Belarussische oppositieleidster Svjatlana Tsichanowskaja: ‘Rusland zal niet stoppen na Oekraïne’

‘Oekraïne helpen is jezelf helpen’, zegt de Belarussische oppositieleidster Svjatlana Tsichanowskaja. Ze dringt erop aan de westerse steun aan Oekraïne vol te houden.

Dat Svjatlana Tsichanowskaja – beter bekend onder haar Russische naam Svetlana Tichanovskaja – vandaag de Belarussische oppositie leidt, is het resultaat van een opmerkelijke samenloop van omstandigheden. Haar echtgenoot Sjarhej Tsichanowski (Sergej Tichanovskij), een kritische oppositieblogger, zou deelnemen aan de presidentsverkiezingen van 2020, maar werd twee dagen na zijn kandidatuur in de gevangenis gegooid. Vervolgens besloot Tsichanowskaja, een leerkracht Engels zonder enige politieke ervaring, in zijn plaats op de kieslijst te staan.

Toen Aleksandr Loekasjenko, president sinds 1994, verordende dat hij met een grote meerderheid herverkozen was, braken grootschalige protesten uit, die met steun vanuit Rusland gewelddadig onderdrukt werden. Tsichanowskaja week uit naar Litouwen, en werpt zich vandaag op als de leider van de Belarussische oppositie. Met de zogenaamde Coördinatieraad wil ze naar eigen zeggen een ‘proto-regering’ creëren.

In die hoedanigheid pendelt Tsichanowskaja dezer dagen voortdurend tussen Europese hoofdsteden, Washington en Vilnius, de Litouwse hoofdstad waar ze zich in de tussentijd heeft gevestigd. Vanavond geeft ze in Gent een lezing voor het Eureast Platform van de Universiteit Gent. Wij spraken haar in Brussel, waar ze met een verzameling Europese buitenlandministers sprak om de zaak van de Belarussische oppositie te bepleiten. Tsichanowskaja klinkt zoals altijd optimistisch. ‘We appreciëren de solidariteit die we krijgen’, zegt ze. ‘Er waren veel woorden, maar we geven de voorkeur aan concrete acties.

Wat verwacht u van Europese leiders?

Tsichanowskaja: We willen vooral dat ze de druk opvoeren. Er moeten meer sancties komen tegen het Belarussische regime. Maar ons voornaamste probleem zijn de paspoorten. Loekasjenko heeft een decreet ondertekend dat Belarussen in het buitenland geen nieuw paspoort kunnen krijgen, waardoor oppositieleden dus zonder geldig paspoort zitten. Daarvoor moet een oplossing komen. Het zou een oplossing zijn als de EU ons zou toelaten om zelf paspoorten uit te delen. We snappen dat dat geen ideale situatie is voor onze westerse partners, maar het is een goede manier om het regime onder druk te zetten.

Hoe ziet u de situatie in Oekraïne?

Tsichanowskaja: De overwinning van Oekraïne is essentieel voor de toekomst van Belarus. Zowel Oekraïne als Belarus wordt geconfronteerd met dezelfde vijand: het Russische imperialisme. Natuurlijk voel ik dat er in de Europese Unie een zekere Oekraïne-moeheid leeft. Ik kan alleen maar zeggen dat Oekraïne alle mogelijke steun moet krijgen. Ook voor Europa geldt: Oekraïne helpen is jezelf helpen.

Op welke manier?

Tsichanowskaja: Oekraïne vecht niet alleen voor zijn eigen grondgebied. Het vecht voor de veiligheid en de stabiliteit van de hele regio. Ik geloof dat de Oekraïners zullen winnen. Maar als ze verliezen, is het maar de vraag welk land er nadien wordt aangevallen. Rusland zal niet stoppen na Oekraïne.

Gelooft u dat Rusland de NAVO durft aan te vallen?

Tsichanowskaja: Dictators zien besluiteloosheid als zwakte. Ze wachten tot de westerse landen vermoeid zijn door de oorlog, om daarna opnieuw een rode lijn te overschrijden. Ik ben bezorgd dat Belarus wel eens deel van het compromis zou kunnen worden. Ik vrees voor het scenario dat Poetin Belarus mag annexeren als troostprijs voor Oekraïne. Dat is voor ons uiteraard onbespreekbaar.

Hoe kijkt u naar het debat over vredesonderhandelingen?

Tsichanowskaja: Oekraïne is klaar om te onderhandelen, maar alleen op zijn voorwaarden. Het wil zijn grondgebied terug. Waarom zou het land moeten afgeven aan Rusland?

U sprak vorige week in Washington nog met Republikeinen én Democraten. Denkt u dat het tot een vergelijk komt?

Tsichanowskaja: Ik kreeg de indruk dat beide partijen goed begrijpen waarom het belangrijk is om Oekraïne te blijven steunen. Tegelijk merk ik ook dat ze in het Congres wel pittige discussies voeren. We moeten hen overtuigen. We spreken zo vaak over democratische waarden, maar die zijn niets waard als je niet bereid bent om ze te verdedigen. Finaal denk ik dat de steun voor Oekraïne in Amerika en Europa zal blijven duren.

Ziet u Belarus vandaag nog als een onafhankelijke staat?

Tsichanowskaja: Er is een sluipende bezetting aan de gang. Rusland neemt het onderwijs, de belangrijkste bedrijven en de media in Belarus over. Hoe langer Loekasjenko aan de macht blijft, hoe meer soevereniteit Belarus verliest. Hij is alles aan het doorsluizen naar Poetin, in de hoop dat hij aan de macht mag blijven.

Hoe wilt u Loekasjenko ooit wegkrijgen?

Tsichanowskaja: We willen zo veel mogelijk druk zetten op het regime. Daarom pleiten we voor sancties, om zijn regime af te snijden van de wereld. Loekasjenko baseert zijn macht op drie poten: brutaliteit, Poetin en het leger. Als een van de drie wegvalt, valt het regime om.

Maar hoe wilt u dat doen, van buitenaf?

Tsichanowskaja: Er gebeurt veel ondergronds. Belarussen verzamelen zich in kleine gemeenschappen, ze doen aan sabotage. We kunnen er niet meer over zeggen, maar er gebeurt erg veel. Loekasjenko kan niet stoppen met de repressie, want dan komt er een opstand. Ondertussen kunnen wij alleen maar instellingen creëren en relaties opbouwen. Aan wie ontevreden is met het regime maar erin vastzit, stellen wij een alternatief voor.

Hoe ziet dat alternatief eruit?

Tsichanowskaja: Wij willen een Belarus dat streeft naar EU-lidmaatschap, dat aansluiting krijgt bij het internationale bankensysteem en bij het Internationaal Monetair Fonds. Er zijn meer dan genoeg bedrijven die willen investeren in Belarus.

Maar waarom zouden medestanders van Loekasjenko daarvoor kiezen?

Tsichanowskaja: Omdat Loekasjenko in een doodlopend straatje zit. Zijn belofte om Belarus volledig afhankelijk te maken van Rusland is gewoon niet aantrekkelijk.

Voor Loekasjenko’s voornaamste medestanders is dat toch nog altijd een prima deal?

Tsichanowskaja: Dat zijn slechts een handvol mensen. Aan de top van het regime staan de leiders inderdaad aan zijn kant. Maar een niveau lager begrijpen mensen dat ze slaven zijn van het systeem. Belarussen willen ook gerechtigheid en een normaal leven voor hun kinderen. Ze willen niet afgesneden worden van de wereld omdat dat Loekasjenko goed uitkomt.

Toen u in 2020 campagne voerde, was u niet voor EU-lidmaatschap. Waarom nu wel?

Tsichanowskaja: In 2020 hadden we geen geopolitieke eisen. We wilden alleen vrije en eerlijke verkiezingen. Maar sinds het begin van de oorlog is het duidelijk dat we moeten kiezen. Belarussen weten donders goed dat Europa beter is om te werken, te leven en om je kinderen naar school te sturen. Sinds 2020 snappen Belarussen dat ze wél een keuze hebben, en dat ze niet verplicht zijn om zich met Rusland te verbinden.

Tot nu toe heeft het Belarussische leger niet meegevochten in Oekraïne. Gelooft u dat dat alsnog zal gebeuren?

Tsichanowskaja: Nee. In tegenstelling tot in Rusland, waar veel mensen door de propaganda geloven dat Oekraïne overgenomen is door nazi’s, hebben Belarussen eigenlijk geen negatieve gevoelens tegenover Oekraïners. Ook in de legerleiding bestaat er geen animositeit tegenover Oekraïne. Zelfs als Loekasjenko het zou bevelen, zouden onze soldaten waarschijnlijk niet gehoorzamen.