Oregon maakt harddrugs opnieuw strafbaar: ‘De situatie was gewoon niet acceptabel’

Na ruim drie jaar van legalisering van harddruggebruik maakt VS-staat Oregon rechtsomkeer. Er komen opnieuw gevangenisstraffen, zij het zo min mogelijk.

Oregon, in het westen van de VS, is een staat die graag experimenteert. Toen men in november 2020 Measure 110 aan de bevolking voorlegde, stemde 58 procent van de kiezers ermee in. Het wetsvoorstel beschouwde drugsverslaving als een gezondheidsprobleem, niet als een crimineel probleem. Gevolg: op dat moment werd gebruik van harddrugs legaal – verkoop bleef strafbaar. Oregon werd een pilootstaat ter zake, want geen enkele andere VS-staat durfde tot dusver het voorbeeld van Portugal te volgen.

Goed drie jaar later is de volkswil veranderd. Parlementsleden werden aangesproken over de ongewenste situatie, waarbij openbaar drugsgebruik en openbare sterfte aan overdosissen schering en inslag zijn geworden. Begin maart besliste het parlement met overdonderende meerderheid om Measure 110 af te voeren. Men zou het vervangen door de mogelijkheid van bestraffing voor verslaafden en andere gebruikers.

‘Zondebok’

Het is opvallend hoe de analyses van Jason Kropf en Theshia Naidoo tot op grote hoogte gelijklopen. De ene, Kropf, is Democratisch parlementslid en was covoorzitter van de commissie die de nieuwe wet opstelde. Theshia Naidoo is experte bij de Drug Policy Alliance, die Measure 110 hielp opstellen, financieren en voorleggen aan de bevolking.

Allebei vinden ze dat Measure 110 of decrim (kort voor de decriminalisering van harddrugs) geen gelukkige test heeft gehad in Oregon. De introductie viel samen met de komst van fentanyl aan de westkust van de VS. Deze drug had al ravages aangericht in staten als West Virginia, Ohio en New Hampshire, alvorens zich in het oosten en vervolgens geleidelijk in het westen van het land te verspreiden.

Democratische verkozene Jason Kropf: ‘Tot januari 2021 was ik procureur. Op dat moment was fentanyl nauwelijks een probleem in Oregon. Dat is de voorbije jaren drastisch veranderd. Deze drug is goedkoop – voor één dollar koop je al een pil- erg verslavend en leidde tot een snelle stijging van het aantal overdosissen.’

In 2021 was er al een stijging te zien, naar 1.171 drugsdoden (in een staat met 4 miljoen inwoners). In oktober 2023 stond de jaartelling – het recentste beschikbare aantal – op 1.683 doden. Dat betekent een stijging met minstens 50 procent op twee jaar tijd, met plusminus 5 drugsdoden per dag. Dat is op zich al alarmerend, maar daar kwam een tweede element bij. De gebruikers willen nog wel eens op straat gebruiken en op straat sterven (of voor dood liggen). Dat heeft te maken met een ander element: de grote dakloosheid in de staat, en in metropool Portland.

Activiste Theshia Naidoo: ‘Tijdens de pandemie had de overheid maatregelen genomen om huisuitzettingen te beletten. Maar kort na de goedkeuring van Measure 110 werd dat moratorium op uitzettingen weer ingetrokken.’

Kropf: ‘Mensen die op de rand leefden, vielen tijdens de pandemie over de rand.’

Wat ook de verklaring, er kwamen een boel daklozen bij in Portland. Hun aantal wordt geschat op 6.500.

Naidoo: ‘Dat waren twee factoren die niets met decrim te maken hadden. Andere staten, zoals buurstaat Washington, zien een gelijkaardige stijging van het aantal drugsdoden, hoewel de wetten rond harddrugs daar niet zijn versoepeld. In die andere staten beschouwt men fentanyl als de grote boosdoener. In Oregon werd Measure 110 de zondebok. Het was een wet in de kinderschoenen. De gezondheidsdiensten die de wet moesten uitvoeren, moesten tegelijkertijd de pandemie in goede banen leiden. Oregon kampte met ongewoon krachtige bosbranden, en met een unieke hittegolf. Die diensten hadden ook andere dingen aan hun hoofd. Laten we zeggen dat Measure 110 hooguit twee jaar een kans heeft gekregen.’

‘Gemengde gevoelens’

Kropf, hoewel zelf een architect van de nieuwe wet, is niet blind voor de tekortkomingen bij de uitvoering van Measure 110. Als je drugsverslaving beschouwt als een gezondheidsprobleem, is er financiering en beschikbaarheid van therapie en afkickcentra nodig. Zowel geld als therapie waren onvoldoende aanwezig.

Was hij destijds zelf een voorstander van Measure 110?

‘Ik had er gemengde gevoelens over’, zegt hij. ‘Ik was voorstander van de toename voor financiering van behandeling. Ik was bezorgd over de ordehandhaving. De manier waarop het tot 2019 ging was niet oké. We spendeerden bakkenvol geld aan rechtszaken, gevangenisstraffen en reclasseringsambtenaren. We hadden veel te weinig geld voor behandeling.

Wat vindt hij van de kritiek dat Measure 110 te weinig tijd kreeg?

‘Wat we in onze straten zagen – de overdosisdoden, het publiek gebruik – was gewoon niet acceptabel. Er was een crisis.’

Voor verkozenen die het uit de cijfers niet leerden, waren er de kiezers die duidelijk maakten dat de huidige situatie niet kan blijven duren. Ze lopen dagelijks voorbij aan mensen van wie je niet kunt zeggen of ze leven dan wel dood zijn,

En zo kwamen Kropf en enkele gelijkgestemden bij een nieuwe wet uit.

‘Behandeling, geen handboeien’

Kropf: ‘Het uitgangspunt van die nieuwe wet was: hoe kunnen we uitwassen op straat tegengaan, en hoe krijgen we mensen in behandeling?’

Onder Measure 110 was er een 100 dollar boete voorzien voor wie betrapt werd op publiek gebruik. De boete werd kwijtgescholden voor wie een hulplijn contacteerde. De hulplijn kreeg 10 oproepen per maand, wat volgens nieuwsssite Politico neerkwam op 7000 dollar aan personeelskosten per oproep.

Waarom belden gebruikers niet?

Voor sommigen was de 100 dollar geen probleem. De meesten betaalden gewoon hun boete niet. Wie niets heeft, maakt niet uit een boete meer of minder. Het systeem werkte niet.

De nieuwe wet voorziet opnieuw gevangenisstraffen op gebruik.

Kropf: ‘De politie kan bij publiek gebruik drugs in beslag nemen en de gebruiker arresteren. Het is de bedoeling dat er dan onmiddellijk een link gelegd wordt naar behandeling. Als die succesrijk is, wordt het strafblad weer blanco, wat cruciaal is voor wie werkt of werk wil vinden. Op het moment van de rechtszaak is er opnieuw de mogelijkheid om geen vervolging in te stellen voor wie de behandeling verkiest. En wie veroordeeld wordt, kan in de loop van de gevangenisstraf nog beslissen om therapie te volgen. De behandeling kan dienen als strafvervanging’.

‘Er waren tot dusver zes soorten misdrijven in Oregon, met – ik geef maar voorbeelden – moord als het hoogste misdrijf en het stelen van een sandwich als het laagste. Wat in de nieuwe wet als straffen voorkomt, zit buiten deze zes categorieën, omdat het een misdrijf wordt waarbij expliciet de mogelijkheid aanwezig is om een strafblad en gevangenis te vermijden. Behandeling staat voorop, geen handboeien.’

Wordt het met de nieuwe wet beter?

De wet is weliswaar gestemd, maar nog niet van kracht, omdat de gouverneur nog geen handtekening heeft geplaatst. Ze heeft aangekondigd dat ze zal tekenen, maar er zijn ook gesprekken aan de gang, waarbij ze zich, zoals activiste Naidoo, zorgen maakt over de ongelijke, raciale verdeling van de straffen.

Naidoo: ‘Zullen we de zoveelste cyclus krijgen waarbij zwarten en native Americans extra getroffen worden door de gevangenisstraffen, zoals het al decennialang gaat?’

Volgens Kropf is die zorg in elk geval ter harte genomen door de opstellers van de wet. Er zullen statistieken worden bijgehouden en als blijkt dat ook nu weer minderheden buiten alle proportie in de gevangenis belanden, zal de wet worden bijgestuurd.

(lees verder onder de preview)

Zal de nieuwe wet het aantal drugsdoden in Oregon verminderen?

Kropf aarzelt: ‘Er bestaat geen magische formule waarmee we het probleem oplossen. Gelet op de aard van fentanyl durf ik niet te beweren dat er over een maand minder doden zullen vallen. Wat we doen – we investeren behalve in behandelingen ook in betaalbare woningen – zal op langere termijn lonend blijken.’

Naidoo aarzelt evenzeer.

‘Ik hoop van harte dat de stijging in Oregon afgeremd of omgekeerd wordt. Maar de tendens van drugsdoden is ook in de rest van het land stijgend. Wat ontmoedigend is. Wat we weten is dat criminalisering niet werkt. Staten met heel zware bestraffing hebben slechtere overdosiscijfers dan Oregon.’

Is decrim nu overal in het land afgevoerd?

Naidoo: ‘We hebben altijd beseft dat decrim niet de oplossing is van alle problemen. Het is een stap in de richting van een zinniger aanpak. Decrim kan niet de vervanging zijn voor een huisvestingspolitiek die nalaat goedkope woningen te voorzien. Maar er was nog zoveel mogelijk binnen decrim. Ruimtes creëren waarin gebruikers veilig kunnen gebruiken, zodat ze dat niet op straat hoeven te doen. Dat kan een plaats worden die naar behandeling leidt. Controles op de kwaliteit van drugs. Algemene beschikbaarheid van middelen om overdosissen tegen te gaan. Methadonkuren etc.’

Kropf: ‘Decrim was wellicht gemakkelijker te argumenteren voor fentanyl zijn intrede deed. En ik geef toe: wij hadden niet de infrastructuur om met drugsverslaving om te gaan op een niet-criminaliserende wijze. Ik weet niet of andere staten wel voldoende opvang hebben om dat te doen.’