Peter Mertens over ‘de kaste’, of hoe de Europese politici onaantastbaar zijn geworden (voorpublicatie)

PVDA-voorzitter Peter Mertens trekt in zijn nieuw boek ‘Graailand’ ten strijde tegen de graaicultuur in Europese politieke middens. Knack.be selecteerde een fragment waarin Mertens ons inwijdt in de achterkamertjes van de ‘Europese kaste’.

Het is bijna tien jaar geleden dat Sergio Rizzo en Gian Antonio Stella, twee journalisten van de Italiaanse krant Corriere della Sera, een boek schreven met als titel: La casta. Così i politici italiani sono diventati intoccabili. Een bestseller. In het Nederlands: De kaste, hoe de Italiaanse politici onaantastbaar zijn geworden. Rizzo en Stella hebben niet zomaar voor het woord “kaste” in de titel gekozen. Een kaste is een afgescheiden groep aan de top van de maatschappij. Rizzo en Stella verwijzen met hun boek naar een samenlevingsmodel waarin gulzige politieke mandarijnen ten dienste staan van economische elites. De kaste vertegenwoordigt niet de belangen van de meerderheid, zelfs niet van de eigen kiezers, maar wel die van een handjevol bevoorrechte overlords, opperheren die zaken vereffenen met volle aktetassen of dikke enveloppen. De beloningvoor de kaste? Goed schuivende plaatsjes in allerlei raden van bestuur. La casta gaat over een systeem dat gesmeerd wordt met corruptie.

De kaste, het is geen louter Italiaans fenomeen. Onderzoeker David Harvey spreekt over “de partij van Wall Street” als hij het over de kaste in de Verenigde Staten heeft. Een partij die de penthouse-bewoners van ons economisch stelsel vertegenwoordigt, een partij die zowel actief is in de Republikeinse als in de Democratische partij. The Party of Wall Street bestaat natuurlijk niet echt als partij. Het is een schaduwpartij die de belangen van de 1 procent rijksten behartigt. Ze zorgt ervoor dat de lobbyisten van het grootbedrijf netjes op de kabinetten van Donald Trump terechtkomen, ook al heeft die Trump beloofd daar komaf mee te maken. Ze regelt dat de kandidatuur van de onafhankelijke senator Bernie Sanders van bij de start wordt geboycot, zoals later gelekte documenten op WikiLeaks aan het licht brengen. De partij van Wall Street schuift haar eigen kandidaat naar voren: Hillary Clinton, de XXL-versie van Gwendolyn Rutten. Hillary Clinton was wellicht de enige kandidate die kón verliezen van Donald Trump en dat deed ze dan ook. Dat is de kaste, The Party of Wall Street, en het volk is haar kotsbeu.

Ook in Europa heb je een laag gepamperde beroepspolitici die een afgescheiden groep in de samenleving vormen. Ze zitten in de Europese Commissie, in de raad van bestuur van de Europese Centrale Bank, in de Europese Raad. Ze leggen de zweep op lidstaten als Griekenland en draaien de geldkraan pardoes dicht. Behalve voor zichzelf. Ze betonneren hun politiek in bindende verdragen, ze leggen concurrentiecriteria op, ontmantelen pensioenen en arbeidsmarkt, ze onderhandelenin achterkamertjes over verregaande vrijhandelsverdragen. Dat is de Europese kaste. En eenmaal het werk erop zit, krijgen ze in ruil voor hun contactennetwerk overbetaalde zitjes in de raden van bestuur van grootbank of grootbedrijf.

Herbegin/ als je kan/ zonder angst/ en zonder haast

Geen uitbundig feest, de dag dat José Manuel Barroso afscheid neemt van de Europese Commissie. Het is 28 oktober 2014 en er zijn nauwelijks een paar honderd genodigden afgezakt naar de grote zaal van de Brusselse Bozar. De meeste ambassadeurs en commissarissen hebben hun kat gestuurd en Barroso, die erg op uiterlijk vertoon is gesteld, baalt. Speciaal voor zijn afscheid heeft hij een laatste toespraak in petto, met een uitgebreid overzicht van al zijn realisaties. Want is hij niet de man die, na jaren slap beleid van de Europese Commissie, de Unie door de crisisstorm heeft geloodst? Maar dat wordt niks.

Tien jaar lang heeft Barroso aan het hoofd gestaan van de Europese Commissie, met name tussen 2004 en 2014. Die Commissie is een van de twee pijlers van de Unie. In de Europese Raad komen de achtentwintig staatshoofden samen en die hebben nog altijd veel in de pap te brokken. Naast de Raad is er dus de Commissie, het Dagelijks Bestuur van de Unie zeg maar. “De Europese Commissie is de uitvoerende macht van de Europese Unie en handelt in het belang van alle EU-landensamen”, zo staat het in het groot op haar website. Als baas van dat Dagelijks Bestuur was Barroso zowat de baas van Europa, samen met de Europese president.

Op zijn pensioenfeestje in de maar half gevulde Bozar citeert Barroso de Portugese dichter Miguel Torga: Herbegin/ als je kan/ zonder angst/en zonder haast. “Herbeginnen zonder angst is hem alvast gelukt, maarof het ook zonder haast was? Twintig maand na zijn aftreden wordt de voormalige Commissievoorzitter adviseur bij investeringsbank Goldman Sachs International”, merkt journalist Jeroen Zuallaert fijntjes op. Dat is geheid bijzonder nieuws, want Goldman Sachs is niet zomaar een bank. En voorzitter zijn van de Europese Commissie is ook niet zo maar een baan.

De Commissie is de enige instelling die Europese wetsvoorstellen mag indienen. Erg democratisch is dat niet, ook al omdat de Commissie geen verkozen orgaan is, maar politiek wordt benoemd. Elke lidstaat vaardigt één commissaris af, in totaal zijn ze dus met 28. Ons land heeft Marianne Thyssen van de CD&V naar de huidige Commissie gestuurd. Voordien was dat Karel De Gucht van Open Vld. Waar de niet-verkozen Commissie wel wetsvoorstellen kan indienen, kan het verkozen Europees Parlement dat niet. Het parlement moet zich tevreden stellen met wijzigingen of toevoegingen van een of twee alinea’s bij een wetsontwerp van de Commissie. Ja, op een zeldzaam moment houdt het Parlement wel eens iets tegen. Dat was het geval met de havenrichtlijnen Port Package I en II die de havenarbeid moesten ontregelen. Maar normaal zwaait de Commissie de plak. Het is dus geen detail dat net de Europees commissarissen onbesproken zijn.

Wel, dat zijn ze niet. Het is ruchtbaar geworden dat José Manuel Barrosoal geheime contacten onderhield met Goldman Sachs toen hij nog voorzitter van de Europese Commissie was. De Portugese krant Publico bemachtigde de mailwisseling tussen Barroso en Goldmanbaas Lloyd Blankfein. Ze schreven over “productieve discussies” en over “uitzonderlijk vruchtbare bijeenkomsten”. Volgens Publico stelde Goldman Sachs “op vertrouwelijke basis” veranderingen voor in het Europese beleid, die Barroso’s kabinet “met grote belangstelling” tot zich nam. Wat betekent dat? Het betekent dat de zakenbank die mee verantwoordelijk is geweest voor de grote bankencrisis, advies heeft gegeven aan de voorzitter van de Europese Commissie over de aanpakvan die bankencrisis. Slik. En wat betekent dat nog? Het betekent dat de zakenbank die de voormalige Griekse regering heeft geholpen om de begrotingscijfers flink te vervalsen, advies heeft gegeven aan de Europese Commissie over de aanpak van de Griekse schuldenlast. En dat het kabinet al dat advies “met grote belangstelling” heeft ontvangen.En wat krijgt Barroso bij zijn afscheid? Een duur betaald bijbaantje bij datzelfde Goldman Sachs. Je kan maar beter in de tandenfee geloven dan in het toeval in deze zaak.

“Barroso kent elke decision maker op voornaambasis. Hij kan deuren openen voor Goldman Sachs die voorheen gesloten bleven. Bovendien vangt hij via zijn netwerk op wanneer er wetswijzigingen op til zijn die de zakelijke belangen van de bank kunnen schaden. Dat geeft Goldman Sachs de kans sneller te reageren; en die wetten zelfs bij testuren”, zo beschrijft professor Ewald Engelen het belang van Barroso voor de zakenbank. Maar voor Barroso is er geen vuiltje aan de lucht. “Ik werk voor een legaal bedrijf, niet voor een drugskartel”, zegt hij. Ziedaar het normbesef van een van de machtigste mannen van Europa, de man die het voorbeeld zou moeten geven aan de 37.500 dik betaalde ambtenaren bij de Commissie.

Sinds de crisis uitbrak, heeft de Commissie onder leiding van Barroso meer en meer zaken naar zich toegetrokken. Ze beheert niet alleen de Europese begroting van ongeveer 140 miljard euro per jaar, ze heeft ook veel macht en controle verworven over de begrotingen van elke lidstaat. De begroting is een sleutelstuk van elk beleid. Ze bepaalt waar het geld van de overheid vandaan moet komen, en waar het naartoe moet gaan. Nog voor een lidstaat zijn begroting voorlegt aan het eigen parlement, moet die begroting eerst naar de Commissie. Die doet vervolgens “aanbevelingen” en die zijn verre van neutraal. Zo kan de Commissie aanbevelen iets aan “de loonkosten” te doen, of de automatische loonindexering te bekijken, of de stelsels van vervroegd pensioen onder handen te nemen. Mooie woorden om een regime van afbouw op te leggen. Daar was Barroso voor verantwoordelijk. Maar de man zelf is op zijn zestigste in een systeem van vervroegd pensioen gestapt. Hij krijgt van de Europese Commissie zevenduizend euro per maand voor dat prepensioen. Was hij tot zijn vijfenzestigste gebleven, dan had hij een pensioen van tienduizend euro gehad, net zoals de andere eurocommissarissen. Die zevenduizend euro trekt Barroso bovenop de inkomsten uit zijn nieuwe job bij Goldman Sachs. Hoeveel dat schuift, is niet geweten, maar in de regel loopt zoiets al snel op tot meer dan tienduizend euro per maand. De lidstaten met de zweep verplichten het vervroegd pensioen af te bouwen en ondertussen zelf op vervroegd pensioen gaan. Welkom in Europa.

De Gucht: “Ik krijg 125.000 euro extra. Ja en dan? Zo ishet systeem”

Wat mijn baas kan, moet ik ook kunnen, moet Karel De Gucht, voormalig Europees commissaris van Handel, gedacht hebben. Begin november 2016 raakt bekend dat De Gucht nog altijd een riante”overgangsvergoeding” ontvangt van de Europese Commissie. Nochtans is hij daar al twee jaar weg. De Duitse krant Die Zeit heeft, pas nalang aandringen en na dreigen met een rechtszaak, van de Commissie de lijst gekregen met voormalige commissarissen die nog zo’n “overgangsvergoeding”ontvangen. Voor De Gucht bedraagt die jaarvergoeding 125.000 euro en daar hoeft hij niets voor te doen. Wie ooit voor de Commissie werkte, moet nadien een “afkoelingsperiode” van achttien maand inlassen, zoals dat in het jargon van de Brusselse Europawijk heet, vooraleer hij of zij aan het werk kan gaan in de staf van een privaat bedrijf. Je mag als commissaris dus wel door de draaideur naar de privé lopen. Alleen mag dat niet te snel gaan, zo bepalen de regeltjes. Alsof het allemaal helemaal vanzelfsprekend is dat toppolitici van de Unie nadien kiezen voor een carrière bij big business. Van publieke belangen naar private belangen en weer terug. Karel De Gucht wacht zijn afkoelingsperiode van achttien maand uit en gaat daags nadien aande slag bij staalreus ArcelorMittal.

Zomaar evident is dat niet want even voordien is De Gucht toch commissaris van Handel geweest en heeft hij namens de Unie heelwat handelsverdragen afgesloten. Onder meer met Zuid-Korea en de Oost-Afrikaanse landen. Hij is ook toponderhandelaar geweest van de Unie in de vrijhandelsbesprekingen met Canada – het CETA – en met de Verenigde Staten – het TTIP. ArcelorMittal is de grootste staalproducent ter wereld en geeft jaarlijks tussen 1,5 en 1,7 miljoen euro uit aan lobbywerk bij de Europese instellingen. De staalreus lobbyt zich vooral te pletter om betere uitstootrechten te krijgen. “Het is niet moeilijk om te begrijpen waarom ArcelorMittal, dat een onmiddellijk financieel belang heeft bij het beleidsontwerp in de Unie, een net vertrokken commissaris aan boord wil nemen”, zegt de democratische waakhond Corporate Europe Observatory.

Eigenlijk zou voor alle voormalige Europese commissarissen expliciet het verbod moeten gelden een nieuwe functie op te nemen die kan leiden tot belangenvermenging met de functie van commissaris. Wie kiest voor een publieke functie voor de Unie, een dik betaalde functie met een groot pensioen, die moet er dan maar meteen voor kiezen nadien niet nog eens de grote Jan of grote An te gaan uithangen bij het grootbedrijf.

Als niet-uitvoerend bestuurder krijgt Karel De Gucht 144.000 europer jaar van de staalmiljardair Lakshmi Mittal. In ruil kan hij zijn goed bevolkt adressenboekje bieden. Niet dat het een voltijdse bezigheid is, verre van. Daarnaast zetelt De Gucht ook nog eens in het bestuur van Proximus. Daarvoor casht hij jaarlijks vijfentwintigduizend euro, plus nog eens vijfduizend euro per bijgewoonde vergadering. “Volgens ons bestaat er een reëel risico op een belangenconflict en zou de Belgische regering de benoeming van De Gucht bij Proximus beter niet goedkeuren”, liet Corporate Europe Observatory weten. “Als voormalig commissaris van Handel speelde De Gucht een sleutelrol voor de zakenbelangen in de Unie. Ook bij de opstart van TTIP, die heel belangrijk is voor de sector van de telecommunicatie.” Onze regering legde dat advies naast zich neer en De Gucht mocht rustig aan de slag bij Proximus. Ons kent ons en wie doet ons wat.

We maken eens de som: 144.000 euro van ArcelorMittal plus 25.000 euro van Proximus plus 125.000 euro overgangsvergoeding. Samen haalt De Gucht dus minstens 294.000 euro per jaar binnen. “Mijn voorgangers van de voorbije vijftig jaar kregen die overgangsvergoeding ook, en mijn opvolgers zullen die normaal gezien ook krijgen”, probeert De Gucht. Hij lijkt het allemaal maar normaal te vinden. “Ik functioneer gewoon in het bestaande systeem.” En daarmee is de kous af. De kaste, of hoe de Europese politici onaantastbaar zijn geworden.

“Ik heb al op de voorpagina van de gazet gestaan, dat is al erg genoeg”

De Gucht en Barroso, ze zijn eerder de Europese regel dan de uitzondering. Op het ogenblik dat ik dit schrijf, werkt een op de drie voormalige commissieleden van Barroso II (2010-2014) in dienst van het grootbedrijf. Voormalig vicevoorzitster Viviane Reding ging aande slag bij mijnbedrijf Nyrstar, bij Agfa-Gevaert en bij Bertelsmann.Voormalig transportcommissaris Siim Kallas uit Estland werkt nu voor informaticabedrijf Nortal. En dan is er Neelie Kroes, Steely Neelie,voor de vrienden. Tien jaar lang was ze de Nederlandse eurocommissaris in Brussel. Kroes verdiende toen als commissaris en vicevoorzittervan de Commissie 23.147 euro bruto per maand, los nog van een woonvergoeding van 3.472 euro per maand en een maandelijkse representatievergoeding van 911 euro. Het is dus niet zo dat ze per se nog een job nodig heeft, bovenop haar pensioen van 8.900 euro, elke maand netjes betaald door de Europese Commissie.

Bij haar aanstelling in 2004 beloofde Kroes plechtig dat ze nooit nog een verantwoordelijkheid zou opnemen in het bedrijfsleven. “Zelfs niet bij een bed & breakfast”, beloofde ze met een stalen gezicht. Datwas toen. Vandaag is Kroes alweer directielid bij het Californische softwarebedrijf Salesforce, zetelt ze in de adviesraad van Bank of America Merrill Lynch en is ze voorzitster van de beleidsadviesraad van het digitale taxibedrijf Uber. En dat terwijl ze even voordien zelf eurocommissarisvoor Digitale Agenda was geweest en in die hoedanigheid vaak ten strijde trok om de dumpingpraktijken van Uber te verdedigen. “Ik ben woedend over een beslissing van de Brusselse rechtbank om Uber te bannen en chauffeurs een boete van 10.000 euro te geven voor el kritje. #UberIsWelcome.”, tweet Neelie Kroes op 15 april 2014. Even later zou ze doodleuk aan de slag gaan bij Uber.”Ik heb me altijd aan de regels gehouden”, vertelt Neelie Kroes zichtbaar geprikkeld aan Terzake. “Europa moet buitengewoon helder, buitengewoon transparant en buitengewoon snel handelen”, zo zegt ze nog.

Altijd aan de regels gehouden? Buitengewoon transparant? Buitengewoon helder? De Bahama Leaks woelen de echte waarheid naar boven. Blijkt dat Kroes van 2000 tot en met 2009 bestuurder van Mint Holdings Ltd. is geweest, een vennootschap op het notoire belastingparadijsvan de Bahama’s. Geheel tegen de gedragscode in “vergat” Kroes dat aan de Europese Commissie te melden. Daarmee overtrad ze de regels. “Het is merkwaardig dat ze zich juist deze nevenfunctie, bij een bedrijf dat betrokken was in een fraudezaak en gevestigd was in een belastingparadijs, niet meer kon herinneren”, zegt Carl Dolan, dedirecteur van Transparency International.

Maar de advocaat van Kroes acht het toch “niet waarschijnlijk” datKroes zal gestraft worden of haar pensioen zal verliezen. “Dan moet je met meer komen dan dit”, zegt hij. Mijnheer de advocaat vindt dat Kroes “al voldoende is gestraft” omdat ze “nu aan de schandpaal wordt genageld”. Zo gaat de kaste om met democratie. Ze grabbelen, ze graaien, ze lopen door de draaideur, niemand weet nog aan welke kant ze staan, en als ze een fout begaan, vinden ze niet dat ze moeten bestraft worden. Bad publicity is al erg genoeg, beweert hun legertje advocaten dan. Stel jevoor dat binnenkort elke bandiet dat zegt. “Ja maar mijnheer de juge, ik heb al op de voorpagina van de gazet gestaan, dat is al erg genoeg.”