Hoe Poetin Trump kon paaien met gedeeltelijk staakt-het-vuren in Oekraïne en geopolitieke deal

Het met veel bombarie aangekondigde gesprek tussen de Russische president Vladimir Poetin en zijn Amerikaanse ambtsgenoot Donald Trump heeft een muis gebaard. Eén ding lijkt alvast zeker: Rusland wil met de Verenigde Staten praten over de hoofden van Oekraïne en andere Europese landen heen.

Als Donald Trump hoopte dat Vladimir Poetin zijn oproep tot een onmiddellijk 30-daags staakt-het-vuren in Oekraïne zou accepteren tijdens hun telefoongesprek op 18 maart, moet hij nu wel teleurgesteld zijn. Na meer dan twee uur overleg stemde Poetin slechts in met enkele voorzichtige eerste stappen om de gevechten terug te schroeven: het stopzetten van aanvallen op energie-infrastructuur en ‘technische onderhandelingen’ om de scheepvaart in de Zwarte Zee te vergemakkelijken.

De twee presidenten hadden het wel over een bredere geopolitieke deal in de toekomst. En Rusland zal ongetwijfeld tevreden zijn met de overeenkomst om ijshockeywedstrijden in de Verenigde Staten (en vice versa) te spelen. IJshockey is een van Poetins favoriete sporten.

Dat er nog obstakels zijn die een staakt-het-vuren in de weg staan, werd duidelijk toen kort na het telefoongesprek het luchtalarm afging in Kiev en andere steden werden getroffen door raketten en drones. Het is niet bekend om welke doelwitten het ging.

Terwijl Oekraïense troepen uit een enclave in de Russische provincie Koersk werden verdreven, voerden andere strijders enkele kilometers diep in de provincie Belgorod een verrassingsaanval uit. Mogelijk probeert Oekraïne een bufferzone te creëren en zijn onderhandelingspositie te versterken. Het Kremlin beschuldigde Oekraïne ervan dat het een ‘negatieve sfeer’ rondom de gesprekken wil scheppen.

‘Goed en productief gesprek’ over mogelijk staakt-het-vuren in Oekraïne

Het Russische verslag van het gesprek prees Trump uitvoerig ‘voor zijn wens om het nobele doel te helpen bereiken van het beëindigen van vijandelijkheden en menselijk leed’. Het Kremlin meldde dat er 175 gevangengenomen soldaten zouden worden geruild.

Maar inhoudelijk lijkt Poetin net genoeg te bieden om Donald Trump de indruk te geven dat die vooruitgang boekt met zijn belofte om de drie jaar oude oorlog te beëindigen.

Tegelijkertijd probeert Poetin een wig te drijven tussen de VS en Oekraïne en streeft hij een breder doel na: Oekraïne onder zijn controle brengen.

In een bericht op sociale media sprak Trump over zijn ‘zeer goede en productieve’ gesprek met Poetin. Hij presenteerde de deal als een eerste stap, die gevolgd zou worden door een volledig staakt-het-vuren en ‘uiteindelijk het EINDE van deze verschrikkelijke oorlog’. Het Witte Huis kondigde aan dat vervolgonderhandelingen ‘onmiddellijk zullen beginnen in het Midden-Oosten’.

Dan toch geen staakt-het-vuren in Oekraïne?

Het Kremlin was minder enthousiast. Voor een 30-daags staakt-het-vuren in werking kon treden, stelde Rusland dat Oekraïne zijn mobilisatie en herbewapening moest stopzetten en dat de VS een einde moest maken aan het leveren van wapens en inlichtingen aan Oekraïne.

Er werd geen melding gemaakt van het stopzetten van rekrutering of militaire productie aan Russische zijde, of van de import van bijvoorbeeld wapens uit Iran en Noord-Korea en componenten uit China die daarvoor kunnen worden gebruikt.

Over een duurzame vrede verklaarde Rusland dat elke overeenkomst ‘omvattend, duurzaam en langdurig’ moest zijn, de ‘oorzaken van de crisis moest wegnemen’ en ‘Russische legitieme veiligheidsbelangen moest beschermen’. Dat is Kremlin-taal voor het beperken van Oekraïnes soevereiniteit, het afdwingen van neutraliteit en idealiter het terugdringen van de NAVO uit Oost-Europa.

Cruciaal was dat Poetin de nadruk legde op het idee van ‘een Oekraïense regeling in bilaterale modus’, wat lijkt te betekenen dat Amerika en Rusland onderhandelen over de hoofden van Oekraïne en Europese landen heen.

‘Enorme economische deals’

Trump en Poetin keken uit naar een bredere toenadering. Het Witte Huis verklaarde dat de leiders ‘in brede zin over het Midden-Oosten spraken’, nucleaire non-proliferatie bespraken en ‘de mening deelden dat Iran nooit in een positie mag komen dat het Israël kan vernietigen’. Ze hadden het over de ‘enorme economische deals’ die uit betere betrekkingen tussen de VS en Rusland kunnen voortvloeien. Het Kremlin meldde dat de leiders een soortgelijke lijst van kwesties ‘aanstipten’ (hoewel het Iran en Israël niet expliciet noemde) en benadrukte de ‘speciale verantwoordelijkheid’ van beide landen op het vlak van ‘veiligheid en stabiliteit in de wereld’. Het verwees ook naar economische samenwerking, met name op het gebied van energie.

De Oekraïense president Volodymyr Zelensky zei dat hij de details afwachtte, maar leek geneigd de deal te aanvaarden. Hij wil wellicht niet opnieuw afgeschilderd worden als de partij die vrede afwijst, nadat hij vorige maand tijdens een ruzie met Trump in het Witte Huis zijn geduld was verloren. Dat leidde ertoe dat Amerika tijdelijk de wapen- en inlichtingenstroom naar Oekraïne stopzette. Die werd pas hervat toen beide landen waren overeengekomen om Rusland een onmiddellijk 30-daags staakt-het-vuren voor te stellen.

Zelensky is al lange tijd voorstander van het stopzetten van wederzijdse aanvallen op energie-infrastructuur, aangezien Rusland drones en raketten heeft gebruikt om het elektriciteitsnet van zijn land systematisch te vernietigen. Maar recent voerde Oekraïne succesvolle tegenaanvallen met drones uit op Russische brandstofdepots en raffinaderijen. En vorige week zette het een nieuwe versie van zijn Neptune-kruisraket in, oorspronkelijk een antischipwapen, met een bereik van 1000 km. Het lijkt erop dat zo’n raket werd gebruikt om op 14 maart een olieraffinaderij op te blazen in Toeapse, ongeveer 480 km van de frontlinie. Voor sommige Oekraïners is het gedeeltelijke staakt-het-vuren daarom moeilijk te accepteren. ‘We schakelen hun olieraffinaderijen uit en — hop — ze willen dat wij stoppen. Ondertussen blijven ze op de grond oprukken’, zegt een inlichtingenbron.

Ondanks de beperkingen toont de deal hoe snel politieke veranderingen invloed hebben op het slagveld. In plaats van Oekraïne te steunen ‘zolang als dat nodig is’, zoals Joe Biden deed, benadrukt Trump dat een langdurige oorlog immoreel is en dat het gevaar dreigt op nucleaire escalatie. De president hekelt de kosten van de oorlog voor Amerikaanse belastingbetalers en weigert Oekraïne veiligheidsgaranties te geven als basis voor een vredesakkoord. Hij wil een deal sluiten om Oekraïense mineralen gezamenlijk te exploiteren als ‘terugbetaling’ voor eerdere hulp.

Net als Poetin lijkt Trump een wereld te zien waarin grootmachten invloedssferen verdelen. Dat heeft nerveuze Europeanen ertoe aangezet meer te doen om Oekraïne te helpen en zichzelf te verdedigen. De Estse premier Kristen Michal kondigde kort voor het gesprek tussen Trump en Poetin aan dat Estland zijn defensie-uitgaven zou verhogen naar 5 procent van zijn bbp. Groot-Brittannië en Frankrijk leiden de inspanningen om een ‘reassurance force’ op te zetten die naar Oekraïne zou worden gestuurd zodra een duurzame wapenstilstand van kracht wordt.

Polen en de drie Baltische staten (Estland, Letland en Litouwen) kondigden op 18 maart aan dat ze zich zouden terugtrekken uit het Ottawa-verdrag, dat antipersoonsmijnen verbiedt. Tegelijkertijd stemde de Duitse Bondsdag voor het versoepelen van constitutionele schuldenregels voor defensie-uitgaven en het opzetten van een fonds van 500 miljard euro voor infrastructuur. Poetins vredesinitiatief heeft de Europeanen niet overtuigd. ‘Rusland heeft zijn doelen en imperialistische ambities niet veranderd’, schreef Michal in zijn bericht. ‘Dit is een reële bedreiging voor zowel Europa als de NAVO.’