Politie geeft beelden vrij van dodelijk geweld van agenten tegen jonge zwarte bij verkeerscontrole in Memphis

Of hij een verkeersovertreding beging, is niet bewezen, maar de 29-jarige Tyre Nichols werd bij de controle in Memphis, Tennessee, zodanig geslagen dat hij drie dagen later overleed. In de nacht van vrijdag op zaterdag gaf de politie gruwelijke beelden vrij van de slagen en schoppen. De agenten riskeren een lange gevangenisstraf. Het land vreest voor rellen.

De precieze omstandigheden van wat gebeurde, blijven onduidelijk. Volgens de betrokken agenten werd Tyre Nichols op 7 januari tegengehouden wegens onvoorzichtig rijden. Hij zou volgens sommige verslagen op het verkeerde baanvak hebben gereden. Tegen zijn moeder zouden agenten later zeggen dat hij onder invloed had gereden. Maar politiecommissaris Cerelyn Davis gaf vrijdag toe dat er tot dusver geen bewijs is gevonden dat hij inderdaad een overtreding had begaan. Geen van de beschikbare beelden toont fout rijgedrag.

Nichols, die sinds negen maanden werkte als chauffeur in de namiddagshift van pakjesbedrijf FedEx, ging elke avond tijdens zijn etenspauze bij zijn moeder langs. Dat was ook het plan toen hij die avond tussen 20 en 21 uur werd gestopt door de politie.

Van die stop zelf, en wat eraan voorafging, kregen we geen beelden. De eerste vrijgegeven beelden via bodycam tonen een agent die hem uit de auto sleurt en op de grond werpt, terwijl andere agenten met getrokken wapen toesnellen. Alle agenten zijn, zoals Nichols, zwart.

‘Verdomme, ik heb niets gedaan’, zegt Nichols, ‘Ik probeer gewoon naar huis te gaan’. Hij tracht de boel te kalmeren, maar de agenten hebben geen oor naar de-escalatie. ‘Op de grond’, roepen ze. ‘Oké, oké, oké, ik ben op de grond’, sust Nichols. De agenten blijven bevelen roepen en vloeken, hoewel hij geen weerstand biedt. Of toch wel, maar in geringe mate: de agenten willen hem in de boeien slaan, wat hij niet ziet zitten.

Men probeert hem een stroomstoot met een taser toe te brengen. Het is onduidelijk of die stroomstoot zijn doel bereikt. Men richt pepperspray op hem. Minstens één agent wordt ook getroffen door de spray en moet minutenlang recupereren.

Nichols werkt zich los en zet het op een lopen. De beelden van het eerste filmpje tonen vervolgens vooral de agent die zijn ogen met water reinigt om het effect van de pepperspray teniet te doen.

Nadat hij is gevlucht, wordt Nichols achtervolgd door agenten die hem uiteindelijk overmeesteren. Volgens persverslagen gebeurde dat op zo’n honderd meter van het huis van zijn moeder.

De gruwelijkste beelden zijn afkomstig van een straatcamera die is vastgemaakt aan een lichtpaal, en die zonder klank vastlegt hoe Nichols tot pulp wordt geslagen. Hij wordt in het hoofd geschopt en op het lichaam, hij wordt met een matrak geslagen. Een agent houdt hem recht terwijl een andere agent met volle kracht vuistslagen op zijn hoofd en op zijn lichaam toebrengt. Dat duurt, voor zover we op beelden kunnen zien, zo’n vier minuten. Hij wordt dan toch in de boeien geslagen.

(Waarschuwing: de beelden zijn gruwelijk en schokkend. Hieronder vanaf minuut 1 de stille beelden van een straatcamera die de slagen en schoppen registreert)

De twee andere vrijgegeven filmpjes, weer bodycams, geven opnieuw klank bij de agressie. ‘Ik ga de fuck uit jou matrakken’, roept een agent (‘I’m gonna baton the fuck out of you’). ‘Wil je opnieuw gesprayd worden?’ De filmpjes tonen de lange minuten dat Nichols op de grond zit/ligt, tegen een auto steunt, maar niet rechtop kan blijven zitten. Hij roept om zijn moeder: ‘Mom, mom, mom’. Hij wordt incoherent.

Er is op dat moment al hulp in de buurt, maar de ambulanciers of de brandweer komen niet tussen. De agenten, die eindelijk wat gekalmeerd zijn, keuvelen onderling over wat er gebeurde.

Uiteindelijk wordt Nichols naar het ziekenhuis afgevoerd. Drie dagen later, op 10 januari, overlijdt hij aan zijn verwondingen en aan de gevolgen van een onbewezen verkeersovertreding.

In geen van de vrijgegeven filmpjes is Nichols zelf bedreigend. Hij is achtereenvolgens redelijk en verzoenend, paniekerig/angstig en incoherent. De agenten daarentegen blijven agressief tot Nichols tot geen enkele handeling meer in staat is. Geen van de agenten probeert zijn collega’s tot bedaren of op andere gedachten te brengen. Geen van de agenten probeert Nichols bijstand te bieden.

Murder 2

Er waren een aantal elementen die dit overlijden anders maken dan gelijkaardige gevallen van politiegeweld. De vijf voornaamste betrokken agenten waren, zoals hun slachtoffer, zwart. Memphis, Tennessee, is trouwens overwegend zwart. De politiediensten ontsloegen de vijf voor de beelden uitkwamen, maar toch pas zo’n tien dagen na het overlijden. Donderdag werden ze in beschuldiging gesteld voor onder meer ‘murder 2’, wat neerkomt op bewust doden, maar zonder voorbedachtheid. De minimumstraf bij veroordeling voor ‘murder 2’ bedraagt 15 jaar. Het maximum is 60 jaar gevangenis.

Ook twee brandweermensen, die de eerste zorgen snel hadden moeten toedienen, werden ontslagen.

De relatief resolute beteugeling van de betrokken agenten had ongetwijfeld te maken met de beelden van de bodycams en de straatcamera, die nu gedeeltelijk vrijgegeven zijn, maar was ook tactisch. Wat de beelden tonen, zei commissaris Cerelyn Davis, ‘was even erg of misschien wel erger dan wat Rodney King overkwam.’ Ze omschreef het gedrag van de agenten deze week als ‘afschuwelijk, roekeloos en onmenselijk’.

De barrage aan slagen die Rodney King in Los Angeles in 1991 te beurt viel, leidde tot immense rellen, vernielingen en plunderingen in die stad en elders. Ook het mishandelen van George Floyd, die in mei 2020 in Minneapolis overleed nadat een agent ruim acht minuten met een knie op zijn nek had geduwd, leidde tot rellen over het hele land. In beide gevallen bestond de stellige indruk dat de politieleiding niet wenste op te treden tegen de agenten. In het geval van King, die zijn mishandeling overleefde, werden de agenten vrijgesproken. Bij Floyd werden de agenten eerst geschorst met behoud van loon, alvorens ze werden ontslagen, in beschuldiging gesteld, en uiteindelijk veroordeeld.  

Memphis probeerde de verontwaardiging en frustratie over het ongebreidelde wangedrag van de politie ietwat te ontzenuwen met een kordater optreden tegen de agenten. Men probeerde openheid te bieden met de publicatie van de beelden. Men kreeg de familie van het slachtoffer gedeeltelijk mee. De familie kon zich terugvinden in de juridische stappen tegen de agenten.

Maar de familie gaf ook kritiek.

Memphis kende recent een opstoot van zwaar geweld. In 2021 waren er in een stad van 650.000 inwoners plusminus 345 moorden. Eind 2021 had de huidige commissaris een speciale eenheid opgericht, Scorpion, om het geweld te beteugelen en te voorkomen. Enkele van de betrokken agenten maakten deel uit van Scorpion. De agenten, zegden de advocaten van de familie van Nichols, waren bomen van venten, terwijl het slachtoffer weliswaar opgeschoten maar tenger was. De procedures van Scorpion zijn gericht op grote criminaliteit en niet geschikt voor verkeersovertredingen. De advocaten vragen namens de familie om de ontmanteling van Scorpion.

Commissaris Cerelyn Davis verdedigt voorlopig Scorpion, met onder meer als argument dat het aantal moorden inderdaad gedaald is – er waren er plusminus 300 in 2022. Er komt wel een onderzoek naar de speciale eenheid en de andere politiediensten, dat gevolgd zou worden door hervormingen.

De stad maakte zich na het vrijgeven van de beelden op voor een woelig weekend. Ook in andere steden in het land geldt een verhoogde staat van paraatheid van de ordemachten. De eerste protesten in Memphis bleven vreedzaam.

‘Een mooie ziel’

De moeder van Tyre Nichols riep op tot kalmte en vreedzaam protest, ze vroeg zelfs om begrip voor de families van de in beschuldiging gestelde agenten.

Dat deed ze in de geest van haar zoon, verklaarde ze.

Van zijn stiefvader vernam de wereld dat Tyre Nichols gek was van skateboarden. ‘Leg dat skateboard nu maar weg’, raadde de stiefvader hem aan, ‘je hebt voltijds werk’.

Nichols had een zoontje van vier. Hij fotografeerde graag zonsondergangen. Hij was ‘een mooie ziel’, en ‘een vrije geest’, volgens zijn moeder. Hij had haar naam op zijn arm laten tatoeëren.

‘Hij kwam het huis in en zei “hallo ouders”,’ vertelde ze aan CNN, ‘en dat zal ik nooit meer horen. Ik zal nooit meer voor mijn zoon koken. Hij zal me nooit meer omhelzen. Ik zal nooit meer iets krijgen van mijn zoon, omdat enkele agenten beslisten hem te schaden’.