Politiek activiste Masih Alinejad: ‘Denk niet dat Afghaanse en Iraanse vrouwen alleen voor zichzelf strijden’

Masih Alinejad is een van de bekendste voorvechters van vrouwenrechten in Iran. Via sociale media blijft ze vanuit de VS strijd voeren, ondanks de vele bedreigingen die ze al heeft gekregen. ‘Ik vraag me af of de wereld pas echt naar me zal luisteren als ik ben vermoord.’

‘Denk niet dat Afghaanse en Iraanse vrouwen alleen voor zichzelf strijden’, zegt Masih Alinejad na afloop van ons gesprek. ‘Wij strijden omdat we geloven dat de islam die de taliban en de Islamitische Republiek verspreiden de rest van de wereld kan besmetten, zoals het coronavirus. De wereld moet beseffen dat we meer verenigd moeten zijn dan de dictators van deze wereld. De voorvechters van democratie moeten samen strijd voeren en elkaar steunen. Dat is mijn boodschap die ik aan de wereld wil brengen.’

Al als jong meisje in Iran verzette Alinejad zich tegen de verplichting om een hoofddoek te dragen. Ze werd journalist, kwam op voor vrouwenrechten en uitte steeds openlijker kritiek op het regime van de ayatollahs. Uiteindelijk moest ze Iran ontvluchten en kwam ze terecht in de Verenigde Staten, waar ze is uitgegroeid tot een bekende mensenrechtenactiviste met negen miljoen volgers op Twitter. Onlangs heeft ze de hashtag let us talk gelanceerd. Dankzij die campagne hebben veel vrouwen uit het Midden-Oosten zich verenigd en delen ze foto’s en video’s met elkaar. ‘Ik krijg ontzettend veel berichten van vrouwen die in het Midden-Oosten wonen’, zegt Alinejad. ‘Hoewel in de meeste landen een hoofddoek niet door de wet wordt verplicht, ervaren veel vrouwen toch emotionele en sociale druk om een hoofddruk te dragen. Ze delen vaak dezelfde pijn en frustraties die Iraanse vrouwen ervaren.’

Westerse vrouwen die een hoofddoek opzetten voor een bezoek aan Iran, kiezen niet voor hun eigen waardigheid.

Als een vrouw in Iran haar hoofddoek afdoet, riskeert ze 15 jaar gevangenisstraf. ‘Vrouwen die daartegen in opstand komen’, vervolgt Alinejad, ‘vechten niet tegen een lapje stof, maar tegen een van de belangrijkste pijlers van de religieuze dictatuur: genderapartheid. Alle wetten in mijn land zijn tegen vrouwen. Vrouwen mogen ook geen paspoort aanvragen of alleen naar het buitenland reizen zonder toestemming van hun echtgenoot. Vrouwen mogen nooit president of rechter worden. Ze mogen zelfs niet zingen of dansen.’

Westerse politici of staatshoofden dragen vaak een hoofddoek bij hun bezoek aan Arabische landen. Wat vindt u daarvan?

Masih Alinejad: Vrouwen die geen hoofddoek dragen en er een opzetten voor een bezoek aan Iran, tonen geen respect voor onze cultuur en kiezen niet voor hun eigen waardigheid. Een beroemde slogan in het Westen is ‘baas over eigen lichaam’, maar geldt die alleen voor vrouwen in het Westen? Ik denk dat veel westerse politica’s erg machtig zijn, maar ze zijn niet altijd moedig. De vrouwen in Iran die een foto nemen van zichzelf zonder hoofddoek zijn veel moediger. Zij riskeren jarenlange opsluiting in de gevangenis.

Onlangs werd Nadia Murad, een Iraaks-jezidische mensenrechtenactiviste en Nobelprijswinnares, door Canada uitgenodigd om enkele speeches te komen geven. Verschillende scholen annuleerden de afspraak uit angst dat haar speech islamofobie zou kunnen veroorzaken. Ik was gechoqueerd. Wij willen de wereld vertellen hoe we in elkaar geslagen worden, zweepslagen krijgen, in de gevangenis worden opgesloten en zelfs geëxecuteerd worden als we onze hoofddoek afzetten. Maar in het Westen krijgen we dan te horen dat we met onze verhalen islamofobie veroorzaken. Alle vrouwen ter wereld zouden ons moeten steunen, in plaats van een hoofddoek op te zetten en te buigen voor onze onderdrukkers.

In België dragen veel vrouwen vrijwillig een hoofddoek. Ze beschouwen die als een deel van hun identiteit. Toch verbieden veel werkgevers een hoofddoek vanwege het neutraliteitsbeginsel.

Alinejad: Ik kan me niet uitspreken over vrouwen in België en hun motieven om een hoofddoek te dragen. Wel kan ik u vertellen over mijn eigen ervaring. Toen ik Iran verliet en niet meer verplicht was om een hoofddoek te dragen, bleef ik die aanvankelijk toch nog dragen. Ik vroeg mezelf af hoe dat kwam, want er was geen zedenpolitie meer die me daartoe dwong. Ik vertelde aan iedereen die me ernaar vroeg dat het mijn keuze was en dat het deel van mijn identiteit was. Maar toen ik verder op zoek ging naar de echte oorzaak, merkte ik dat ik een hoofddoek droeg omdat ik het hart van mijn moeder en mijn vader niet wilde breken. Ik wilde mijn gemeenschap en mijn familie niet verliezen. Ik wilde me niet geïsoleerd en eenzaam voelen. Door druk van mijn familie en mijn geloof werd ik gedwongen om een hoofddoek te dragen.

In Iran worden vrouwen ook gestraft door zuur in hun gezicht te gooien. Hoe groot is dat probleem?

Alinejad: Het is onvoorstelbaar dat zoiets gebeurt omdat vrouwen geen hijab dragen. Ik heb twee slachtoffers geïnterviewd. Het was voor hen nu nog veel moeilijker om op te komen voor hun rechten. Toch zei een van de twee vrouwen dat haar wraak erin bestond om recht voor de persoon die zuur in haar gezicht had gegooid te gaan zitten en hem aan te kijken om te bewijzen dat ze machtiger was dan hij. Die gebeurtenissen zijn ontzettend triest, maar nog erger is dat de mannen die met zuur gooien nooit vervolgd of gearresteerd worden. De Islamitische Republiek heeft dat soort mannen nodig om de vrouwen, die alleen maar vragen om een waardig en vrij leven, te onderdrukken.

Gelooft u dat uw strijd ooit tot een goed einde zal komen?

Alinejad: Ik geloof dat Iran ooit opnieuw een seculiere samenleving zal kennen. Er is geen verschil tussen een vrouw in het Midden-Oosten en een vrouw in het Westen. Jullie zouden ook niet accepteren dat religie intervenieert in de politieke besluitvorming. Toen ik met mijn campagne begon, waren ontzettend veel vrouwen bang voor de zedenpolitie. Jarenlang waren wij bang, maar nu zijn de ayatollahs bang voor ons. Waarom hebben ze mijn broer naar de gevangenis gestuurd en mijn zus op tv laten verklaren dat ze niet met mij akkoord ging? Waarom hebben ze iemand naar New York gestuurd om mij te ontvoeren (De FBI kon in 2021 een poging tot ontvoering, vermoedelijk door de Iraanse geheime dienst, verijdelen, nvdr)? De reden is dat ze bang voor me zijn, ook al ben ik maar een kleine, magere vrouw. Het regime is bang voor mij en voor miljoenen vrouwen in Iran die protesteren tegen de onderdrukking. Dat geeft me vertrouwen op een goede afloop.

Ahmadreza Djalali, een Iraans-Zweedse gastprofessor aan de Vrije Universiteit Brussel, zit al zes jaar in een Iraanse cel. Hij is ter dood veroordeeld wegens spionage, zonder dat daar enig bewijs voor is. Wat moet de Belgische regering doen om hem vrij te krijgen?

Alinejad:Telkens als ik zijn naam hoor, breekt mijn hart. Ik moet dan denken aan de eerste keer dat zijn moeder contact met me opnam vanuit Iran. Ze nam risico’s, want wie mij benadert, riskeert een gevangenisstraf tot 10 jaar in Iran. Ahmadreza Djalali verkeert in slechte fysieke gezondheid. Zijn moeder en zijn vrouw blijven strijden voor zijn vrijlating, maar er komt weinig beweging in de zaak.

De Belgische regering gaat met Iran gevangenen ruilen. Dat stuit op kritiek van onder meer de Frans-Colombiaanse politica Ingrid Betancourt, jarenlang gijzelaar van het FARC. Wat vindt u?

Alinejad:Akkoorden tussen het Westen en Iran zorgen enkel voor extra geld en tijd voor Iran. De Belgische regering moet daadkrachtiger optreden. In Iraanse gevangenissen zitten verschillende onschuldige Europese onderdanen. Iran gebruikt hen in de onderhandelingen over de vrijlating van Iraanse terroristen die in Europa zijn gearresteerd. De Europese Unie zou de diplomatieke betrekkingen met Iran moeten bevriezen zolang het de Europeanen niet vrijlaat. Zonder krachtig signaal zal Iran zijn gijzelingsdiplomatie blijven toepassen.

U bent een slachtoffer van de brutale vervolging van het Iraanse regime. Vreest u soms voor uw leven?

Alinejad: De Islamitische Republiek Iran heeft mijn broer gearresteerd. Op een dag belde hij me met de melding dat onze ouders twee uur lang door de inlichtingendiensten ondervraagd waren en de opdracht hadden gekregen om mij te vragen naar Turkije te komen om daar een gezinshereniging te laten plaatsvinden. Ik mis mijn ouders en wil ze zo graag ontmoeten dat ik zeker op dat voorstel was ingegaan. Omdat mijn broer me dat plan had onthuld, hebben ze hem gearresteerd en twee jaar in de gevangenis gezet. En vorige zomer was er dan die poging om mij te ontvoeren.

Veel dissidenten en politieke activisten zijn naar Turkije gelokt en van daaruit ontvoerd naar Iran. In december 2020 is de Franse journalist Ruhollah Zam op een soortgelijke manier overgehaald om naar Irak te gaan. Nadien werd hij ontvoerd van Irak naar Iran en daar is hij geëxecuteerd. Helaas heeft zijn dood niet zo veel commotie veroorzaakt als de zaak van Jamal Khashoggi (de Saudische journalist die in de Saudische ambassade in Istanbul werd vermoord, nvdr). Toen waren veel journalisten wereldwijd verenigd. In 2020 moest de zaak-Ruhollah Zam wijken voor de nucleaire deal die de Franse president Emmanuel Macron met Iran wilde sluiten. Ik vind het ongelooflijk treurig dat politici en journalisten in democratische landen mensenrechten ondergeschikt maken aan de politieke agenda die op dat ogenblik actueel is. Zelfs de ontvoering en executie van een Franse burger schudt niemand wakker. Mensenrechtenorganisaties schatten dat er al meer dan 500 Iraanse dissidenten ontvoerd of vermoord zijn in het buitenland. Ik vraag me vaak af of mij een soortgelijk lot te wachten staat. En of de wereld pas echt naar mij en mijn documentaires zal luisteren als ik ben vermoord.