Poetin-criticus Chodorkovski over Oekraïne: ‘Alleen dan verdient Trump de Nobelprijs voor de Vrede’

Ooit was hij de rijkste oligarch van Rusland, nu strijdt hij voor een open land. Michail Chodorkovski legt uit waarom Trump het zo goed kan vinden met Poetin en wat de Kremlinleider van oorlog naar oorlog drijft. ‘Tot nu toe heeft de oorlog Poetin alleen maar gesterkt. Ik denk dat hij nog ongeveer tien jaar aan de macht zal blijven.’

Michail Chodorkovski (61) leidde ooit ’s werelds grootste oliemaatschappij, Yukos. In 2003 bekritiseerde hij de corruptie in Rusland publiekelijk. Later dat jaar werd hij gearresteerd en veroordeeld wegens belastingontduiking en fraude.

In 2013 werd hem onverwachts gratie verleend. Hij woont nu met zijn familie in het Verenigd Koninkrijk, waar hij zijn organisatie Open Russia leidt. Zijn Dossier Center onthult corruptie en andere misdaden binnen Poetins machtsstructuur.

Chodorkovski ontvangt ons in zijn kantoor in het centrum van Londen, onder zware kroonluchters. Hij spreekt Russisch en laat zich vertalen. Zoals hij zegt, om niet dezelfde fouten te maken als de Oekraïense president Volodymyr Zelensky. De Oekraïner spreekt weliswaar goed Engels, maar onlangs, in het Witte Huis, waren er mede door taalbarrières enkele misverstanden.

Hoe Zelensky’s desastreuze ontmoeting met Trump Europa in crisis brengt

U kent de Russische machthebber Vladimir Poetin. Wat denkt hij als hij dezer dagen ziet hoe de Amerikaanse president Donald Trump hem Oekraïne op een presenteerblaadje aanbiedt?

(Chodorkovski haalt zijn telefoon tevoorschijn en speelt een AI-gegenereerde video af. Te zien is een lachende Poetin, die met popcorn op schoot op televisie kijkt hoe Trump Zelensky kleineert.)

Michail Chodorkovski: Zo zal hij gereageerd hebben. Voor hem kan het niet beter lopen.

Is Poetin zijn oorlog aan het winnen?

Chodorkovski: Hij verliest hem in elk geval niet. Daarvoor zou hij de Krim moeten verliezen, of op zijn minst de regio’s Loehansk en Donetsk. Dan zouden miljoenen mensen naar Rusland vluchten, en zelfs Poetin zou dat niet meer kunnen verbergen. De rest – de vele doden, de nederlagen op sommige fronten – kan hij met zijn propaganda verdoezelen. Zolang dat hem niet bedreigt, zal de oorlog doorgaan.

Dezer dagen speculeren niet alleen Britse parlementsleden opnieuw over de vraag of Trump zich te veel door Poetin laat beïnvloeden, of hij misschien zelfs onder diens controle staat.

Chodorkovski: Ik geloof niet dat staatshoofden tegelijkertijd dubbelagenten kunnen zijn. Op dat niveau werkt geen enkel kompromat (chantagemateriaal) ter wereld. Men zou altijd kunnen beweren dat het vervalst is, en tegenwoordig kan alles worden vervalst. De waarheid is veel eenvoudiger: Trump en Poetin kunnen het gewoon heel goed met elkaar vinden.

Waar komt dat begrip voor elkaar vandaan?

Chodorkovski: Wel, Poetin is een bandiet. Hij heeft weliswaar bepaalde regels, zoals ‘the godfather’ in de film van Francis Ford Coppola, maar in wezen is hij een crimineel. Trump spreekt en denkt tenminste als een bandiet, misschien omdat hij is grootgebracht in de New Yorkse vastgoedwereld. Die overdadige vleierij, die loze beloften – om je voor te schamen! Net als twee operazangers die overdrijven, zodat zelfs het publiek op het balkon hun gezichtsuitdrukkingen nog kan zien. Trump begrijpt die stijl intuïtief.

Twee weken geleden kuste de Britse premier Keir Starmer Trump bijna de voeten tijdens zijn bezoek en haalde daarbij theatraal een brief van de Engelse koning uit zijn zak. Heeft hij het goed aangepakt?

Chodorkovski: Absoluut. Starmer is geen natuurtalent. Maar hij leert snel.

Wat kan Europa nu nog doen om Oekraïne te redden?

Chodorkovski: De VS zenden al tien jaar hetzelfde signaal uit: hun aandacht gaat naar de Indo-Pacifische regio, en de Europeanen moeten meer voor hun eigen veiligheid zorgen. Lang hebben ze dat niet serieus genomen. In 2022, kort na het uitbreken van de oorlog, was er een kans om Poetin een nederlaag toe te brengen. Maar het Westen heeft niet vastberaden genoeg gehandeld en die kans verspeeld. Nu ziet het er somber uit. Op korte termijn kunnen de Europeanen de Amerikaanse steun nauwelijks vervangen.

Er zijn momenteel gesprekken tussen Oekraïne en de VS over een wapenstilstand. Washington heeft blijkbaar ook contact met Moskou. Hoe zouden de onderhandelingen kunnen aflopen?

Chodorkovski: Er zijn meerdere scenario’s. In het beste geval wordt het conflict bevroren langs de huidige frontlinie. Dan moet Oekraïne bewapend worden en een barrière opwerpen die Rusland niet kan doorbreken. Dan volgt een Koude Oorlog, op escalatie volgt de-escalatie. Maar ik zie het gebeuren dat Trump bijna niets uit de onderhandelingen haalt. Als het hem echter zou lukken om de Oekraïense staatsstructuur, defensie-industrie en krijgsmacht te behouden en Oekraïne nadien voldoende te steunen, dan zou Trump de Nobelprijs voor de Vrede verdienen.

Oekraïne en VS in Saoedi-Arabië: wat te verwachten van de harde vredesonderhandelingen?

Daarvoor zou Trump druk op Poetin moeten uitoefenen. Starmer en de Franse president Emmanuel Macron dringen tenminste aan op veiligheidsgaranties voor Oekraïne. Ze willen zelfs troepen sturen om een wapenstilstand te bewaken.

Chodorkovski: Daar ben ik sceptisch over. Tegen een soort politiemacht zou Poetin waarschijnlijk niets hebben. Maar die zou in de praktijk machteloos zijn. Soldaten, inclusief luchtsteun, zou Poetin nooit toestaan. Dan zou de NAVO aan de Russische grens staan. Overigens denk ik ook niet dat de Europeanen dat daadwerkelijk zouden doen. Als ze worden aangevallen, dreigt meteen een oorlog met Rusland.

En het slechtste scenario?

Chodorkovski: In het ergste geval rukt Poetin verder op. Zonder Amerikaanse steun stort het Oekraïense front in. Rusland zou het land bezetten, behalve een deel van West-Oekraïne. In dat geval zou Poetin zijn bevolking met propaganda wijsmaken dat het Westen de oorlog begonnen is. En vervolgens zou hij, met steun van de Oekraïense defensie-industrie en honderdduizenden oorlogservaren soldaten, een volgende oorlog beginnen. Waarschijnlijk binnen twee jaar. Misschien treft het Moldavië, misschien de Baltische staten of Roemenië. Poetin voert ook oorlog om binnenlandse redenen.

Gaf Macron een lesje Trump bespelen? ‘Van alle Europese leiders lijkt hij het meest op Trump’

De meeste waarnemers zien dat anders. Poetin lijkt vooral gedreven door het idee het Russische imperium te herstellen. Hij noemde de val van de Sovjet-Unie ‘de grootste geopolitieke catastrofe van de 20e eeuw’.

Chodorkovski: Mensen kunnen meerdere drijfveren hebben. Natuurlijk voelt Poetin de behoefte om de geschiedenis in te gaan als de man die de Krim heroverde. Maar in zijn handelen zit een patroon: hij begon zijn carrière met de Tsjetsjeense oorlog, wat zijn populariteit verhoogde. Toen hij tijdelijk Dmitri Medvedev president maakte en er het risico was dat die de politieke koers van het land zou veranderen, begon hij de oorlog tegen Georgië. Daarna werd hij opnieuw president, Russen protesteerden tegen hem – dus annexeerde hij de Krim. De volledige invasie van Oekraïne in 2022 was al de vierde poging om binnenlandse problemen met een oorlog op te lossen.

U bent nog steeds een van de belangrijkste figuren van de Russische oppositie. Heeft Trumps toegeeflijke houding uw hoop op een regimeverandering in het Kremlin de grond in geboord?

Chodorkovski: Ik spreek liever van verzet. Er is pas een oppositie als er weer vrije verkiezingen zijn. Tot nu toe heeft de oorlog Poetin alleen maar gesterkt. Ik denk dat hij nog ongeveer tien jaar aan de macht zal blijven. Dan is hij 82. In Rusland regeren mannen op die leeftijd niet meer. Dan komt het erop aan ervoor te zorgen dat de Russische elite zich naar Europa richt – en niet naar China. Dat is mijn grote doel, en daar werk ik aan.