Het stof gaat steeds meer liggen in Turkije, waar een militaire staatsgreep tegen Recep Tayyip Erdogan mislukt is. Enkele zaken op een rij.
Het regime van president Recep Tayyi Erdogan heeft opnieuw de controle over Turkije nadat militairen een coup probeerden te plegen in de nacht van 15 op 16 juli. Nu het stof grotendeels gaan liggen is, is het tijd voor balansen: van de dodentol, de reactie van Erdogan en de analyses.
De balans van slachtoffers is zwaar, met 265 doden en 1.440 gewonden, volgens de officiële cijfers.
De couppoging in een notendop:
Het leger verklaarde vrijdagavond rond 22.30 uur dat het de macht had overgenomen over het land. De putschisten, een deel van het Turkse leger, kondigden via de staatszender TRT, die ze eerder hadden ingenomen, een avondklok af en een staat van beleg af. Alle vluchten naar de luchthaven van Istanboel werden afgelast en de burgers werden aangeraden om binnen te blijven.
Het was even wachten op een reactie van president Recep Tayyip Erdogan. Die kwam er – tot grote verbazing wereldwijd – in een interview via FaceTime, een app die op iPhones staat en toelaat te bellen middels video. Hij riep – eveneens tot grote verbazing – zijn aanhangers op om massaal op straat te komen. Wat zij ook deden, ook in het buitenland.
Daarop werd vrij snel duidelijk dat de couppoging weinig kans op slagen leek te hebben.
Tot zaterdagochtend werden evenwel schoten en explosies gehoord in ondermeer Istanboel en hoofdstad Ankara.
Even snel daagde dat Erdogan met ijzeren vuist zou reageren op de mislukte staatsgreep. Hij beloofde in een bedankingstoespraak voor zijn aanhangers dat hij het land zou ‘zuiveren’. Die ‘grote kuis’, zoals ze genoemd wordt door verschillende figuren uit de regering, is sinds zaterdag volop aan de gang. Zondagmiddag liet de minister van Justitie weten dat er al 6.000 mensen gearresteerd waren. Het minister van Onderwijs heeft dan weer beslist om 15.200 leerkrachten en medewerkers van het ministerie te ontslaan. Bij het Turkse Directoraat voor religieuze zaken zijn er 492 mensen ontslagen, eerste minister Binali Yildirim ontsloeg in zijn kantoren ook 257 mensen. 24 radio- en televisiezenders zijn hun licentie kwijt, 20 online nieuwsportalen werden geblokkeerd.
Grote zondebok is Fetullah Gülen, de leider van de religieuze beweging met wie Erdogan in onmin is geraakt en die in ballingschap in de Verenigde Staten leeft. Hoewel er nog geen concrete bewijzen zijn dat Gülen achter de couppoging zit, heeft Erdogan diens beweging al tot aanstoker genoemd en de VS gevraagd Gülen uit te leveren. De Verenigde Staten gaven dinsdag aan dat ze de documenten van Turkije hadden ontvangen en dat ze die zouden bekijken. Amerikaans president Barack Obamazou ook al een telefoongesprek gehad hebben met Erdogan over de kwestie. Gülen op zijn beurt vraagt de VS om niet in te gaan op de uitleveringsverzoeken van Turkije. ‘Ik roep de Amerikaanse regering op om elke poging te verwerpen om de uitleveringsprocedure te misbruiken voor politieke vendetta’s’, klinkt het.
Hoewel Erdogan meteen steun kreeg uit binnen- en buitenland, kwamen er ook vrij snel reacties dat hij zich aan de regels van de rechtstaat moet houden. Vlaams minister-president Geert Bourgeois spreekt van een ‘bangelijke evolutie’ in Turkije. ‘Dit is angstwekkend en ik vind dat er geen plaats is in de Europese Unie voor een land dat die weg opgaat’, zei Bourgeois in De wereld vandaag op Radio 1. Duits bondskanselier Angela Merkelreageerde dat de golf van arrestaties en ontslagen in het leger, bij de politie en binnen het gerecht, ‘aanleiding zijn tot grote zorgen’. Haar woordvoerder, Steffen Seibert, zei daarnaast in Berlijn dat Duitsland ‘de doodstraf categorisch afwijst. Een land dat de doodstraf heeft, kan geen lid van de EU zijn.’ Amerikaans minister voor Buitenlandse Zaken John Kerryherinnerde Turkije eraan als NAVO-lidstaat een aantal democratische normen in acht moet nemen. ‘We vragen de Turkse regering om derust en stabiliteitin het land te bewaren, en dat de regering hetrespect voor de democratische instellingenvan het land en voor de rechtsstaat overeind houdt.’
Aantal doden, gewonden en arrestaties
Bij de couppoging van vrijdagavond in Turkije zijn
265 mensen om het leven gekomen, onder wie veel burgers. Dat meldt een vertegenwoordiger van de overheid. De ordediensten arresteerden in totaal zo’n 6.000 mensen, voornamelijk militairen.
De generaals van twee van de vier landcomponenten van het leger zijn gearresteerd, net als verschillende rechters van het Grondwettelijk Hof en een 140-tal andere rechters en magistraten. Niet minder dan 2.745 rechters en openbare aanklagers werden ook uit hun ambt ontzet.
Nieuwe legerchef aangesteld
De Turkse premier Binali Yilderim heeft generaal Ümit Dündar aangesteld om stafchef Hulusi Akar te vervangen. Die werd volgens de autoriteiten gegijzeld door de putschisten, en werd zaterdagochtend bevrijd.
Erdogan geeft interview via sociale media: ‘Kom op straat’
Opvallend beeld dat meteen de wereld rondging: Erdogans eerste reactie kwam via FaceTime, een app die op iPhones beschikbaar is. Daarmee kan gebeld worden, met beelden mee.
Het beeld van Erdogan die zich tot de door hem aan banden gelegde sociale media moest wenden, tekende de chaos van de nacht. Neem daarbij dat het op dat moment onduidelijk was waar hij precies was. Er circuleerden nogal veel theses: nog op de Euraziatische top, op vakantie (wat uiteindelijk juist bleek) of zelfs al onderweg naar Duitsland of Groot-Brittannië voor politiek asiel.
Even opvallend was zijn boodschap: hij riep zijn aanhangers op massaal op straat te komen. Dat werd door waarnemers geïnterpreteerd als oproepen tot een burgeroorlog. De aanhangers van de AKP-leider volgden ook: met duizenden kwamen ze op straat om zich te verzetten tegen de vermeende coup. Ook in een aantal landen wereldwijd, kwamen zowel voor- als tegenstanders van de president op straat.
Waarnemers wezen op de ironie van die zaak: Erdogan verbood sociale media in zijn land (bijvoorbeeld Twitter) en heeft zelf erg straatprotesten met geweld neergeslagen, zoals de protesten die in 2013 ontvlamden na betogingen tegen de bebouwing van het Gezipark in centrum Istanboel.
De staatsgreep en het neerslaan ervan
Er is gevochten (schoten, explosies, bommen, gedropt) in onder meer Istanboel en hoofdstad Ankara, waar het parlement en het presidentieel paleis zijn gevestigd.
De chaos in Ankara en Istanboel was groot. Er waren ontploffingen te horen er werden bombardementen uitgevoerd en overal in de stad waren geweerschoten te horen. De putschisten haalden ook televisiezenders TRT en CNN Türk een tijdlang uit de ether.
Rond 02.00 uur Belgische tijd (op zaterdag 16 juli) verklaarden zowel de inlichtingendiensten als premier Binali Yildirim dat de situatie in het land grotendeels onder controle was, maar de media bleven berichten over geweerschoten en bombardementen in Istanboel en Ankara, en de rust leek vooral in Ankara nog steeds niet (omstreeks 11 uur Belgische tijd) volledig te zijn teruggekeerd.
Militaire vliegtuigen hebben zaterdag rond 05.30 Belgische tijd nog bommen gedropt in de buurt van het presidentieel paleis in Ankara, waar op televisiebeelden veel rook te zien was. Het presidentschap meldde dan weer dat F-16’s luchtaanvallen uitvoeren op voertuigen van de putschisten in het buurt van het paleis.
De autoriteiten arresteerden een brigadier-generaal die gelinkt zou zijn aan de staatsgreep, en de politie heeft soldaten op de brug over de Bosporus samengedreven.
Rond de ochtend was op televisiebeelden te zien hoe een groep van 60 rebellerende soldaten zich overgaf aan de politie.
Erdogan meldde dat het hotel waar hij op vakantie was in de kuststad Marmaris, in het zuidwesten van het land, gebombardeerd werd na zijn vertrek.
Wie zit erachter?
Wie achter de couppoging zat is nog niet duidelijk. President Erdogan beschuldigde meteen de aanhangers van Fethullah Gülen, een van zijn belangrijkste tegenstanders die in ballingschap leeft in de Verenigde Staten.
Gülen en zijn aanhangers veroordeelden de coup echter met klem. De vraag is nu wat de beschuldigingen van de Turkse regering tot gevolg zullen hebben. Premier Yildirim zegt dat ‘elk land dat Gülen steunt, geen vriend is van Turkije en beschouwd wordt als zijnde in oorlog met Turkije’.
Lees hier ons interview met Mete Öztürk, hoofdredacteur van Zaman Vandaag België. Die krant is gelieerd aan de Gülen Beweging en Öztürk voelt zich dan ook bedreigd. Hij deelt zijn bezorgdheid over een paar elementen die erop zouden kunnen wijzen dat Erdogan deze couppoging zelf in scène heeft gezet: ‘Het is een aanvoelen, ik weet het niet zeker, maar kijk naar de gevolgen.‘
Volgens het regeringsgezinde persagentschap Anadolu zou dan weer een officier die onlangs werd ontslagen achter de staatsgreep zitten. Er was in het leger al een tijd onvrede over Erdogan, die de macht van het leger had beperkt.
Lees hier onze zeer uitgebreide analyse: ‘Een snelle coup om een staatsgreep in slow motion de pas af te snijden?‘
Militaire staatsgreep in Turkije mislukt
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier