‘Duitsland is eindelijk doordrongen van dreiging “systeemrivaal” China’

‘Meer dan voorheen onderkent Berlijn dat China een bedreiging is voor vrijheid en democratie’, schrijft Robbert de Witt, adjunct-hoofdredacteur van EW.

Het lijkt een eeuwigheid geleden, maar het gebeurde toch echt slechts veertien jaar geleden. De linkse Duitse ex-bondskanselier Gerhard Schröder draaft in 2009 op in hartje China om de warme banden met de Volksrepubliek te benadrukken. Hij omhelst er een reuzenpanda, en zegt dan grijnzend: ‘Iedereen houdt van panda’s.’ De Chinese toehoorders zijn tevreden over de warme woorden van de Europese staatsman, die in China ‘oude vriend van China’ wordt genoemd, een titel die niet lichtzinnig wordt gegeven aan buitenlanders. 

Ondanks voorzichtig tegenstribbelen van Schröders partijgenoot Olaf Scholz, is de Duitse benadering van China anno 2023 omgeslagen. Half juli onthulde de Duitse regering eindelijk, na anderhalf jaar steggelen in de coalitie, hoe het land moet omgaan met de Aziatische grootmacht.

Het belang van het 64-pagina’s tellende strategische rapport is groot. Nu nog eist Oekraïne alle aandacht en energie op, maar wat Europa moet met China, is uiteindelijk de grote kwestie van deze eeuw. En daarbij speelt Duitsland een leidende rol in de Europese Unie, is het de grootste Europese economische macht en heeft het de sterkste zakelijke banden met China. Berlijn staat al langer onder grote druk iets aan dat laatste te doen. De Verenigde Staten willen dat bondgenoten partij kiezen voor Washington in de Koude Oorlog tussen Amerika en China.

Tegelijk hebben de Duitsers zelf ook wel hun lesje geleerd, wat betreft de hoop dat handel vanzelf tot vrede en stabiliteit leidt. Vladimir Poetin schoot deze Duitse overtuiging al aan diggelen. (De ogenschijnlijk idealistische Duitse benadering van boevenstaten was overigens net zozeer ingegeven door eigenbelang. Want geen ander land profiteerde zoveel van goedkope Russische energie en export naar grootmacht in opkomst China).

Duitsland noemt China in het strategische document ‘partner, concurrent en systeemrivaal’. Dat klinkt als een beetje van alles, en niet echt durven kiezen. Maar de nadruk ligt voor het eerst op de laatste term. Meer dan voorheen onderkent Berlijn dat China steeds agressiever wordt, dat het een bedreiging is voor vrijheid en democratie en dat dit Duitsland wel degelijk aangaat.

Maandenlang was er over de precieze bewoording van het rapport geruzied en onderhandeld in de Duitse coalitieregering. Dat alleen minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock het rapport presenteerde, is daarom veelzeggend. Zij en haar partij De Groenen gelden als haviken, veel meer dan Scholz en zijn sociaaldemocratische SPD. Blijkbaar won Baerbock.   

‘Iedereen die China volgt, weet met hoeveel zelfvertrouwen Peking probeert de rest van de wereld te beïnvloeden. Intern repressiever, extern agressiever. China is veranderd. Daarom moet ons China-beleid ook veranderen,’ waarschuwde Baerbock.

Intussen neemt de afhankelijkheid van China ten opzichte van Europa verder af, terwijl omgekeerd Europa nog altijd afhankelijker wordt van China. Daarom moet Europa – Duitsland voorop – niet ‘ontkoppelen’ van China, want de gevolgen daarvan voor de welvaart zouden te groot zijn. ‘De-risk’ is het nieuwe toverwoord: Duitsland moet risico’s spreiden.

‘We willen de afhankelijkheid op kritieke gebieden verminderen om de risico’s die daaruit voortvloeien te beperken’, aldus de China-strategie. Duitse bedrijven die in de ogen van de regering te sterk van China afhankelijk zijn, wordt verteld dat ze daar iets aan moeten doen. En gaat het mis – als China onverhoopt Taiwan aanvalt en Duitse belangen daar worden geraakt – dan hoeven bedrijven niet op compensatie van de Duitse overheid te rekenen. Eigen schuld.

Getekend door twee wereldoorlogen en gezegend met de Amerikaanse bescherming, was Duitsland (net als de rest van Europa) decennia gericht op onbezorgd geld verdienen in de rest van de wereld, met soms ook nog een woordje over ‘de mensenrechtensituatie’.

Eindelijk is nu doorgedrongen dat het in het onvrije China niet alleen een economische concurrent van formaat heeft, maar ook nog eens een uitdager met mondiale ambities. Panda’s worden voorlopig niet meer geknuffeld.