Paradise Papers: ‘Dat we op klokkenluiders en lekken moeten rekenen, is onaanvaardbaar’

‘De Europese Unie heeft volgende week de kans om eindelijk iets aan de frauduleuze belastingconstructies te doen’, schrijft Nienke Palstra. Ze is campagnevoerster bij Global Witness, een internationale ngo die de financiële netwerken achter corruptie en oorlog tracht bloot te leggen.

De onthullingen over de ‘Paradise Papers’ hebben opnieuw aangetoond hoe anonieme bedrijven en trusts ongestraft als ‘vluchtauto’s’ worden gebruikt om belastingen te ontduiken en te ontwijken. Hoewel de meerderheid van de media zich tot nu toe heeft gericht op deze twee vormen van zogezegde financiële creativiteit, worden dezelfde mechanismen eveneens gebruikt om corrupt geld wit te dat wordt gebruikt voor terrorisme en mensenhandel.

Tot op de bodem uitspitten

Een van de beste manieren om dit probleem aan te pakken, is om het systeem volledig tot op de bodem uit te spitten en het licht op de verantwoordelijken te laten schijnen. Daarom pleiten we voor volledige transparantie en voor regeringen die komaf maken met het hardnekkige geheim rond de ‘uiteindelijk belanghebbenden’ (UBO) achter bedrijven en trusts. Het wordt tijd dat de beschikbare informatie open te stellen in openbare registers.

Uit analyse van de Wereldbank blijkt dat het bij zulke fincanciële constructies ongeveer in 70 procent van de gevallen om corruptie draait, waarbij de hoogste niveaus van de overheid betrokken zijn, men afhankelijk is van mantelbedrijven en trusts om het eigendom en de controle van bezoedelde activa te verbergen.

De laatste onthullingen benadrukken nog maar eens hoe weinig de Europese Unie (EU)tot nu toe heeft gedaan om de financiële geheimhouding aan te pakken sinds het schandaal van de Panama Papers vorig jaar. Uit de Paradise Papers blijkt nogmaals dat en van de rechtsgebieden met een geheimhoudingsregeling Malta is. En laat dat land nu ook net een Europese lidstaat zijn. Door dit probleem niet aan te pakken, is de Unie medeplichtig aan de bevordering van dit smerige systeem van financiële geheimhouding. Dat vormt reële bedreigingen voor de economie en veiligheid van de EU.

Anti-witwasrichtlijn

De Paradise Papers zijn echter gelekt op een geschikt moment. Op 14 november hebben 28 Europese landen een unieke kans om dit probleem aan te pakken tijdens de onderhandelingen over de vijfde anti-witwasrichtlijn van de EU. Een van de resterende knelpunten is de mate waarin informatie openbaar wordt gemaakt over de ‘uiteindelijk belanghebbenden’ van bedrijven en trusts. Enkele van de grootste Europese lidstaten zoals Duitsland hebben zich bijvoorbeeld al verzet tegen meer transparantie op dit gebied.

Bij Global Witness vinden we het cruciaal dat overheden in EU-landen deze openbare registers opzetten voor bedrijven, trusts en andere soortgelijke structuren. We mogen geen tijd verliezen, zeker als de regels nog van toepassing moeten zijn voordat het Verenigd Koninkrijk (VK) de Europese Unie verlaat. Het Verenigd Koninkrijk is immers een belangrijke lidstaat voor transparantie van trusts.

Er zijn genoeg landen waaraan we een voorbeeld kunnen nemen. Het Verenigd Koninkrijk, Denemarken en Oekraïne hebben al openbare UBO-registers voor bedrijven gecreëerd. Nog meer landen hebben zich ertoe verbonden dit te doen. Maar de creatie van deze registers alleen is niet genoeg. Ze moeten ook worden gemaakt in een formaat dat nuttig is.

Over het kanaal zijn ze daarin enorm vooruitstrevend geweest: het UBO register is er gratis toegankelijk voor iedereen en beschikbaar in open data-formaat. Dit is cruciaal omdat het organisaties zoals Global Witness in staat stelt om de informatie te vergelijken met andere datasets, zoals de gegevens van offshore lekken zoals de Paradise Papers, om wangedrag op te sporen en uiteindelijk de corrupte ter verantwoording te roepen.

De aandacht rond de Paradise Papers heeft zich voornamelijk toegespitst op hoe de superrijken offshore-structuren kunnen gebruiken om hun rijkdom te verbergen. Ditzelfde schimmige systeem faciliteert echter ook serieuze misdaden die verwoestende gevolgen hebben. Het geld dat verdwijnt in offshore-locaties gaat over enorme bedragen, die eigenlijk toebehoren aan de bevolking van enkele van de armste landen van de wereld. Via de frauduleuze constructies gaan ze echter verloren door corruptie, belastingontduiking of -ontwijking.

Corrupt Congo

De Democratische Republiek Congo is hier een goed voorbeeld van. Het land heeft enorm veel natuurlijke grondstoffen, maar basisvoorzieningen zoals scholen, ziekenhuizen en wegen lijden onder een chronisch gebrek aan overheidsfinanciering. Het land wordt door de VN gerangschikt als een van de minst ontwikkelde landen op aarde en bijna de helft van alle kinderen zijn onvolgroeid door chronische ondervoeding.

Sinds 2010 hebben we Glencore’s transacties in Congo aan het licht gebracht met Dan Gertler, een miljardair-mijnmagnaat en een goede vriend van de president van Congo, Joseph Kabila. In de loop van een tienjarige samenwerking betaalde Glencore contant geld, leningen en aandelen ter waarde van meer dan een half miljard dollar in offshore-bedrijven die eigendom zijn van Gertler.

Hierdoor kon hij ten minste 67 miljoen dollar aan risicovrije winst kon maken. Verschillende van deze transacties waren voor Glencore niet voor de hand liggend commercieel interessant, tenzij ze bedoeld waren als middel om Gertler, de vriend van de president, te ‘belonen’.

Glencore en Gertler hebben elke onrechtmatigheid in hun deals met Congo ontkend, maar dit nieuwe bewijs suggereert dat de relatie tussen Glencore en Gertler veel verder gaat dan eerder werd erkend. De zorgen over mogelijke omkoping nemen met de seconde toe. Waarom doet dit er toe? Omdat Congo miljarden kwijt is als gevolg van geheime verkopen van te laag geprijsde, maar enorm waardevolle kopermijnen via offshorebedrijven. Dat geld zou -vanzelfsprekend – beter kunnen worden uitgegeven aan openbare diensten.

Om de problemen van anoniem eigendom en corruptie aan te pakken, hebben we transparantie en verantwoording nodig. De regering van de Europese Unie moeten dringend iets aan de financiële geheimhouding doen om de echte eigenaars achter bedrijven en trusts openbaar te maken.

De zakelijke relaties van Glencore met Gertler moeten worden onderzocht door bevoegde autoriteiten in alle relevante jurisdicties, waaronder het VK, Canada, de VS en Zwitserland. We hebben ook strengere regels nodig om witteboordencriminaliteit aan te pakken. Financiële regelgevers moeten meer bereid zijn om verantwoordelijken te beboeten en de toplui ter verantwoording te roepen.

Het feit dat gerespecteerde journalisten moeten rekenen op klokkenluiders en datalekken om de misstanden aan het licht te brengen, is eigenlijk onaanvaardbaar. Zulks behoort eigenlijk tot de kerntaken van een overheid. We hebben dringend nood aan sterke en doeltreffende wetgeving en een gezamenlijke aanpak. De Europese Unie heeft volgende week bij de onderhandelingen over de anti-witwasrichtlijn dé mogelijkheid om hier iets aan te doen. Hopelijk beseffen de regeringsleiders dat ze deze kans niet mogen laten liggen.