Overheden wereldwijd trekken massaal de stekker uit het internet

Uit vrees voor de gevolgen van ‘valse verkiezingsresultaten’ sloot de Congolese regering in bepaalde regio’s van het land alle verbinding met SMS- en internetdiensten af. Wereldwijd dromen regimes van een zogenaamde killswitch: een legitiem middel om de veiligheid te bewaren, of de ultieme natte droom voor politieke repressie?

Het belang van telecommunicatie via het internet nam het afgelopen decennium exponentieel toe. In die mate zelfs dat de Arabische lente, die intussen al bijna tien jaar geleden plaatsvond, vaak een Twitter- of Facebookrevolutie genoemd wordt.

Hoe groot de rol van sociale media nu echt was, daar valt over te discussiëren. Wel staat buiten kijf dat steeds meer mensen het internet als voornaamste manier van communiceren gebruiken, waardoor de impact van geblokkeerde internetdiensten steeds groter wordt.

Democratische Republiek Congo

Al sinds eind december hebben miljoenen Congolezen amper of geen toegang meer tot SMS- en internetdiensten. De regering onder aftredend president Kabila sloot na de verkiezingen van 30 december de verbinding af in Lubumbashi, in hoofdstad Kinshasa en in grote delen van Oost-Congo – van waaruit Kabila en zijn entourage met de grootste oppositie te maken krijgen.

https://twitter.com/netblocks/status/1079767992035098625NetBlocks.orghttps://twitter.com/netblocks

Confirmed: Internet shutdowns currently spreading across #DRCongo in aftermath of contested election with major outages in #Kinshasa and #Lubumbashi detected just now #RDCVote #KeepItOnhttps://t.co/hQgU0tA9eA pic.twitter.com/CuqtoLeFFO

— NetBlocks.org (@netblocks) December 31, 2018

De verkiezingen in Congo waren al langer omstreden: initieel hadden ze twee jaar geleden al moeten plaatsvinden, maar Joseph Kabila bleef langer aan de macht dan zijn mandaat hem strikt genomen toeliet, naar eigen zeggen om de eerste echte democratische verkiezingen sinds de onafhankelijkheid van België in 1960 ‘goed voor te bereiden’.

Kabila kan volgens de grondwet niet herverkozen worden, in plaats daarvan droeg hij zijn voormalige minister van Binnenlandse Zaken, Shadary, voor. Sommige bronnen, waaronder de Congolese Katholieke Kerk, beweren nu dat Shadary het niet gehaald zou hebben van de oppositie.

Enkele dagen voor de verkiezingen werd al melding gemaakt van storingen van internetdiensten en mobiele telefonie, maar na 30 december kondigde de Congolese regering aan dat ze SMS- en internetdiensten in bepaalde delen van het land zou afsluiten. Het regime vreesde naar eigen zeggen dat ‘valse verkiezingsresultaten’ circuleerden, die het land zouden kunnen destabiliseren. De VS, de Europese Unie, Canada en Zwitserland riepen de Congolese overheid op om communicatiemiddelen niet te blokkeren.

De regering beloofde de voorlopige verkiezingsresultaten te publiceren op 6 januari, waarna ook de internetverbinding hersteld zou worden. Zondag vroegen regeringsleden de bevolking en de internationale gemeenschap opnieuw om geduld uit te oefenen: de publicatie van de voorlopige resultaten werd opnieuw uitgesteld, waardoor het vermoeden van fraude zowel bij de bevolking als bij waarnemers toeneemt.

Groeiende trend

In 2016 registreerde de internationale NGO Access Now wereldwijd 75 gevallen waarbij een overheid de toegang tot het internet afsloot. In 2017 steeg dat aantal naar 108, en in 2018 lijstte de organisatie 192 gevallen op. Azië en Afrika werden het hardst getroffen door internetcensuur: Van de 375 gevallen die Access Now registreerde op drie jaar tijd, vonden er 311 plaats in Azië, waarvan het grootste deel in India. Vijftig gevallen werden in Afrika waargenomen.

De publieke veiligheid, die ook Kabila met de internetblokkade zegt te willen garanderen, is de meest voorkomende onderbouwing voor internetblokkades. Bij Access Now menen ze dat daar vaak andere redenen achter verscholen zitten. ‘In de meeste gevallen blokkeren regeringen de toegang tot het internet om protesten te stoppen of om politieke instabiliteit te vermijden’, klinkt het in een recent rapport van de organisatie. ‘Overheden hanteren internetblokkades steeds vaker om het discours te beheren tijdens protesten of verkiezingsperiodes’, meent Allie Funk, die als onderzoeker bij de Amerikaanse NGO Freedom House werkt, ons te vertellen.

Overheden hanteren internetblokkades steeds vaker om het discours te beheren tijdens protesten of verkiezingsperiodes.

Freedom House hekelde recent ook de stijgende frequentie waarmee overheden internetblokkades opwerpen. ‘Telecommunicatie onmogelijk maken is een bot wapen tegen de verspreiding van desinformatie op het internet’, meent Funk. ‘Door diensten af te sluiten tijdens incidenten, ontnemen overheden volledige steden of regio’s alle toegang tot communicatiemiddelen, net op het moment dat de inwoners die misschien het meest nodig hebben. Of het nu om contact te houden met familie, om gevaarlijke buurten te vermijden, of om gevaarlijke roddels te ontkrachten.’

Daarnaast heeft het afsluiten van het internet ook een enorme economische impact. Als de Democratische Republiek Congo een dag zonder internet zit, verliest het hele land bijna samen 3 miljoen euro.

Censuurexport van China

‘Democratieën hebben het moeilijk in het digitale tijdperk, terwijl China haar model van censuur en controle exporteert naar andere landen‘, stelde Michael Abramowitz, de voorzitter van Freedom House, in een rapport vorig jaar. ‘Steeds meer landen volgen het Chinese model van verregaande censuur en controle richting digitaal autoritarisme’, betreurt de NGO in hetzelfde rapport.

Methodes om internet ontoegankelijk te maken, kunnen sterk variëren. Een overheid kan aan internetaanbieders vragen om alle toegang af te sluiten: iedereen die aangesloten is op een netwerk van die aanbieders kan dan helemaal geen verbinding meer maken met het internet. Meer complexe methodes, waarbij de toegang tot specifieke diensten – zoals Facebook, Twitter, Whatsapp – of tot specifieke websites geblokkeerd of vertraagd wordt, vragen ook complexere ingrepen.

China was het eerste land dat de tactiek gebruikte, en het exporteert internetblokkades nu naar andere landen.

Net voor die meer complexe methodes gaan heel wat overheden te rade bij Chinese overheidsinstellingen en bedrijven. ‘China levert een groot deel van de internetinfrastructuur in ontwikkelingslanden. Daarnaast geeft het land ook trainingsessies voor ambtenaren en functionarissen van Afrikaanse en Aziatische landen’, vertelt Allie Funk ons. ‘China was bovendien het eerste die de tactiek om de internettoegang te blokkeren op een grote schaal hanteerde.’ De Chinese overheid wist in veel ontwikkelingslanden een pak macht en aanzien te verwerven, door er grote infrastructuurwerken uit te voeren en investeringen te beloven in het kader van haar One Belt, One Road initiatief.

Het internet in China ziet er al sinds het begin anders uit dan in pakweg de meeste Europese landen: het is een soort parallelle wereld met eigen varianten op westerse communicatieplatformen, en waarin de informatie die van buiten de landsgrenzen komt, gelimiteerd wordt. Het land stuurt de afgelopen tien jaar daarnaast ook internationaal aan op meer internetcontrole, of zogenaamde internetsoevereiniteit. China wil op die manier de mogelijkheid creëren om het internet binnen de eigen grenzen te controleren.

Kan een internetblokkade dan nooit een legitiem middel zijn om chaos te vermijden? ‘Zelfs in het geval dat een overheid met de beste bedoelingen het internet in haar land ontoegankelijk maakt, ontzegt ze haar bevolking toch de toegang tot noodzakelijke nieuwsbronnen en communicatiemiddelen’, besluit Allie Funk van Freedom House. ‘In plaats van blokkades hebben we langetermijnoplossingen nodig om desinformatiepraktijken en fake news aan te pakken.’