Oorlog in Oekraïne: ‘Het Westen wil Poetin isoleren zodat hij móét inbinden’

Het Russische leger moet in Oekraïne steeds meer in de verdediging. Raakt de Russische president Vladimir Poetin ook op het internationale toneel verder geïsoleerd? ‘De verhouding tussen China, Rusland en het Westen vormt de sleutel’, zegt professor David Criekemans.

Met het oog op de wintermaanden gaan de terreinwinsten van het Oekraïense leger op de Russische bezettingsmacht in ijltempo verder. Intussen vergadert een kransje wereldleiders (zonder Poetin) op het Indonesische eiland Bali over, onder meer, de oorlog in Oekraïne. ‘De verliezen voor Rusland zijn bijna niet meer te overzien. Volgens de Amerikaanse denktank Institute for the Study of War heeft Oekraïne sinds 24 februari al meer dan de helft van de gebieden op de Russische troepen heroverd’, vertelt professor internationale politiek David Criekemans (UAntwerpen).

Tijdens zijn toespraak in Cherson zei de Oekraïense president Volodymyr Zelensky dat de herovering van de stad ‘het begin van het einde van de oorlog’ inluidt. Wat bedoelt hij daarmee?

David Criekemans: In de eerste plaats was het een boodschap van hoop en moed voor de Oekraïense bevolking en strijdkrachten. Hou vol, luidt het, het gaat steeds meer de goede kant op. Maar ze was ook bedoeld voor de buitenwereld. De opmars van de Oekraïense strijdkrachten verloopt razendsnel, en Zelensky is niet van plan om te stoppen. Maar hij weet dat hij voor verdere militaire successen de blijvende steun nodig heeft van het Westen. In Washington, Londen, Berlijn en Parijs zal die boodschap zo ook begrepen worden.

Hoe realistisch is een verdere opmars van Oekraïne?

Criekemans: Die is erg waarschijnlijk. Na de val van Charkiv bewijst de terugtrekking van Cherson opnieuw dat Rusland niet in staat is om posities te houden. En de volgende strategische plek die Oekraïne zonder twijfel viseert, is de stad Melitopol. Van daaruit komen heel wat aanvoerlijnen samen naar de Krim, het schiereiland dat door Rusland werd geannexeerd. Er doen intussen berichten de ronde dat de Russische troepen zich nog verder terugtrekken dan Cherson, richting oosten. Het is niet ondenkbaar dat Rusland de vlakte onder water wil zetten om de Oekraïense opmars te stuiten.

Zelensky doelt dus niet op vredesonderhandelingen met Rusland?

Criekemans: In geen geval. Zelensky wil nog steeds dat Rusland zich volledig van het Oekraïense grondgebied terugtrekt, en dat Moskou instaat voor de herstelbetalingen. Voor Poetin is dat natuurlijk onaanvaardbaar, omdat zijn binnenlandse positie daardoor in het gedrang kan komen. Rusland wil niet van wijken weten, en eist dat zeker Oost-Oekraïne de facto onder zijn controle komt. Gezien de grote verliezen van de Russen komt die halsstarrigheid nogal schizofreen over. Reken daarbij het feit dat Rusland enkele weken geleden de regio’s Loehansk, Donetsk, Cherson en Zaporidzja heeft geannexeerd. Die gebieden behoren intussen formeel en voor onbeperkte tijd tot de Russische Federatie. Samengevat: de opvattingen in Kiev en Moskou liggen zo ver uit elkaar dat fundamentele vredesgesprekken momenteel geen zin hebben. Het enige goede nieuws is dat beide kampen met elkaar in contact blijven, onder meer voor de ruil van gevangengenomen militairen.

Op de G20-topontmoeting in het Indonesische Bali is Rusland een van de meest besproken onderwerpen. Kunnen daar zaken veranderen?

Criekemans: Toch wel. De geopolitieke driehoeksverhouding tussen de drie machtsblokken vormt namelijk de sleutel tot de oplossing van deze systeemcrisis. Poetin moest al door het slijk toen de Indiase premier Narendra Modi midden september op de Shanghai Cooperation Organisation-top benadrukte dat het geen tijd voor oorlog is. Zodra ook China zijn impliciete steun aan Poetin opzegt, wordt het voor Moskou nog een pak lastiger dan het al is.

Het Westen probeert een wig te drijven tussen Moskou en Peking?

Criekemans: Inderdaad. Men hoopt dat Rusland geïsoleerd raakt en daarom wel móét inbinden. In de aanloop naar de G20 hebben de westerse leiders hun posities op elkaar afgestemd. In de eerste persoonlijke ontmoeting tussen de Chinese president Xi Jinping en de Amerikaanse president Joe Biden bleek de lichaamstaal alvast eerder positief. Ook het treffen tussen Xi Jinping en de Franse president Emmanuel Macron in Bali leek hartelijk te verlopen. De communicatie van Macron dat ook China meent dat de territoriale integriteit van Oekraïne gerespecteerd moet worden, past natuurlijk in die strategie.

China en India onthielden zich nochtans bij de VN-stemming om Rusland verantwoordelijk te stellen voor de herstelbetalingen.

Criekemans: Het blijft inderdaad afwachten in welke mate China en India de daad bij het woord voegen. Woorden zijn niet betekenisloos, maar daden zijn natuurlijk van een ander kaliber. Ik verwacht in geen geval dat Peking en New Delhi bijvoorbeeld sancties tegen Rusland zullen uitvaardigen. Nog steeds leeft daar het idee dat het Westen mee verantwoordelijk is voor deze oorlog. En tegelijkertijd zit men verveeld met de economische gevolgen voor hun exportgeoriënteerde economieën.