Pandora Papers Russia onderzocht miljoenen gelekte documenten en onthult nu de offshoregeheimen van oligarch Suleiman Kerimov, de voormalige rijkste Rus Alexei Mordashov en acht Russische topbankiers.
Het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ) dook de voorbije weken in miljoenen eerder gelekte documenten, op zoek naar nieuwe aanwijzingen over het verborgen vermogen van Russische oligarchen. Pandora Papers Russia is het vervolg op het Pandora Papers-onderzoek van het ICIJ uit 2021, gebaseerd op 11,9 miljoen gelekte documenten over offshoreconstructies.
In de gelekte Pandora Papers doken al de namen op van minstens 42 Russische miljardairs. Hun gecombineerde rijkdom was in 2021 even groot als 15 procent van het Russische bnp. Van die 42 miljardairs zijn er inmiddels 11 getroffen door de recente sancties.
Pandora Papers Russia onthult nu verder hoe westerse advocaten, bankiers en vermogensbeheerders de entourage van Vladimir Poetin hielpen om geld en activa te verbergen. Ze sluisden hun rijkdom naar riant vastgoed, superjachten en andere luxe-eigendommen.
Knack vat de belangrijkste bevindingen uit het onderzoek samen.
(1) Oligarch Suleiman Kerimov
Wie? Miljardair Suleiman Kerimov is een van de meer dan 4000 Russen die opduiken in de Pandora Papers. Kerimov is een Russische goudmagnaat met een voorliefde voor villa’s aan de Franse Rivièra. Na de val van de Sovjet-Unie verdiende hij een fortuin door energieactiva en grote belangen in Russische banken te kopen.
Kerimov is ook lid van het Russische parlement én behoort tot het selecte groepje oligarchen dat door de Russische president Vladimir Poetin naar Moskou werd ontboden op de dag dat Rusland Oekraïne binnenviel. Hij werd voor het eerst gesanctioneerd door de Verenigde Staten in 2018. Groot-Brittannië en de Europese Unie volgden dit jaar.
Kerimov is ook geen onbekende voor België. Na een crash met zijn Ferrari in Nice in 2007 werd hij een tijdlang verzorgd in het Militair Hospitaal van Neder-over-Heembeek.
Wat? Tussen 2012 en 2014 stuurde de bank BNY Mellon een reeks witwasmeldingen – zogenaamde suspicious activity reports die het vermoeden van witwassen signaleren – naar de Amerikaanse overheid, goed voor een bedrag van liefst 700 miljoen dollar. Dat blijkt uit gelekte documenten van de Amerikaanse antiwitwascel Financial Crimes Enforcement Network, waarover ICIJ in 2019 al berichtte in het FinCenFiles-onderzoek.
BNY Mellon kon niet achterhalen wie er achter de verdachte betalingen schuilging. In één geval ging de bank er ten onrechte van uit dat een Britse fruithandelaar een overschrijving van 100 miljoen dollar had ontvangen. Maar in werkelijkheid maakten de fondsen deel uit van een enorm offshore-imperium dat verband hield met Kerimov, zo blijkt nu uit de Pandora Papers Russia.
De centrale persoon in de 700 miljoen dollar aan transfers is Alexander Studhalter, een Zwitserse financier die nauwe banden heeft met Kerimov. Uit de Pandora Papers blijkt dat Studhalter offshorebedrijven op de Britse Maagdeneilanden en Kaaimaneilanden beheerde die een kanaal waren voor meer dan een dozijn betalingen die BNY Mellon als verdacht aanmerkte.
Eén voorbeeld: in oktober 2013 stuurde BNY Mellon een witwasmelding naar de Amerikaanse overheid over twee transacties van in totaal 270 miljoen dollar. Het geld kwam van een ondoorzichtig Cypriotisch offshorebedrijf en was bestemd voor SH Advisors Limited, een offshorebedrijf op de Kaaimaneilanden. Dat blijkt uit de gelekte FinCen Files.
Uit de gelekte Pandora Papers blijkt dan weer dat SH Advisors toebehoorde aan Heritage XXI Holding Ltd, een offshorebedrijf op de Britse Maagdeneilanden. De documenten identificeren de uiteindelijke eigenaar van Heritage als de Suleyman Kerimov Foundation, een liefdadigheidsinstelling geregistreerd in Zwitserland.
In 2017 beschuldigden de Franse autoriteiten Studhalter ervan op te treden als een dekmantel voor Kerimov in een onderzoek naar witwassen en belastingontduiking. Maar de klachten tegen de twee werden later ingetrokken.
Reactie? BNY Mellon reageert dat het geen commentaar mag geven op witwasmeldingen, maar dat het volledig voldoet aan de relevante wet- en regelgeving.
Het juridische team van Kerimov reageerde niet op gedetailleerde verzoeken om commentaar. Ze zeiden alleen dat de Franse autoriteiten na jaren van onderzoek geen formele klacht hadden ingediend.
In een reactie stelt Studhalter dat de Franse autoriteiten de zaak tegen hem hadden verzonnen. Hij zegt dat hij een onafhankelijke ondernemer en investeerder is, en stelt dat hij voor niemand als dekmantel heeft opgetreden. Studhalter en zijn vader waren eigenaar van de bedrijven die verantwoordelijk waren voor het grootste deel van de 700 miljoen dollar aan overschrijvingen, aldus nog de Zwitser. Hij voegt eraan toe dat hij sinds 2017 niet meer met Kerimov heeft samengewerkt.
(2) Staalmagnaat Alexei Mordashov
Wie? Volgens zakenblad Forbes was staalmagnaat Alexei Mordashov (56) in 2021 de rijkste man van Rusland, met een geschat fortuin van 29 miljard dollar. Zijn belangrijkste bedrijf, Severstal, is de grootste staalproducent van Rusland. Zakenkrant De Tijd berichtte dat Mordashov ook voor een derde eigenaar was van touroperator TUI (en dus ook TUI Belgium) maar dat hij ontslag had genomen uit de raad van bestuur van de TUI-groep en zijn belang verkocht had aan ‘derden’. Het gros van de aandelen kwam in handen van een Caribisch bedrijf, dat eigendom is van de moeder van Mordashovs kinderen, onthulde ICIJ recent.
Mordashov werd gesanctioneerd door de EU en het VK na de Russische invasie van Oekraïne. De sancties hadden al meteen een impact op zijn nettowaarde. Volgens de laatste Forbes-ranking is Mordashov nu de vijfde rijkste Rus, met een geschat vermogen van nog 13 miljard dollar.
Wat? Uit de Pandora Papers Russia blijkt dat het accountantsbedrijf PricewaterhouseCoopers (PwC) een aan Mordashov gelieerde Cypriotische holding heeft geholpen bij het opzetten en beheren van meer dan 65 postbusbedrijven op de Britse Maagdeneilanden en andere belastingparadijzen. De gelekte documenten tonen dat Mordashov dat web van offshorebedrijven gebruikte om te investeren in Europese bedrijven. In Rusland gebruikte hij het om zijn eigen activiteiten uit te breiden van de staalindustrie naar de de steenkool-, hout- en media-industrie.
De betrokken offshorebedrijven voerden transacties uit met grote sommen geld die de wereld rondgingen. In ten minste vier transacties was een van de naaste medewerkers van de Russische president Vladimir Poetin betrokken. Dat roept vragen op over Mordashovs beweringen dat hij geen nauwe banden met Poetin heeft.
PwC-adviseurs hielpen Mordashov en zijn partner ook bij het registreren van vennootschappen om een jacht en een privéjet in onder te brengen, zo blijkt uit de gelekte documenten. En op crisismomenten stond PwC het paar bij met de herstructurering van hun offshorepatrimonium.
Reactie? Mordashov en PwC reageerden niet op vragen van ICIJ. Een PwC-woordvoerder mailde dat ‘PwC momenteel bezig is met het beëindigen van relaties met gesanctioneerde personen, gesanctioneerde entiteiten en entiteiten die worden gecontroleerd door gesanctioneerde personen’. Hij voegde eraan toe dat het werk dat PwC voor zijn klanten verricht ‘in overeenstemming is met alle toepasselijke wet- en regelgeving en PwC’s eigen interne standaarden’.
(3) Acht Russische topbankiers
Wie? Acht toplui van vijf grote Russische banken – Sberbank, Alfa Bank, VTB, Gazprombank en VEB – brachten via offshorebedrijven hun rijkdom onder in verafgelegen jurisdicties, van de Britse Maagdeneilanden tot Samoa, zo blijkt uit de Pandora Papers Russia. De namen van de bankiers staan vermeld op www.icij.org/investigations/russia-archive/.
Wat? De acht Russische topbankiers sluisden hun bezittingen vlak voor of vlak nadat westerse landen sancties opgelegd hadden aan Russische elites en bedrijven. Sommige sancties volgden op de Russische inname van de Krim in 2014. Andere werden opgelegd als reactie op Russische cyberactiviteiten, de inmenging in de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 en Ruslands agressieve militaire operaties in Oekraïne en Syrië.
Drie bankiers, zo blijkt uit de gelekte documenten, gebruikten offshorevennootschappen om te investeren in luxueuze eigendommen in Londen en Cyprus.
Vier anderen werkten samen in offshorebedrijven die ten minste 2 miljard dollar bezaten.
Eén bankier was tussen 2007 en 2018 eigenaar van minstens acht postbusbedrijven op de Britse Maagdeneilanden.
Reactie? Vijf van de acht bankiers geven géén commentaar. De drie anderen stellen dat ze niets misdeden en voeren aan dat de herstructureringen van hun bedrijfsportefeuille niets te maken hebben met de westerse sancties.
