiguur die geen last heeft van emoties of logistieke beslommeringen. Natuurlijk speelt haar man, die zijn carrière on hold heeft gezet om huisvader te worden, een cruciale rol: mijn man en ik noemen zulke vaders lead parents. Mijn man speelt thuis de leidende zorgende rol, ik die van leidende broodwinner. Ook al zijn we allebei tegelijk caregiver én breadwinner.

Ik heb gisteren de TEDTalk bekeken waarmee u in 2013 het debat over de work-lifebalance van vrouwen deed ontploffen.

Slaughter: De moeilijkste speech van mijn leven. Ik had twaalf minuten, het moest meteen goed zitten. U zult gemerkt hebben dat ik pas rond minuut elf voor het eerst ademhaal. (lacht) Toen wist ik: ik ga het halen.

Ongeveer toen lanceerde u ook de cruciale oneliner: ‘De feministische revolutie moet een humanistische revolutie worden.’

Slaughter: We zullen nooit echte gendergelijkheid bereiken als we niet ook het leven van mannen grondig veranderen. Lange tijd werden vrouwen gedwongen om een rol op te nemen als echtgenote, moeder en zus. Ze konden niet volledig mens zijn, geen carrière najagen of een individuele identiteit opbouwen naast hun relationele identiteit. We hebben vrouwen bevrijd door hen toegang te geven tot mannelijke rollen. Tegenwoordig ben je als vrouw belangrijk als je de job doet die een man traditioneel deed. Maar zo hebben we het werk dat vrouwen traditioneel deden, gedevalueerd. En niet gezien dat mannen evenzeer gebonden zijn aan verwachtingspatronen. Toen ik erover schreef en sprak, kreeg ik massa’s mails: ‘Ik wil graag huisvader zijn, maar help, wat zal men denken?’ Die stereotypes moeten we afkraken, we moeten de cultuur bijspijkeren en inzien dat mannen die koken, schoonmaken en luiers verversen net zo sterk zijn als mannen die uit werken gaan. Vrouwen in leidinggevende functies kunnen toch ook sterk én sexy én aantrekkelijk zijn? Zolang de feministische revolutie alleen vrouwen verlost uit starre rolpatronen, zal de spanning blijven bestaan.

Denkt u dat de covid-19-pandemie uw humanistische revolutie kan versnellen? Als man en vrouw samen thuis werken, kan niemand zich verstoppen.

Slaughter: Thuiswerk biedt sowieso mogelijkheden om werk en leven beter te organiseren. Elke werkende ouder heeft al gesmeekt: ‘Geef me meer flexibiliteit! Laat me thuis werken als mijn kind ziek is, ik krijg het wel rond.’ Ik zou graag denken dat veel vaders nu zien hoe moeilijk het is om een huishouden met een job te combineren, maar we hebben een culturele omslag nodig. In augustus en september zijn in de VS ruim 1 miljoen mensen uit de arbeidsmarkt gestapt: 800.000 van hen waren vrouw. De verklaring is simpel: als het moeilijk wordt om huishouden en werk te combineren, dan stopt bijna altijd de vrouw met haar job. Die mentaliteit moet op de schop. Mannen moeten durven te zeggen: ‘Ik doe mijn deel. Omdat het eerlijk is en – fair enough – omdat ik jouw inkomen nodig heb.’ Maar vrouwen moeten mannen ook hun gang laten gaan. Dat is een deel van het probleem: vrouwen denken dat hun mannen het niet kunnen en het niet willen.

Los van de genderkwestie: denkt u dat covid-19 meer dan een rimpeling zal blijken in de geschiedenis?

Slaughter: (knikt) We weten al twintig jaar dat we technologisch perfect in staat zijn om thuis te werken. Vastgeroeste gewoontes hielden ons tegen. De baas zei: ‘Ik werk nooit van thuis uit, kom jij maar lekker elke dag om negen uur naar kantoor.’ Covid-19 is een teletijdmachine naar de toekomst, een geforceerde disruptie. Telewerk, afstandsonderwijs en telegeneeskunde zullen niet meer verdwijnen. En we zouden toch gek zijn om over een paar maanden weer met cash te betalen?

Hoe opgelucht bent u zelf met de verkiezing van Joe Biden?

Slaughter: Daar bestaan geen woorden voor. Mijn man is half-Hongaars, ik half-Belgisch en we hebben een huis in Italië: we hadden ons er al mee verzoend dat we het land zouden moeten verlaten. Ik ben een patriot, ik geloof in dit land en zijn idealen, en ik weet dat we onszelf kunnen heruitvinden. Als Trump herverkozen was, was de schade niet te overzien geweest. Als de Republikeinen ook nog eens de meerderheid in de Senaat hadden behouden, dan zou hij achter alle progressieven aan zijn gegaan. Ik leid een centrumlinkse denktank, ik zou het geweten hebben.

Links en rechts maakten mensen al gewag van een staatsgreep. Hysterie?

Slaughter: Een gewapende staatsgreep heb ik nooit voor mogelijk gehouden. Maar een sluipende à la Orban, waarbij Trump de instellingen uitholt? Zeker. Zo verglijden democratieën naar dictaturen. Dat alleen de Republikeinse senator Mitt Romney durfde te zeggen dat het welletjes was, toont dat de democratie in gevaar was. Dat was eigenlijk nog verontrustender dan de houding van Trump. Voor sommige Republikeinen heiligt het doel de middelen. Ik vraag me weleens af: zou ik een linkse dictatuur steunen als we zo een algemene gezondheidszorg en betere scholen zouden krijgen? Ik mag graag denken van niet. Maar tja: de menselijke natuur is frightening.

Zwarte Amerikanen mogen zich gelukkig prijzen dat Trump niet herverkozen is.

Slaughter: O ja. Omfloerst racisme en vooroordelen zijn altijd blijven bestaan, maar sinds Trump zeggen mensen gewoon weer hardop dat Amerika wit is en wit moet blijven. In 2026 is Amerika 250 jaar oud, tien tot vijftien jaar later zullen witte Amerikanen niet meer de meerderheid uitmaken, maar zijn we een pluralistische democratie. Dat zoiets onrust veroorzaakt begrijp ik, maar het is cruciaal dat je zegt: ‘Wij worden niet gedefinieerd door onze huidskleur, maar door onze waarden, cultuur en affiniteit voor de democratie.’ Het probleem zal niet verdwijnen met Biden: hij kan alleen zijn vinger in het gat in de dijk stoppen – om maar eens een metafoor uit de Lage Landen te gebruiken. (lacht)

Zal Biden het gesprek aangaan met de Black Lives Matter-beweging?

Slaughter: Ja. Maar belangrijker is dat zijn regering een weerspiegeling zal zijn van het land dat we aan het worden zijn. Biden heeft vrouwen genomineerd voor sleutelposities, een zwarte vrouw benoemd tot VN-ambassadrice en zijn minister van Binnenlandse Veiligheid is van Cubaanse oorsprong. Als ik foto’s van de Trumpregering zag, dacht ik: ik heb sinds de rakettencrisis in Cuba niet meer zo veel oude witte mensen bijeen gezien.(lacht) De nieuwe vicepresident is de dochter van twee migranten uit verschillende hoeken van de wereld. Als Amerikanen naar Bidens regering kijken, zullen ze denken: Dat ben ik.

In een recent interview zei u dat de VS weliswaar aan soft power hebben ingeboet, maar dat uw land met #BLM weer de morele weg wijst.

Slaughter: Black Lives Matter ging in se over sociale rechtvaardigheid. Iedereen kwam naar buiten, zelfs hier in het lommerrijke Princeton. Vergelijk de foto’s van deze zomer met die van de civil rights marches in de jaren 60: je ziet veel meer kleuren. Het heeft me enorm getroffen dat we ook in andere delen van de wereld navolging kregen. We hebben onze betere kant getoond. ‘We leven onze idealen niet meer na, maar we gaan beter doen.’ Dat was een bescheiden boodschap die bij veel mensen meer aansloeg dan de traditionele Amerikaanse roffel op de borst, en zeggen hoe goed je wel niet bent.

Exceptionalisme was lange tijd het kernbegrip in het buitenlands beleid van de VS.

Slaughter: Als wij al uitzonderlijk zijn, dan niet per se uitzonderlijker dan Frankrijk of België. Het exceptionalisme van de Koude Oorlog en de jaren negentig is vandaag nutteloos.

Denkt u dat het buitenlandse beleid van Joe Biden voor een ommekeer zal zorgen?

Slaughter: Biden zal nooit over ‘America First’ spreken, omdat hij daar niet in gelooft. Maar hij zal ook inzetten op domestic renewal. Hij weet dat hij internationaal pas een rol kan spelen als hij in eigen land de boel op orde heeft. Maar hij zal ook duidelijk zeggen: het Amerika dat jullie kennen is back. Hij zal opnieuw rond de tafel gaan zitten. Dat is niet onbelangrijk, maar covid-19 heeft aangetoond dat de VS niet onmisbaar zijn op het geopolitieke toneel. Wie heeft te lijden onder Trumps weigering om samen te werken met de Wereldgezondheidsorganisatie of Covax? Het Amerikaanse volk. Kunnen we de opwarming van het klimaat beter aanpakken als de VS aan boord is? Absoluut. Maar opnieuw: we zijn niet onvervangbaar gebleken. Nadat wij de Iran-deal hadden opgeblazen, zijn Europa, Rusland en China gewoon blijven praten met Iran. De geopolitieke machinerie draait door zonder ons: de VS moeten zich aanpassen aan een nieuwe wereldorde, waarin we een verschil kunnen maken, maar waarin we niet de onbetwiste leider zijn.

Onder Barack Obama speelden de VS ook al een meer bescheiden rol.

Slaughter: Dat klopt. President Obama geloofde sterk in multilaterale samenwerking en hij was heel zichtbaar aanwezig op de G20, maar hij bedankte voor de rol van internationale politieagent. In Syrië is hij uitdrukkelijk niet tussenbeide gekomen.

De focus van Trumps buitenlandbeleid lag op China, waarmee hij in de clinch ging op het vlak van handelsrelaties.

Slaughter: En intussen hebben we China zijn gang laten gaan in Afrika en Latijns-Amerika, zelfs Italië en Griekenland hebben Chinees geld aanvaard. De wereld heeft zichzelf herschikt, terwijl wij dachten: zonder ons gebeurt er niets.

Moeten we nerveus zijn over de wederopstanding van China en India?

Slaughter: Is het een slechte zaak dat China weer een wereldmogendheid is? Natuurlijk niet. Het land heeft honderden miljoenen mensen uit de armoede gehesen: wie een kind van de verlichting is, moet dat toejuichen. Maar China gaat nu in alle hoeken van de wereld de technologie verkopen waarop in eigen land zijn surveillancestaat steunt – denk aan gezichtsherkenning, het sociaal kredietsysteem, … En dan moeten we op onze hoede zijn. Dat is slecht voor iedereen die in een open samenleving gelooft. Dat is niet anders dan de Sovjet-Unie die het communisme verspreidde. Daar moeten we tegengas geven, en dat zal beter lukken als de VS, Europa en Australië samenwerken.

Hoe brengen we China op betere gedachten?

Slaughter: China is een kernmacht, we gaan dat niet gewapenderhand doen. Maar we kunnen hun behandeling van de Oeigoeren openlijk veroordelen en China op een vredevolle manier een prijs laten betalen. Als zij hun surveillancestaat actief verkopen, dan strekt de Europese aanpak tot aanbeveling: jullie staan veel verder dan wij in internetregulering. Dat is cruciaal in dit technologisch tijdperk. Soms vind ik het te ver gaan, maar door jullie recente geschiedenis zijn jullie zeer beducht voor de risico’s van totalitaire machthebbers. Jullie zien wat kan gebeuren met het leven van mensen wanneer zulke machthebbers de technologische middelen beheersen. De VS liggen daar niet wakker van, terwijl de Chinezen en de Russen het al volop aanwenden.

Tot slot, professor: u hebt al een paar keer verwezen naar uw Belgische roots.

Slaughter: (onderbreekt) U begrijpt dat ik – toen u contact opnam – eerst bij mijn Belgische neven en nichten gepolst heb of ik Knack wel kan vertrouwen. Maar ze hebben me gerustgesteld: doen. (lacht luid) Ik ben half-Belgisch. Er stroomt Nederlands en Vlaams bloed door mijn aderen, maar mijn grootouders langs moeders kant zijn in de eerste plaats echte francophones Bruxellois. Die twee culturen zijn even belangrijk voor mijn identiteit. Ik hou van de militante manier waarop de Belg plezier schept in de goede dingen van het leven. Als ik met Belgische vrienden afspreek voor de lunch, gaat het altijd eerst over wat we gisteren gegeten hebben en wat we ’s avonds eten. (lacht)

Mijn moeder is als uitwisselingsstudent in de States beland, leerde daar mijn vader kennen en is blijven plakken. Maar ik heb talloze zomers doorgebracht bij mijn grootouders, die op het Square de Meeûs woonden, pal tussen het Koninklijk Paleis en het Luxemburgplein. Ik zeg altijd dat ik samen met de EU ben opgegroeid: in mijn geboortejaar 1958 is het verdrag van Rome geratificeerd, kort daarna is de bouw van de instellingen begonnen. Ik heb de Unie zien ontstaan voor mijn ogen. Om maar te zeggen: ik heb een ijzersterke band met Europa en uw land. Laten we hopen dat de VS die band in de komende vier jaar weer aanhalen.