De Britse regering wil niet dat er grenscontroles komen tussen Noord-Ierland en Ierland na de Brexit. Dat liet Londen woensdag weten. Critici noemen het plan onrealistisch, aangezien een buitengrens van de EU zo blijft openstaan. ‘Hoe softer de Brexit, hoe realistischer het voorstel.’
Als het van de Britse regering afhangt, hoeft er na de uitstap van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie niets te veranderen aan de grens tussen het Noord-Ierland en Ierland. De regering maakte woensdag haar standpunt daarover duidelijk in een zogenaamde position paper. Ze wil na de Brexit geen nieuwe grensposten installeren en ziet het vrij verkeer van personen en goederen binnen de Common Travel Area (CTA) liefst voortbestaan zoals dat er nu is.
Ook voor minder zichtbare maatregelen zoals camera’s of andere systemen die nummerplaten herkennen, blijkt de Britse regering uiteindelijk niet gewonnen. Eerder overwoog de regering wel zulke systemen, maar de Ierse regering toonde zich tegenstander.
Een regeling voor de Ierse grens is een van de drie punten waarover de Europese Unie garanties wil, voordat de gesprekken over relaties met het Verenigd Koninkrijk na de Brexit kunnen beginnen. De andere twee onderwerpen in dat rijtje van prioriteiten zijn de rechten van EU-burgers in het VK en de financiële verplichtingen van het land tegenover de EU, de zogenaamde monetary divorce bill.
Aangezien Ierland wel lid van de EU blijft, zou de grens met Noord-Ierland na de Brexit een 500 kilometer lange open buitengrens van de EU worden.
De Britse regering stuurt er verder op aan dat kleine ondernemers in de regio vrijgesteld zouden moeten worden van douaneheffingen omdat hun kleinschalige economische activiteiten in het grensgebied niet als internationale handel gezien mogen worden. Voor bedrijven die niet in aanmerking komen voor die vrijstelling, stelt de regering voor om het aangeven van goederen gemakkelijker te maken en niet met fysieke controles aan de grens te laten doorgaan. Een mogelijk alternatief is dat bedrijven de goederen achteraf elektronisch aangeven.
Alles samen komt het voorstel erop neer dat er weinig zou veranderen aan de grens na een Britse uitstap uit de EU. Er komen geen grensposten of -controles en ook in Ierse luchthavens zien de Britten paspoortcontroles niet zitten. Aangezien Ierland wel lid van de EU blijft, zou de grens met Noord-Ierland na de Brexit een 500 kilometer lange open buitengrens van de EU worden.
Het Akkoord van Belfast
Een van de prioriteiten van de Britse regering bij de regeling voor de Ierse grens is het beschermen van het Akkoord van Belfast. Dat akkoord speelde in de jaren negentig een belangrijke rol bij de vredesprocessen in Noord-Ierland en bepaalt ook vandaag nog voor een groot deel de politieke verhoudingen tussen Ierland, Noord-Ierland en de rest van het Verenigd Koninkrijk.
De Britse regering ziet haar wens om geen grensposten te installeren op de grens met Ierland als essentieel om dat verdrag te waarborgen. Ook de Ierse regering noemde de onzichtbare en open grens tussen de twee landen eerder al ‘het meest tastbare symbool van het vredesproces’.
In 1922 werd na een driejarige onafhankelijkheidsoorlog tussen het Ierse Republikeinse Leger en het leger van de Britse kroon de Ierse Vrijstaat opgericht. Op de grens met Noord-Ierland kwamen grensposten waar douanecontroles uitgevoerd werden. In die periode groeiden de zwaarbewaakte grensposten uit tot een symbool van het Brits-Ierse conflict. Bij opflakkeringen van dat conflict vanaf de late jaren 60, bekend als The Troubles, werden ze regelmatig het doelwit van bomaanslagen.
Vredesonderhandelingen aan het einde van die woelige periode leidden tot het Akkoord van Belfast, ook bekend als het Goede Vrijdagakkoord. Dat bepaalde onder andere dat alle militaire veiligheidsinfrastructuur zou worden verwijderd. Vandaag is de grens onzichtbaar over zijn hele lengte en dat wil de Britse regering dus zo houden.
‘We willen geen terugkeer naar de harde grenzen van het verleden met Noord-Ierland’
‘Wat we willen is een regeling inzake douane en grenzen met de Europese Unie waarbij we geen terugkeer zien naar de harde grenzen van het verleden van Noord-Ierland’, zei Brits premier Theresa May daarover.
Ook aan Ierse kant bestaat de vrees dat al dan niet zichtbare grensposten of controlesystemen op de grens met Noord-Ierland de vooruitgang sinds het Akkoord van Belfast teniet zouden kunnen doen. Zo wees Iers senator Mark Daly van de centrumrechtse partij Fianna Fail erop dat elke grenscontrole een nieuwe bewapening van de grens in gang zou kunnen zetten.
‘Je zet een herkenningssysteem voor nummerplaten op en dat wordt aangevallen en vervolgens weggehaald. Dan moet je het opnieuw installeren, maar die keer zal er een iemand met een geweer bij staan om het te bewaken’, klonk het woensdag op BBC-radioprogramma Today.
Ierse regering positief
De Ierse regering reageert overwegend positief op het voornemen van Londen om de grens ‘onzichtbaar’ en open te houden, maar benadrukt de uitdaging die dat met zich meebrengt. Zo schreef Iers minister van Buitenlandse zaken en Handel Simon Coveney in een opiniestuk in de Belfast Telegraph dat ‘dezelfde politieke visie en vastberadenheid die nodig waren om het Goede Vrijdagakkoord te realiseren’, nodig zullen zijn om te verzekeren dat er geen risico’s verbonden zijn aan een open grens tussen Ierland en Noord-Ierland.
De regering in Dublin toonde zich eerder al voorstander van een scenario waarbij het Verenigd Koninkrijk alsnog permanent in de Europese douane-unie zou blijven. De Britse regering ziet meer heil in een tijdelijke regeling waarbij het land in een overgangsperiode na de Brexit een douane-unie met de EU zou vormen die bijna identiek is aan de huidige, maar beperkt in de tijd. Dat voorstel kon dinsdag op weinig bijval rekenen van EU-politici. Vooral omdat de Britse regering er wel op aanstuurde dat het in die tussenperiode al handelsdeals met landen buiten de EU wou sluiten. Guy Verhofstadt deed dat voorstel op Twitter af als een ‘fantasie’.
‘Meer gaten dan vergiet’
Ook op de position paper van woensdag, waarin de Britse regering haar plan om de grens met Ierland open te houden, uit de doeken doet, komt veel kritiek. Labour-parlementslid Conor McGinn noemt de Britse strategie in een opiniestuk in The New Statesman ‘fantasiepolitiek’ waarbij ‘niet de grens maar de oplossing onzichtbaar is’. Volgens hem zal het plan van de regering om vrij verkeer van personen en goederen te behouden tussen Ierland en Noord-Ierland voor een ‘gapend gat’ in het Britse immigratiebeleid zorgen.
‘De voorstellen van gisteren suggereren dat als we de EU verlaten, mensen die naar Groot-Brittannië willen komen alleen maar een vlucht naar Dublin moeten boeken en een bus naar Belfast moeten nemen om vervolgens Groot-Brittannië binnen te komen langs de Ierse zee – zonder ergens een controle tegen te komen’, schreef hij.
‘To have your cake and eat it’ zal in het geval van de Brexit geen optie zijn.
Ook liberaal-democraat Ed Davey stelde dat het plan van de regering ‘meer gaten heeft dan een vergiet’. ‘De voorstanders van de Brexit beweerden dat het de moeite was om onze economie te schaden om opnieuw controle te krijgen over onze grenzen. Nu horen we dat zelfs dat niet gebeurt’, klonk het.
Dat de Britse oppositie zich niet meteen achter het voorstel schaart, is misschien weinig verrassend, maar vanuit de Europese Unie klinken eveneens kritische stemmen. De reactie van Donald Tusk, voorzitter van de Europese Raad vatte het algemene sentiment samen. Hij liet weten dat ’to have your cake and eat it’ in het geval van de Brexit geen optie zal zijn. Het is alles of niks.
‘Onmogelijke opdracht’
Of het nieuwste voorstel van de Britten realistisch is, hangt volgens Hendrik Vos, politicoloog verbonden aan de Universiteit Gent, af van alle andere aspecten van de deal. ‘Er wordt gezegd dat er pas een akkoord zal zijn als er een akkoord over alles is, en dat is ook zo. Stel dat het een heel harde Brexit wordt, waarbij producten vanuit de EU nog heel moeilijk in de UK binnen raken omdat daar taxen op betaald moeten worden of er andere beperkingen bij gelden. In zo’n geval is het helemaal niet vanzelfsprekend dat die grens tussen Ierland en Noord-Ierland open blijft. Dan wordt dat gewoon een smokkelroute.’
‘Als immigratie ingeperkt wordt, zit je met hetzelfde probleem. Dan wordt Ierland een soort hub waarlangs je makkelijk Noord-Ierland en dus het Verenigd Koninkrijk binnen kan geraken. Hoe softer de Brexit georganiseerd wordt, des te realistischer wordt het om de grens tussen Ierland en Noord-Ierland open te houden. Van zodra je naar een hardere Brexit gaat op het vlak van goederen, diensten en migratie, wordt dat veel lastiger.’
Volgens Dirk De Bièvre is de mogelijke smokkel op dit moment niet het grootste politieke obstakel. De Bièvre is professor internationale politieke economie en expert Europees extern handelsbeleid aan de Universiteit Antwerpen. ‘Smokkel is mogelijk in zo’n scenario, maar de douanetarieven van de Europese Unie zijn niet zo erg hoog. Buiten de zogenaamde peek tariffs, gaat het over tarieven rond de 4 procent. We moeten ons er dus geen terugkeer naar de 19de-eeuwse smokkelmaatschappij bij voorstellen. Met zo’n tarieven kun je geen erg winstgevende smokkel opzetten.’
Maar hoe een volledige uitstap uit de Europese Unie verzoend kan worden met een open grens tussen Ierland en Noord-Ierland, is ook voor De Bièvre een raadsel. ‘Dat lijkt mij een onmogelijke opdracht. Ik vrees dat op dit ogenblik zowel de Britse als de Europese zijde het niet weten. Het zou kunnen dat er heel schrandere geesten al op een oplossing gekomen zijn en die nog niet op de tafel gelegd hebben, maar ik ben ze in ieder geval nog nergens tegengekomen.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
