Twintig jaar na de Amerikaanse invasie zijn de taliban weer aan de macht in Afghanistan. De hoofdstad Kaboel is veroverd, de president is gevlucht en het leger heeft zich overgegeven. ‘De taliban zullen vrouwen vervolgen en burgers executeren’, zegt de Amerikaan Jon Lee Anderson, oorlogsjournalist voor The New Yorker.
Is president Joe Biden door zijn snelle terugtrekking van het Amerikaanse leger verantwoordelijk voor de mislukte interventie in Afghanistan?
Jon Lee Anderson: Biden heeft het bevel gegeven, dus hij zal als verantwoordelijke aangeduid worden. Maar wie Afghanistan kent, weet dat vooral voormalig president Donald Trump boter op het hoofd heeft. Anderhalf jaar geleden was hij zo verstandig om op Twitter aan te kondigen dat de Amerikaanse soldaten in Afghanistan met de kerst thuis zouden zijn. Vanaf dat moment wisten de taliban dat hun geduld geloond had. Ze hadden 20 jaar lang teruggetrokken geleefd in het berggebied op de grens met Pakistan, in de vaste overtuiging dat ze zouden terugkeren. Sinds die tweet werden er in Qatar gesprekken gevoerd tussen talibanleiders en Amerikaanse diplomaten. Er werd onderhandeld over vreedzame overgangsmaatregelen. De taliban hebben daar toneelgespeeld door te verkondigen dat ze gematigder waren geworden en meisjes en vrouwen meer kansen zouden geven. In werkelijkheid waren ze tijdens die gesprekken hun troepen al aan het mobiliseren. Toen Biden zijn eed aflegde, was het kalf al verdronken.
Wie Afghanistan kent, weet dat vooral voormalig president Donald Trump boter op het hoofd heeft.
De Amerikaanse inlichtingendiensten dachten niet dat de taliban zo snel zouden oprukken. Hoe verklaart u die inschattingsfout?
Anderson: Ze hebben geblunderd. Misschien hebben hun Afghaanse bronnen hen op het verkeerde been gezet, maar het kan toch niet dat ze informatie niet dubbelchecken? Allicht is er corruptie in het spel: vele informanten zullen zowel voor de VS als voor de taliban gewerkt hebben. De inlichtingendiensten hebben hun leugens geloofd omdat ze de werkelijkheid niet onder ogen wilden zien.
De oorlog kostte de VS vele miljarden dollars. Waar is al dat geld naartoe gegaan?
Anderson: Het was de duurste en langst durende oorlog in de geschiedenis van de VS. Enkele mensen zijn er in korte tijd ontzettend rijk van geworden, maar wie naar Afghanistan trekt, ziet geen verbetering van basisvoorzieningen zoals elektriciteit, ziekenhuizen en scholen. Vooral de wapen- en de oorlogsindustrie hebben gouden tijden beleefd. Ook veel adviseurs, private beveiligingsbedrijven en tolken zijn schatrijk geworden. En dan was er nog de corruptie. Er zijn Afghaanse generaals die budget kregen voor een leger van 10.000 manschappen terwijl ze in de praktijk slechts 1000 soldaten aanvoerden. De rest van het geld staken ze in eigen zak. Meerdere Afghanen wonen nu in Dubai of Qatar en zijn daar eigenaar van luxueuze flatgebouwen. Zowel de VS als de coalitielanden van de NAVO waren van die corruptie op de hoogte, maar iedereen keek weg. Zelfs de opium- en heroinehandel bleef floreren.
Waarom is deze oorlog zo’n grote mislukking geworden?
Anderson: Het westerse superioriteitsgevoel. De grote fout die de VS hebben gemaakt, is dat hun militairen niet de taal en cultuur hebben geleerd en dat ze zich beter voelden dan de Afghanen. Ondanks eerdere mislukkingen in Centraal-Amerika, Vietnam en Irak blijven Amerikanen denken dat ze een bevolking democratie kunnen opdringen omdat ze op technologisch vlak superieur zijn. Dat heeft ertoe geleid dat er ondanks twintig jaar samenwerking nooit wederzijds vertrouwen is geweest. Nochtans was dat cruciaal om een regering aan de macht te helpen die zou opkomen voor de belangen van de Afghaanse bevolking. Daarnaast was het Amerikaanse leger nooit snel en accuraat genoeg om de taliban in het berggebied volledig uit te schakelen. De taliban daarentegen wisten hun vijanden wel te demoraliseren met kidnappingen en bomaanslagen. Ze hebben strategische figuren binnen het Afghaanse leger geliquideerd of omgekocht. Ze passen geen enkele internationale conventie toe.
Hoe verklaart u dat de taliban in heel korte tijd zoveel terrein hebben veroverd en het Afghaanse leger op de knieën hebben gedwongen?
Anderson: Talibanstrijders zijn guerrillastrijders. Ze zijn gedurende die twintig jaar soldaten blijven rekruteren onder de lokale bevolking. Ze gingen alle dorpen langs en dwongen de jongeren om op trainingskamp te gaan. Daar leerden ze hun vechten, waarna ze die jongens terug naar hun dorp stuurden. Ze kregen een wapen mee dat ze onder hun bed moesten verstoppen tot ze werden opgeroepen. Op die manier zijn de taliban er razendsnel in geslaagd om ontzettend veel dorpen en steden in te nemen.
De tol van deze oorlog kan nu al voorspeld worden: tienduizenden doden, miljoenen vluchtelingen en gigantische veiligheidsproblemen in het hele Midden-Oosten.
Werken de taliban ook samen met andere terroristische organisaties?
Anderson: De taliban zijn zoals een octopus: ze zijn zeer wendbaar en hebben ook tentakels, meerdere groeperingen die snel heel groot kunnen worden. Ze werken achter de schermen samen met iedereen die hen steunt, zoals Al-Qaida en de Islamitische Staat. En niet te vergeten: Pakistan. Onderschat dat toxische land niet. In zijn strijd tegen aartsvijand India probeert het verdeeldheid te zaaien in de omliggende landen. Vandaar ook de haat-liefdeverhouding van Pakistan met de VS. Die hebben in de jaren 1980 de cruciale fout gemaakt Pakistan te vragen om het de Sovjets zo lastig mogelijk te maken in Afghanistan. Ook toen heiligde het doel de middelen. In de schoot van Pakistan zijn toen de taliban en Al-Qaida ontsproten. Talibanstrijders hebben hun eerste wapens van de Amerikanen gekregen. Tot op heden helpen de Pakistaanse inlichtingendiensten niet alleen de taliban met informatie, maar ook met geld en met trainingskampen in het berggebied tussen Afghanistan en Pakistan. Denk maar terug aan Osama bin Laden. Wie gelooft nu nog dat de meestgezochte man ter wereld zich zonder medeweten van de inlichtingendiensten jarenlang heeft kunnen verstoppen recht tegenover een Pakistaanse kazerne?
Denkt u dat de taliban 2.0 gematigder zullen zijn dan hun voorgangers?
Anderson: Ze hebben geleerd wat de kracht van media is. Ze zullen mooie praatjes verkopen om het Westen op het verkeerde been te zetten, maar in de praktijk zullen ze hardhandig optreden. Dat doen ze nu al in de dorpen en steden die ze hebben ingenomen. Ze hebben al meerdere gerichte aanslagen gepleegd. De afgelopen zes maanden zijn journalisten, hoogleraren en leerkrachten vermoord, bijna allemaal vrouwen. Meisjes moeten binnenblijven. Ze mogen niet naar school, mogen niet gaan werken en mogen alleen in een boerka de straat op, vergezeld door een man. Vrouwen zijn de slaven van de taliban.
Hoe ziet u de toekomst van Afghanistan?
Anderson:Wie gelooft dat de taliban een vreedzame machtsoverdracht willen, is naïef en wil de werkelijkheid niet zien. Ze zullen te werk gaan zoals vroeger. Ze zullen vrouwen vervolgen en burgers executeren. De sharia zal zegevieren. De tol van deze oorlog kan nu al voorspeld worden: tienduizenden doden, miljoenen vluchtelingen en gigantische veiligheidsproblemen in het hele Midden-Oosten. De rest van de wereld zal niet anders kunnen dan militair ingrijpen.
Jon Lee Anderson
– 1957: geboren in Californië, VS als zoon van een diplomaat. Reisde als kind de wereld rond
– 1979: begint als reporter voor de Lima Times. Schrijft in de jaren 1980 vooral over Centraal-Amerika, onder meer voor Time Magazine en Life
– sinds 1998; oorlogsreporter en later ook redacteur van The New Yorker, waarvoor hij conflicten in onder meer Syrië, Libië, Irak, Afghanistan, Sudan, Mali en Liberia coverde
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
