‘Philip nam zijn rol serieus maar zag het absurde in van zijn bestaan als prins-gemaal’

‘Thuis voor de TV zullen de Britten, waarvan de meesten geen ander staatshoofd gekend hebben, geconfronteerd worden met iets waar ze niet bij stil gestaan hebben. Dat met de dood van Philip het Elizabethaanse tijdperk op zijn einde loopt’, schrijft Lia Van Bekhoven vanuit Londen. Met het overlijden van de echtgenoot van de Queen begon in het Verenigd Koninkrijk een week van nationale rouw.

Er waren twee dingen, zei de Britse premier vorige week, waar hij naar uitkeek als maandag 12 april de lockdownregels in Engeland versoepeld werden. Een bezoek aan de kapper en een bezoek aan de kroeg. De eerste wens wekte lichte verbazing. Het is immers lang niet altijd duidelijk of Boris Johnson een kapper heeft. Het bezoek aan de pub zal de regeringsleider moeten uitstellen.

Met de dood van prins Philip afgelopen vrijdag is een week van nationale rouw begonnen. Het landsbestuur is grotendeels opgeschort. Ministeriële toespraken zijn geschrapt. Campagnes voor lokale verkiezingen afgezegd. Het parlement is teruggeroepen van paasreces om volksvertegenwoordigers gelegenheid te geven de echtgenoot van de Queen te eren. Vlaggen op officiële gebouwen hangen halfstok en reclamezuilen in de metro en op pleinen zijn behangen met foto’s van de prins.

Pers en media kennen maar één onderwerp. Meteen na het overlijden brachten in het zwart geklede presentatoren non-stop anekdotes en archiefbeelden over de overleden prins op de twee best bekeken zenders van de publieke omroep. Een andere BBC-zender werd uit de lucht gehaald. De populaire Daily Mail ging zich te buiten aan een editie van 144 pagina’s waarvan de meesten gewijd waren aan de prins. Het was, kortom, zoeken naar nieuws dat niet gerelateerd was aan het koningshuis. ‘We zijn Noord-Korea geworden’, belde een vriendin.

Ik stel me voor dat de man in kwestie er hard om gelachen zou hebben. Philip zou zoveel verheerlijking, net als mijn vriendin en de duizenden Britten die na een halve dag koninklijk nieuws overschakelden op Netflix, absurd gevonden hebben. De prins, pragmatisch en no-nonsense, had een bloedhekel aan overdreven vertoon. Hij zou soms tijdens een staatsbanket de menukaart met ingewikkeld Frans bekeken hebben om uit te roepen: ‘Het wordt weer fish and chips vanavond’.

Philip had geen geduld voor protocol. Bij een van zijn laatste bijeenkomsten spoorde de prins de fotograaf die te lang deed over het groepsportret aan met: ‘Neem gewoon de fucking foto’.

Zijn grappen, vaak geestig, soms seksistisch en racistisch, waren een eenpersoonsguerrilla tegen de tergende verveling van miljoenen officiële recepties. Philip was de warming-up act voor de Queen en haar ijsbreker. Als zij, van nature verlegen, weer een volle zaal in moest waar alle ogen op haar gericht zouden zijn, ging hij eerder naar binnen. Hij ging er prat op, zoals hij zelf eens zei, binnen 15 seconden iedereen aan het lachen te krijgen.

Philip wilde geen staatsbegrafenis. Hij wilde niet opgebaard liggen. Vanwege de covidbeperkingen zal zijn begrafenis zaterdag nog minimaler zijn dan hij gepland had. Britse burgers zijn gevraagd thuis te blijven. Er zal geen lange rouwstoet zijn, geen 800 hoogwaardigheidsbekleders, geen uniformen, en niks van de stemmige pracht en praal waar de Britten het patent op hebben. Het afscheid op het kasteel van Windsor, een uur van Londen, zal bijgewoond worden door dertig familieleden, op afstand van elkaar en met mondmaskers. Thuis voor de TV zullen de Britten, waarvan de meesten geen ander staatshoofd gekend hebben, geconfronteerd worden met iets waar ze niet bij stil gestaan hebben. Dat met de dood van Philip het Elizabethaanse tijdperk op zijn einde loopt.

Toen Elizabeth zich in 1947 verloofde met haar verre neef, was niet iedereen gelukkig met haar keuze. Wat stelde Philip voor? Geboren op een keukentafel in Korfoe had hij zijn jongste jaren langs familieleden in Europa gezworven. Zijn vader was verdwenen naar de casino’s van Monte Carlo, zijn moeder belandde in een inrichting vanwege schizofrenie. Zij zou later non worden.

De koninklijke hofhouding van Buckingham Palace was zeker niet onder de indruk. Philip had geen geld en geen manieren. Hij was statenloos en slecht onderricht. De Britse pers was evenmin enthousiast. Veertig procent van de onderdanen, waarvan in die tijd nog eenderde geloofde dat de monarch aangesteld werd door God, zou bezwaar hebben tegen de verhouding. De prins was niet alleen een buitenlander, hij was bovendien Duits.

Philip beschouwde zichzelf als een vluchteling, een buitenstaander. Jarenlang, toen hij al lang getrouwd was met de Queen, schreef hij in gastenboekjes ‘geen vast adres!’

Waar de narrige, intelligente, levenslustige man in geloofde, waren de waarden die hij ontwikkelde op een Schotse kostschool en in de marine, zelfredzaamheid, plichtsbesef en galgenhumor. Naast stoïcijnse steunpilaar van de Queen, is zijn grootste nalatenschap de Duke of Edinburgh Award . De onderscheiding biedt buitenactiviteiten waar jongeren aangemoedigd worden risico’s te nemen, samen te werken, te leiden. Het was, zoals hij zelf zei, ‘een doe-het-zelf-pakket volwassen te worden’. Vijf miljoen Britten maakten er gebruik van.

De Britten hebben een aversie tegen koningshuizen waar de ingezetenen behept zijn met een groot intellect of bezeten zijn van grands gestes. De Windsors met het temperament van de Engelse plattelandsadel (denk aan de honden, paarden, het jagen en vissen) staan voor een handen-uit-de-mouwen-cultuur. Onder prins Philip werd de monarchie een praktisch instituut, een onderdeel van de openbare dienstensector, met tiara’s. De prins was ervan overtuigd dat de Britse royals alleen konden overleven door dienstbaar te zijn. Hij was betrokken bij 800 organisaties en charitatieve instellingen. Hij legde met de Queen 150.000 kilometer af en deed 22.000 bezoeken alleen. Hoe zichtbaar hij was blijkt uit misschien wel het meest opzienbarende cijfer uit de reeks bijzondere statistieken over Philip: volgens een peiling van Yougov zou 22% van de Britse bevolking de prins gezien hebben.

Philip was iemand die zijn rol serieus nam maar het absurde inzag van zijn bestaan als koninklijke gemaal. Precies zoals de Britten geneigd zijn te spotten met het leven, maar nooit met hun royals.