Pegasus-spyware in Rwanda: zus van presidentskandidaat en Rwandese politici op lijst met potentiële doelwitten

Een gelekte lijst met telefoonnummers onthult hoe het regime van de Rwandese president Paul Kagame Pegasus-spyware gebruikte om politieke tegenstanders én leden van zijn eigen partij te volgen.

De dood van Anne Rwigara op 28 december 2023 in Californië kwam als een verrassing voor haar familie. Anne, 41, was de zus van Diane Rwigara, een Rwandese oppositieleidster die zich in 2017 kandidaat stelde voor de Rwandese presidentsverkiezingen. Anne stierf nadat ze meerdere dagen had geklaagd over buikpijn.

Het was niet het eerste onverwachte overlijden voor de familie Rwigara. In 2015 kwam vader Assinapol om het leven bij een mysterieus verkeersongeluk. Assinapol was een zakenman en financier van de FPR, de partij onder leiding van de Rwandese president Paul Kagame. Die laatste regeert al 20 jaar onafgebroken over Rwanda. Toen Diane zich in 2017 kandidaat stelde voor het presidentschap, lekten naaktfoto’s van haar uit. Later kreeg ze een verbod opgelegd om aan de verkiezingen deel te nemen. Diane en haar moeder Adeline werden ook beschuldigd van fraude en het aanzetten tot oproer. Ze zaten ruim een jaar in de cel.

In december 2018 werden ze vrijgesproken. Toch bleef de Rwandese overheid de familie Rwigara in het oog houden. In februari 2019 werd het telefoonnummer van Anne aan een lijst van potentiële Pegasusdoelwitten toegevoegd. Met die spyware, die door het Israëlische bedrijf NSO Group verkocht wordt, kunnen inlichtingendiensten telefoons op afstand hacken, zonder dat de gebruiker zich daarvan bewust is.

Forbidden Stories kon geen forensische analyse van het apparaat uitvoeren en kon dus niet bevestigen of het toestel geïnfecteerd was. Toch suggereert de toevoeging van Anne Rwigara’s telefoonnummer dat zij een interessante persoon was voor een in Rwanda gevestigde klant die de spywaretool gebruikte.

Pegasus

Wijlen Anne Rwigara was een van de minstens twaalf Rwandese politieke figuren en hun familieleden wier telefoonnummers werden geselecteerd als Pegasus-doelwitten. Dat ontdekte Forbidden Stories als onderdeel van het Rwanda Classified-project, waar 17 internationale media aan meewerkten.

In navolging van het werk van wijlen journalist John Williams Ntwali, die onderzoek had gedaan naar de dood van Assinapol Rwigara voordat hij zelf dood werd aangetroffen in januari 2023, doorzochten Forbidden Stories en zijn partners maandenlang Pegasus-gegevens, die deel uitmaakten van het datalek dat leidde tot het Pegasus-project van 2021. De gelekte gegevens tonen aan dat het regime van Kagame hooggeplaatste personen in de gaten wilde houden, zelfs binnen de regering-Kagame zelf.

Forbidden Stories ontdekte dat onder meer Tharcisse Karugarama, de voormalige minister van Binnenlandse Zaken van Rwanda, in oktober 2017 als doelwit werd geselecteerd. Ook het telefoonnummer van de voormalige minister van Infrastructuur James Musoni werd uitgekozen als doelwit. Musoni is momenteel ambassadeur van Rwanda in Zimbabwe. Ten minste twee telefoonnummers van professor Nshuti Manasseh, Rwanda’s huidige staatsminister voor Zaken van de Oost-Afrikaanse Gemeenschap, werden in 2018 ook geselecteerd. Karugarama, Musoni en Manasseh reageerden niet op meerdere verzoeken om commentaar.

‘In veel gevallen die we met Pegasus hebben onderzocht, hebben we een mix gezien van targeting van bondgenoten én tegenstanders’, zegt John Scott-Railton, een onderzoeker aan het Citizen Lab van de Universiteit van Toronto. ‘Het verbaast me niet dat er een dynamiek is waarbij zowel mensen die worden gezien als belangrijke bondgenoten, of mensen van wie de politieke levensvatbaarheid en betrouwbaarheid belangrijk zijn, onder de loep worden genomen als mensen die als vijanden en tegenstanders worden beschouwd.’

Rusesabagina

Rwanda’s gebruik van spyware om dissidenten op te sporen stopte niet bij de eigen grenzen. In 2021 onthulde het Pegasus Project dat de telefoon van Carine Kanimba, de dochter van mensenrechtenactivist Paul Rusesabagina, in België was geïnfecteerd met Pegasus-spyware. Eerdere documenteerde de krant Financial Times het gebruik van Pegasus tegen dissidenten in België, het Verenigd Koninkrijk en Zuid-Afrika.

Andere potentiële doelwitten die toen werden onthuld waren Gatera Gashabana, een advocaat die de familie Rwigara vertegenwoordigde, en een journalist die de zaak tegen Diane en haar moeder Adeline versloeg.

Grady Vaughan, onderzoeker bij de ngo Freedom House, die de transnationale repressie in Rwanda heeft bestudeerd, legt uit dat dit soort surveillance typisch is voor autoritaire regimes. ‘Vaak wordt spyware gebruikt om erachter te komen waar iemand woont, waarna hun familieleden kunnen worden lastiggevallen’, zei hij. ‘Uiteindelijk kan die spionage leiden tot een fysieke aanval of moord.’

Rwanda heeft officieel ontkend Pegasus te gebruiken. Maar meerdere Israëlische inlichtingenbronnen bevestigden aan Forbidden Stories’ partner Haaretz dat het land in 2017 een contract had getekend. Volgens die bronnen werd het contract in 2021 beëindigd of niet verlengd. De Rwandese regering en de nationale politie reageerden niet op onze vragen.

Geen contract meer

In een e-mail benadrukte NSO Group, dat Pegasus verkoopt, dat de technologie ‘alleen wordt verkocht aan gescreende inlichtingen- en wetshandhavingsinstanties om misdaad en terroristische aanvallen te voorkomen’. Hoewel NSO specifieke klanten niet kan bevestigen of ontkennen, voegde een woordvoerder toe dat ‘NSO sinds 2021 geen actieve klanten meer heeft in Rwanda.’

Scott-Railton van Citizen Lab, dat in juni 2017 voor het eerst Pegasus-activiteit in Rwanda ontdekte, bevestigde dat ook zij geen recente Pegasus-activiteit hebben gezien: ‘Er is geen bewijs dat aantoont dat Rwanda momenteel een klant is.’

Rwanda maakt zich ondertussen op voor presidentsverkiezingen op 15 juli. Algemeen wordt verwacht dat Kagame zal winnen. Diane Rwigara kondigde op 8 mei in een bericht op X dat ze van plan was om zich verkiesbaar te stellen tegen Kagame in de verkiezingen van 2024. ‘Een nieuw hoofdstuk voor Rwanda begint nu. Samen zullen we geschiedenis schrijven! Doe met me mee als ik me kandidaat stel voor het presidentschap’, schreef ze. Haar zus was toen nog niet overleden.