‘Oplaaiend geweld in Israël: dit is David tegen Goliath’

‘Het machtsoverwicht van de Israëli’s groeit’, schrijft Jonathan Holslag (VUB).

De spanningen tussen Israëli’s en Palestijnen lopen op. Er zijn een aantal lessen te trekken uit deze opflakkering van geweld. De meest evidente observatie betreft het enorme machtsoverwicht van Israël. Gevechtsvliegtuigen cirkelen ongenaakbaar boven de Gazastrook. Van de raketten die de Palestijnse verzetsorganisatie Hamas afvuurde, raakte amper vijftien procent voorbij de Israëlische luchtafweer. Elke afweerraket kost zo’n kleine 50.000 euro. Het Israëlische defensiebudget bedraagt 17 miljard euro, tweehonderd keer meer dan wat Hamas ter beschikking heeft. Dit is David tegen Goliath.

Dat machtsoverwicht groeit. Militair, maar ook politiek. Israël is hoegenaamd niet onder de indruk van de aanmaningen van de Verenigde Staten om het rustiger aan te doen en legt internationale akkoorden ostentatief naast zich neer. Nog nooit werden er zo veel nieuwe nederzettingen gebouwd als de voorbije jaren. Het overgrote deel is strijdig met internationale afspraken en zo’n tien procent van de nieuwe constructies bevindt zich in ver vooruit gelegen gebied. Steeds meer Palestijnse families in het oostelijke gedeelte van Jeruzalem worden gedwongen te vertrekken. Israël is aan een offensief bezig.

Een andere observatie betreft de talmende houding van de traditionele bondgenoten van de Palestijnen. Er wordt veel kabaal gemaakt en met afschuw gesproken over het Israëlische optreden. Maar verder dan formele afkeur komt het niet. De pan-Arabische en islamitische solidariteit van weleer lijkt morsdood. De realpolitik regeert het Midden-Oosten. Voor de Saudiërs is Israël een onmisbare bondgenoot tegen Iran geworden. Het regime in Egypte rekent op Israëlische inlichtingen om zijn eigen dissidenten, waaronder de Moslimbroeders, onder de duim te houden. In de Verenigde Arabische Emiraten uiten prominente influencers hun begrip voor de Israëlische strijd tegen de terreur. Die regimes zijn uit op stabiliteit en daarbij kunnen ze onruststokers missen.

Dat zijn voor de hand liggende lessen. Maar het wordt vooral intrigerend als we de kwestie in historisch perspectief plaatsen. Dan is er een veel fundamentelere en ongemakkelijke conclusie te trekken over de aard van de machtspolitiek. De verhouding tussen Israël en de Palestijnen is eigenlijk een uit de kluiten gewassen Stanford-gevangenisexperiment. Dat experiment uit de jaren zeventig toonde aan dat als je mensen macht geeft, zij die macht heel snel gaan misbruiken. In het geval van Israël is het vooral dramatisch hoe het ooit onderdrukte volk dankzij zijn enorme macht is geëvolueerd tot de onderdrukker, de vervolgde tot de vervolger, het slachtoffer tot agressor.

Vanuit onze welvarende samenleving is het verleidelijk om ervan uit te gaan dat zij die in ontbering en onderdrukking geleefd hebben, na herstel geneigd zijn tot verzoening en mildheid. Maar veelal leiden nare ervaringen tot negatieve socialisatie, tot haat, wraaklust, chauvinisme en geldingsdrang. Het enige wat nodig is om dat tot uiting te brengen, is een kentering van de machtsbalans, zoals de zionisten die wisten te bewerkstelligen in de voorbije eeuw. Het is een oncomfortabele overweging, maar soms zijn de mensen met wie we vandaag mededogen hebben de meesters van morgen.

En ofschoon we hunkeren naar een betere wereld, lijkt het moeilijk om die negatieve socialisatie te doorbreken. Naast Israël zijn er verschillende andere recente voorbeelden. Kijk naar Rwanda. De slachtoffers van de genocide van 1994, de Tutsi’s, hebben vandaag de macht en zijn meedogenloos in de onderdrukking van de Hutu’s – tot in het buitenland. Of beschouw Zuid-Afrika. De smeekbede van wijlen Nelson Mandela om zulk een scenario te vermijden ten spijt, glijdt het land af in omgekeerde apartheid, tegen blanken. Recent nog werd een leerkracht van gemengde origine een job ontzegd omdat hij weigerde zich te registreren als ‘coloured’ of ‘white’. Wit superioriteitsdenken wordt er vervangen door zwart superioriteitsdenken. Geen genade. Als we verder gaan in de geschiedenis, worden de voorbeelden alleen maar talrijker.

Onbegrip, chauvinisme, racisme en haat zijn overal aanwezig. En het is niet zo dat de ene cultuur, het ene volk, of het ene ras er meer of minder aanleg toe heeft. Wat de hardnekkigheid en impact van de fenomenen bepaalt, is de verdeling van de macht. En die machtsbalans is immer in beweging. In het minderwaardigheidscomplex van het heden zit soms de kiem van de geldingsdrang van morgen, en een bevrijder kan zich perfect ontpoppen tot nieuwe heerser. ‘We discrimineren niet tussen mensen en godsdienst maakt geen verschil.’ Zo klonk de zionistische ideoloog Theodor Herzl. In honderd jaar kan er veel veranderen en ook voor die diepe verschuivingen mogen we niet blind zijn als we de wereld willen begrijpen.