Opmerkelijke migratiedeal over outsourcen asielzoekers: waarom koos Londen voor Rwanda?

De Britse premier Boris Johnson kondigt aan dat asielzoekers die het VK op een illegale manier binnenkomen, naar Rwanda zouden worden uitgezet. Het plan werd onmiddellijk afgeschoten door zowel oppositie als mensenrechtenorganisaties. Cristiano d’Orsi, jurist met expertise op het gebied van asielzoekers, geeft achtergrond bij deze opmerkelijke migratiedeal.

Waarom wil het VK asielprocedures uitbesteden?

Het voordeel van het uitbesteden van de asielprocedures zou zijn dat het VK minder aanvragen zou ontvangen en dus minder vluchtelingen op Britse bodem zou toelaten. Priti Patel, de Britse minister van Binnenlandse Zaken, denkt dat migranten misschien wel twee keer zullen nadenken voordat ze het Kanaal oversteken als ze denken dat ze in Rwanda terechtkomen.

Wat is het beleid van Rwanda ten aanzien van vluchtelingen?

De keuze voor Rwanda heeft een logica. Maar het is ook controversieel. Enerzijds heeft Rwanda aangetoond gastvrij te zijn voor vluchtelingen en ervaring te hebben als gastland. Anderzijds heeft het een slechte reputatie als het gaat om de bescherming van mensenrechten.

Rwanda is een klein, geheel door land omgeven land van 26.338 vierkante kilometer en 13,5 miljoen mensen. Uit gegevens van september 2021 bleek dat er 127.163 vluchtelingen en asielzoekers werden opgevangen.

Sinds 1996 heeft Rwanda voornamelijk Congolese vluchtelingen opgevangen, nu bijna 74.000. Er zijn ook een groot aantal vluchtelingen uit Burundi.

90 procent van de vluchtelingen in Rwanda woont in zes kampen. Het grootste is het Mahama-kamp, dat meer dan 55.000 mensen herbergt.

Rwanda’s staat van dienst op het gebied van vluchtelingen omvat onder meer de ondertekening van een memorandum van overeenstemming met de Afrikaanse Unie en de Unhcr om een noodmechanisme op te zetten voor de evacuatie van vluchtelingen en asielzoekers uit Libië.

Een meer controversieel mechanisme waarbij Rwanda betrokken was, kwam in 2017 aan het licht toen kranten begonnen te melden dat het een aantal van de in totaal vierduizend vluchtelingen had ontvangen (voornamelijk uit Eritrea en Soedan) die uit Israël waren gedeporteerd. Dit werd informeel gedaan en nooit officieel erkend. De meesten bleven niet in Rwanda. En de regeling werd stopgezet.

Welke rechten hebben de vluchtelingen?

Over het algemeen genieten vluchtelingen in Rwanda van een gunstige omgeving en worden hun rechten beschermd door verschillende wetten.

Toch zijn er veel rechten die ze niet hebben. Dit betekent dat de situatie van vluchtelingen in Rwanda ambivalent is: ze worden niet vervolgd of gecriminaliseerd, maar hebben aan de andere kant weinig kansen om hun leven te verbeteren.

De opvang en bescherming van vluchtelingen in het land is vastgelegd in een uitgebreide wet die in 2014 is aangenomen. De wet omvat een aantal van de meest vooruitstrevende beleidsmaatregelen ter wereld om de zelfredzaamheid van vluchtelingen te ondersteunen. Deze stimulerende omgeving omvat vluchtelingen met bewegingsvrijheid en het recht om te werken.

Bovendien stelt een ministeriële beschikking van 2014 dat vluchtelingen wettelijk recht hebben op een breed scala aan sociale, economische, burgerlijke en politieke rechten.

Het principe van non-refoulement (verbod op terugsturen van asielzoekers naar een land waar ze vervolging riskeren vanwege ras of politieke overtuiging, red.) is wettelijk vastgelegd en wordt over het algemeen gerespecteerd. De wet zwijgt echter over de mogelijkheid voor Rwanda om asielzoekers op te vangen die door andere landen zijn “geëxternaliseerd”.

Waarom is Rwanda dan toch een controversiële bestemming?

Het land is een controversiële bestemming vanwege zijn staat van dienst op het gebied van mensenrechten.

Het Globaal Rapport 2022 van Human Rights Watch zegt daarover: ‘Het regerende Rwandees Patriottisch Front (RPF) bleef afwijkende en kritische stemmen onderdrukken en richtte zich op degenen die werden gezien als een bedreiging voor de regering en hun familieleden. De ruimte voor politieke oppositie, het maatschappelijk middenveld en de media bleef gesloten. Verschillende spraakmakende critici, waaronder leden van de oppositie en commentatoren die sociale media of YouTube gebruikten om zich uit te drukken, werden vermist, werden gearresteerd of bedreigd.’

Rwanda wordt er ook van beschuldigd Rwandese vluchtelingen in het buitenland te hebben geviseerd. Human Rights Watch heeft gedocumenteerde en geloofwaardige rapporten ontvangen over Rwandese vluchtelingen en asielzoekers die met geweld zijn verdwenen en teruggestuurd naar Rwanda, of zijn vermoord.

De omvang van de regeringsinspanningen om critici het zwijgen op te leggen is ook het onderwerp van een boek – Do Not Disturb: The Story of a Political Murder and an African Regime Gone Bad – geschreven door ervaren journalist Michela Wrong.

Wat zijn de belangrijkste zorgen?

De grootste uitdaging is de ambivalente rol die Rwanda speelt, met name de staat van dienst op het gebied van mensenrechten.

Andere factoren zijn onder meer het gebrek aan economische en professionele vooruitzichten voor vluchtelingen in Rwanda. Hoge werkloosheid maakt financiële onafhankelijkheid en zelfvoorziening voor de meeste vluchtelingen moeilijk. Het vermogen van het land om de vluchtelingenbevolking op te nemen door middel van integratie en naturalisatie is uiterst beperkt geweest.

Bovendien hebben de afwezigheid van documentatie en een gebrek aan duidelijkheid over vluchtelingenrechten het vermogen aangetast van vluchtelingen om toegang te krijgen tot banen en diensten.

Over het algemeen is er geen sprake van systematische discriminatie of ontkenning van rechten ten aanzien van vluchtelingen. Hoewel er in sommige situaties discriminatie kan optreden, bijvoorbeeld met betrekking tot seksuele geaardheid en genderidentiteit, geldt dit voor zowel vluchtelingen als leden van de gastgemeenschap.

Non-discriminatie is echter niet genoeg, en vluchtelingen in Rwanda zijn nog ver verwijderd van een zelfstandig bestaan.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner The Conversation