Oorlog in Oekraïne: hoe drones van 400 euro miljoenen aan Russisch materieel vernietigen

De grote kanonnen zullen ze niet vervangen, maar nieuwe drones hebben aan het Oekraïense front een mythische status verkregen. De piloot kijkt vanaf de grond live mee met een videobril.

Het is mens tegen machine op z’n eenvoudigst. De soldaat zit gehurkt onder de romp van zijn gehavende tank. Een drone komt traag op hem af, alsof hij de balans van het duel opmaakt. De soldaat schrikt op. Hij klimt over de voorkant van zijn tank om te ontsnappen. Wat erop volgt, heeft iets van een klucht, met de drone in de achtervolging terwijl de soldaat wanhopig rond de tank cirkelt. Vijftien seconden later is het allemaal voorbij. De drone ontploft. Wanneer de rook optrekt, ligt de soldaat verhakkeld op de grond.

Het internet wordt overspoeld met snuffmovies van de oorlog in Oekraïne. Veel daarvan tonen de impact van een type wapen dat aan het begin van de oorlog nog niet bestond, maar dat aan het front een bijna mythische status heeft verworven: de First Person View-drone. Die FPV is afgeleid van de bekende race-drone met vier schroeven, en wordt naar zijn doel geleid door een piloot op de grond die door een videobril de camerabeelden bekijkt.

De ontwikkeling van de FPV’s begon in de garages van onbetaalde enthousiastelingen, soms tegen de orders van de legertop in. Intussen produceert zowel Rusland als Oekraïne honderdduizenden drones per jaar. Ze zijn erop gebrand om kunstmatige intelligentie (AI) in te bouwen, die dodelijke autonomie op grote schaal mogelijk kan maken. Op 6 februari kondigde president Volodymyr Zelensky in een toespraak tot de natie zelfs de oprichting aan van een nieuwe tak van de Oekraïense strijdkrachten: een afdeling voor onbemande systemen, die zich zal bezighouden met drones.

Vluchten kan niet

De aantrekkingskracht van FPV-drones is dat ze goed­kope, nauwkeurige vuurkracht bieden. Ongeleide artilleriegranaten kosten tussen de 800 en 9000 dollar per stuk. Een GPS-geleide granaat kost al snel 100.000 dollar, een Javelin-antitankraket twee keer zoveel. Een eenvoudige FPV-drone heb je al voor 400 dollar.

Een doorsnee Oekraïense aanvalseenheid van 12 à 16 soldaten krijgt het gezelschap van bijna evenveel drone­bestuurders, vertelt militair analist Franz-Stefan Gady. Een zestal van hen zijn FPV-piloten, de rest vliegt met andere soorten drones, bijvoorbeeld om verkenningsvluchten uit te voeren.

Nu Oekraïne met een tekort aan conventionele artillerie kampt – het land vuurt 2000 à 3000 granaten per dag af, ongeveer een kwart van wat Rusland aankan – kunnen FPV-drones helpen om het verschil aan vuurkracht te dichten. De drones zijn wendbaar en sturen beelden in realtime terug naar hun operators. Ze kunnen trucs uithalen die artillerie niet kan, zoals voer­tuigen of soldaten achtervolgen en gebouwen of loopgraven in vliegen.

Ze veroorzaken ook psychologische terreur. Artillerie­beschietingen komen meestal in golven. Soldaten in de loopgraven kunnen zich verschuilen tot een bombardement voorbij is. Maar drones kunnen in de buurt van hun doelen blijven rondhangen, waardoor ze een aanhoudende, verraderlijke dreiging vormen die op elk moment kan toeslaan.

In een periode van een week in de herfst van 2023 hielpen Oekraïense drones bij de vernietiging van 428 stukken Russisch materieel, waaronder 75 tanks en 101 artillerie­stukken. Samuel Bendett van het Center for Naval Analyses, een Amerikaanse denktank, wijst op Russische verslagen van aan het front die melden dat de dreiging van droneaanvallen troepen ertoe dwingt om in kleine ­groepen te bewegen onder dekking van de duisternis.

Voor fervente voorstanders van drones is dit alles een glimp van een toekomst waarin wegwerpvliegtuigen de grote kanonnen volledig vervangen. ‘Dit is een nieuw type van zeer nauwkeurig geschut’, betoogde Dmitry Rogozin op 23 januari. Rogozin was van 2011 tot 2018 toezichthouder voor delen van de Russische wapenindustrie en zit nu in het bestuur van de bezette Oekraïense provincie Zaporizja. ‘Deze drones zullen geleidelijk conventionele artillerie vervangen, omdat ze veel nauwkeuriger en goedkoper zijn, en de treffers zichtbaar zijn voor de operators.’

De meer gangbare opvatting is dat drones inderdaad een revolutie in de oorlogsvoering zullen inluiden, maar dan naast de artillerie en niet ter vervanging. Een trio artilleriestukken kan een heel uur lang twee of drie granaten per minuut afvuren, waarbij elke granaat 10 kilogram springstof levert met een explosie die dodelijk is binnen een straal van 50 meter.

Om zo veel vuurkracht te leveren met een gemiddelde FPV zouden er tientallen drones nodig zijn, elk met een eigen piloot. Bovendien hebben drones een zichtlijn nodig naar hun operators. Dat is niet zo’n probleem in de vlakkere delen van Oekraïne, zoals Cherson en Zaporizja, maar wel in heuvelachtige gebieden zoals Donetsk. En artillerie kan nog altijd vuren bij harde wind, hevige regen of in de kou – bij dat laatste loopt de batterij van een drone leeg en krimpt het bereik.

Gecombineerde kracht

‘Achilles’, schuilnaam van een Oekraïense drone­commandant in de buurt van Bachmoet, zegt dat zijn FPV-drones, die 300 à 500 dollar per stuk kosten, voor miljoenen dollars aan Russisch materieel hebben vernietigd. Maar hij benadrukt hun rol als onderdeel van de militaire machine. ‘De kracht zit ‘m in de gecombineerde vuurkracht van artillerie en drones.’ FPV’s kunnen ­worden gebruikt om een voertuig te vernietigen en de manschappen op de vlucht te jagen. Daarna bestookt artillerie de positie en doodt de soldaten.

Als die dekking zouden zoeken, gaan de drones weer aan het werk. Bedreven piloten kunnen ze naar ondergrondse schuilplaatsen leiden die de artillerie niet kan bereiken. ‘Zelfs als de vijand de explosie overleeft, is er niet genoeg lucht om te ademen’, zegt Achilles. ‘Dus beginnen ze naar buiten te komen. En zodra ze dat doen, raken we ze met mortiervuur of artillerie of een fragmentatiegranaat.’

Net door zulke synergieën zullen FPV-drones de conventionele artillerie in de nabije toekomst niet vervangen, denkt Achilles. ‘Onze bondgenoten moeten niet denken dat ze ons miljoenen drones kunnen sturen in plaats van granaten, en dat we het dan wel redden. Dat is gewoon niet waar. Artillerie is iets heel anders.’

Stoorzenders

De opkomst van FPV-drones heeft ook geleid tot meer manieren om aanvallen met de vliegtuigjes af te slaan. Krachtige stoorzenders kunnen de radiosignalen tussen een drone en zijn operator blokkeren. Maar er zijn natuurlijk ook tegenmaatregelen. De elektronica van drones kan worden gehard om storing te weerstaan, maar dat drijft de prijs op. Sommige nieuwere FPV-drones worden geleverd met verwisselbare radiochips, waardoor het eenvoudig is om de frequenties waarop ze werken te veranderen.

‘Als de FPV-drone goed is ingesteld met de juiste software en met de antenne in de juiste hoek, valt hij niet stoppen’, benadrukt Pavlo Litovkin, een instructeur bij KazhanFLY, een dronetrainingsschool in de buurt van Kiev. En juist omdat de stoorzenders zo veel elektro­magnetische straling uitzenden, zijn ze op zichzelf al een gemakkelijk doelwit.

Het aantal Oekraïense droneaanvallen dat zijn doel bereikt, varieert sterk langs de frontlinies. Recent gevormde eenheden, waarvan de commandanten – zo mopperen de troepen – via politieke connecties zijn aangesteld, ­halen een trefpercentage van amper 10 à 15 procent. Bij ­special forces en eenheden van de Oekraïense inlichtingendiensten kan het oplopen tot 70 à 80 procent.

Bekwame piloten zijn de beste manier om de effectiviteit van een drone te verbeteren. Video’s van aan het front suggereren dat hun vaardigheid het afgelopen jaar enorm is toegenomen. Vroeger waren piloten al blij als ze een tank konden raken. Nu mikken ze op de achterkant van de koepel, waardoor de munitie van de tank ontploft.

KazhanFLY wordt beschouwd als een van de beste scholen. De belangrijkste FPV-dronecursus duurt tien dagen. De lessen verkenningsvliegen en techniek nemen nog eens vijf dagen in beslag. De cursisten beginnen met lezingen over luchtvaart en elektronische oorlogsvoering, en stappen dan over naar een hangar met een parcours van hoepels en obstakels.

Prijsstijgingen

Zullen drones zo goedkoop blijven? Jack Watling en zijn collega’s van het Royal United Services Institute, een denktank in Londen die zich baseert op Oekraïense ­militaire gegevens, denken van niet. Een FPV-drone die een goede kans maakt om door de linies te dringen en een pantservoertuig uit te schakelen, vereist volgens hen ­speciale voorzieningen zoals infraroodsensoren voor nachtelijke missies, een hoogwaardige radio die bestand is tegen interferentie van nabijgelegen drones, een grote antenne en genoeg stuwkracht om 5 kilo springstof te vervoeren. Dan krijg je een prijszetting van zo’n 30.000 dollar – heel wat hoger dan de goedkope munitie die ­vandaag de dag in gebruik is.

Veel Oekraïense dronebouwers betwisten dat. ­Volgens hen zullen veel goedkopere drones effectief ­blijven. Bovendien hebben in elkaar geknutselde drones al bewezen dat ze efficiënter zijn dan de klassieke ­legeraankopen.

Dronepiloten kijken uit naar de brede verspreiding van een nieuwe technologie: autonome objectherkenning. Daardoor zou een drone die door storing is af­gesneden van zijn piloot de laatste fase van zijn aanval zelfstandig kunnen voltooien. Objectherkenning is al beschikbaar bij erg dure drones, zoals de Amerikaanse Switchblade 300, goed voor 50.000 dollar. De Russische Ovod (Gadfly)-FPV zou een soortgelijk systeem gebruiken, dat op artificiële intelligentie draait.

Het kan goedkoper. De Oekraïense Scalpel-drone kost bijvoorbeeld 1000 dollar en kan zich richten op een doel dat door de piloot is aangewezen. Dat geldt ook voor de AirUnit, een drone-prototype waarvan de uiteindelijke versie nog goedkoper moet worden. Een recente FPV-­video beweert te laten zien hoe twee Russische ­Pantsir-luchtverdedigingssystemen worden vernietigd met behulp van autonome geleiding. Maar helemaal ­betrouwbaar zijn die systemen nog niet.

1 miljoen stuks

President Zelensky verklaarde dat hij in de loop van 2024 1 miljoen FPV-drones wil produceren. ‘December 2023 was een keerpunt’, zegt Mykhailo Fedorov, de technisch onderlegde vicepremier van Oekraïne. ‘Er werden tienduizenden drones geproduceerd, twee keer zoveel als het hele jaar daarvoor.’

Ondanks recente aanvallen op dronefabrieken en een tekort aan explosieven zijn er nu voor het eerst meer door de staat geproduceerde FPV-drones dan geïmproviseerde modellen. De verwachtingen zijn hooggespannen. ‘Vanaf de grond aanvallen afslaan is in de eerste plaats de taak van drones’, zei Zelensky in zijn toespraak. ‘Maar ook de grootschalige vernietiging van de bezetters en hun uitrusting is hun domein.’