‘Op elkaar ingrijpende catastrofes laten geen ruimte voor hoop’

Enkele dagen geleden waarschuwde de burgemeester van Kiev, Vitali Klitsjko, dat hij rekening houdt met een monsterevacuatie van miljoenen stadsbewoners als de Russen de elektriciteits- en watervoorzieningen blijven vernietigen. Terwijl Washington de Oekraïense president Volodymyr Zelensky ertoe aanzet om toch minstens de schijn op te houden dat hij geïnteresseerd is in onderhandelingen met de Russen, blijft het leger van Poetin elke dag volstrekt onschuldige slachtoffers maken. De uitspraak van Klitsjko moet vooral het Westen tot meer actie aanzetten – de migratiecijfers in België zijn nu al schrikbarend. De Oekraïense winter dreigt een ware verschrikking te worden.

We leven in een polycrisis en ons brein weet niet goed hoe daarmee om te gaan.

Aan de andere kant van de wereld houdt Peking ‘onwrikbaar’ vast aan zijn zerocovidbeleid, dat miljoenen Chinezen vastzet in lockdowns. Afgelopen weekend sprak een vertegenwoordiger van de nationale gezondheidscommissie van ‘geïmporteerde infecties’ en van een situatie die ‘complexer en somberder’ is dan ooit. Het lijdt geen twijfel dat de Chinese overheid van de epidemie gebruikmaakt om de Chinese bevolking nog meer dan anders onder de knoet te houden. Maar ook in België weten we nog hoe vernietigend covid-19 heeft uitgehaald.

In Egypte startte datzelfde weekend de 27e klimaatconferentie, onder een regen van onheilspellende cijfers en vooruitzichten. Een nieuw rapport van de World Meteorological Organization van de Verenigde Naties stipt aan dat sinds januari 2020 de zeespiegel met 10 millimeter is gestegen. De jaren tussen 2015 en 2022 zijn de warmste jaren ooit. Gletsjers smelten sneller dan ooit voorheen.

De oorlog in Oekraïne, de gevolgen van covid-19 en de klimaatcrisis zijn de drie grootste verhalen van de afgelopen jaren, en ze werken alle drie tot op vandaag op elkaar in. Het is een toestand die voor iedereen geboren na de Tweede Wereldoorlog relatief nieuw aanvoelt: niet één grote crisis, maar verschillende grote crisissen tegelijk. Voor dat soort wereld heeft de Franse filosoof Edgar Morin een woord bedacht: ‘polycrisis’. Samen met coauteur Anne Brigitte Kern publiceerde hij in 1999 een manifest waarin hij het had over met elkaar verweven en overlappende crises, of – met de Franse slag – een ‘complexe intersolidariteit’ van problemen, tegenstellingen en oncontroleerbare processen.

De Britse historicus Adam Tooze pikte het woord een aantal weken geleden op in zijn column voor de Financial Times. Hij citeerde Larry Summers, de voormalige Amerikaanse minister van Financiën, die het onlangs had over de ‘meest complexe, uiteenliggende en met elkaar verstrengelde uitdagingen’ van de laatste veertig jaar. Het venijn zit in dat laatste adjectief: het is niet zozeer de omvang van de oorlog in Oekraïne, van covid-19 of van de CO2-uitstoot die ze samen tot een polycrisis maken, maar het feit dat ze op elkaar inwerken, zodanig dat de knoop bijna niet meer te ontwarren is.

Om het bij het recente nieuws te houden: de voortdurende bombardementen op Kiev maken de houding ten aanzien van Rusland alleen maar strenger, waardoor er nog minder Russische fossiele brandstof beschikbaar is dan er al was. Dat gebrek jaagt de panische zoektocht naar fossiele energie elders in de wereld aan, wat de klimaatstrijd brutaal naar de achtergrond drukt. Daardoor komen er meer broeikasgassen in de lucht, waardoor de zeespiegel nog sneller gaat stijgen. De oorlog in Oekraïne heeft, samen met de verstoorde aanvoerlijnen in de slipstream van de covidcrisis, ook mee gezorgd voor de grootste prijsstijgingen in decennia. Dat China het zerocovidbeleid blijft aanhouden maakt die economische crisis alleen maar erger. Waardoor er bijvoorbeeld in België plots flink meer hout verbrand wordt, wat voor onze leefomgeving zo ongeveer de allerslechtste energieoptie is.

Het is een deprimerende vicieuze cirkel. We leven in een polycrisis en ons brein weet niet goed hoe daarmee om te gaan. Op elkaar ingrijpende catastrofes laten geen ruimte voor hoop, en het is juist hoop die de energie moet leveren om de problemen op te lossen. Wie vandaag zijn kop niet in het zand wil steken, maar ook niet in een depressie wil sukkelen, moet behendig van perspectief kunnen wisselen. De shift van het hele kleine, persoonlijke geluk of ongeluk, naar het macroniveau van de wereldpolitiek, met een goed begrip van hoe het ene op het andere inwerkt. Het is de belofte van Knack, vanaf vandaag in een nieuwe design waar maanden aan gewerkt is, om u daar zo goed mogelijk bij te helpen.