‘Ook zonder Bolsonaro is vrijhandelsakkoord EU-Brazilië nefast voor inheemse volkeren’

Jair Bolsonaro mag dan wel geen president van Brazilië meer zijn, de landbouwlobby en het Congres blijven een enorme bedreiging voor de inheemse gemeenschappen in Brazilië. Dinaman Tuxa, vertegenwoordiger van de inheemse bevolking, en milieuactivist Pierre-Jon Sol Brassier hopen dat de EU pas een vrijhandelsakkoord met Latijns-Amerika afsluit als zij bijkomende garanties krijgen.

De wereld keek wanhopig toe tijdens de ambtstermijn van Jair Bolsonaro en de milieuschade die ermee gepaard ging. Beleid om de natuur te beschermen werd ontmanteld en de ontbossing steeg naar het hoogste peil in jaren. Aanvallen op de rechten van inheemse volkeren namen toe, net als invallen op hun land.

Voor de Europese Unie, de op een na grootste handelspartner van Brazilië en een grote importeur van de soja en rundvlees die de ontbossing aanjagen, was het genoeg om de pauzeknop in te drukken van een grote vrijhandelshandelsovereenkomst met Latijns-Amerika. Dat was nochtans al twintig jaar in de maak.

In 2019 waren de EU en de zogenaamde ‘Mercosur-landen’ het eens geraakt over het vrijhandelsakkoord, maar de tekst werd nooit geratificeerd uit vrees voor de gevolgen voor het milieu en de mensenrechten in Brazilië.

Nu Bolsonaro door de kiezers uit zijn ambt is gezet en zijn opvolger Luiz Inácio Lula da Silva zich inspant om ontbossing te stoppen en landrechten te beschermen, is de vrijhandelsovereenkomst opnieuw prioriteit. Hij staat hoog op de agenda tijdens de top tussen de staatshoofden van de EU en Latijns-Amerika die deze week in Brussel doorgaat.

Landbouwlobby roert zich

Ondanks de regeringswisseling in Brazilië gaat de aanval op de landrechten van inheemse volkeren gewoon door.

De reden is simpel: Bolsonaro werd dan wel verslagen bij de verkiezingen, maar het ‘bolsonarisme’ overleeft als een politieke kracht. Brazilië blijft diep gepolariseerd. Aan de ene kant van de kloof zetelt de machtige agribusiness, verantwoordelijk voor een kwart van het bbp van Brazilië in 2022. Die helpt bij de orkestratie van de meedogenloze aanvallen op de rechten van inheemse volkeren.

Lula mag dan tonen dat de bescherming van landrechten en bossen hem menens is, maar hij wordt gedwarsboomd door zijn politieke tegenstanders in het Braziliaanse Congres. Daar heeft hij geen meerderheid.

De landbouwindustrie lobbyt er voor wetsvoorstellen die mijnbouw in beschermde inheemse gebieden mogelijk maken. Ook ijvert de lobby voor een Braziliaanse terugtrekking uit de conventie van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) die het recht van inheemse volkeren op vrije, voorafgaande en geïnformeerde toestemming erkent. Intussen worden de bevoegdheden van de minister van Inheemse Zaken uitgehold.

(lees verder onder de preview)

En vorige maand stemde het Lagerhuis met een overweldigende meerderheid voor een wetsvoorstel dat de ‘Marco Temporal-thesis’ zou legaliseren. Die erkent het recht van inheemse volkeren enkel op grondgebied dat ze al bezetten op 5 oktober 1988 – toen de huidige Braziliaanse grondwet in werking trad.

‘Marco Temporal’ vormt een enorme bedreiging voor inheemse gebieden. De inheemse organisatie APIB schat dat bijna 1400 inheemse territoria in gevaar worden gebracht door dit voorstel, dat de deur opent voor landbouw- en mijnbouwbelangen en de onvermijdelijke ecologische en sociale chaos die daarop zal volgen – allemaal in naam van de handel.

Olie op het vuur

Een bijkomend effect van die pogingen om inheemse landrechten te verzwakken, is rechtsonzekerheid in de internationale handel. Bedrijven riskeren goederen te importeren die geproduceerd zijn op land waarvan de eigendom wordt betwist.

Op dit moment doorgaan met een vrijhandelsovereenkomst tussen de EU en Mercosur zou alleen maar olie op het vuur gooien. Meer handel in landbouwgrondstoffen zal de druk op inheemse gronden enkel doen toenemen.

Zoals het er nu uitziet, bevat de overeenkomst tussen de EU en Mercosur geen bijkomende maatregelen om inheemse volkeren te beschermen. Dat moet veranderen voor er verder onderhandeld kan worden.

Een overeenkomst moet de inheemse volkeren expliciet het recht geven op vrije, voorafgaande en geïnformeerde toestemming voor elke handel of investering die op hen van invloed kan zijn.

(lees verder onder de preview)

Daarnaast zou er een sterke nadruk moeten komen op traceerbaarheid, zodat alle bedrijven de oorsprong kennen van de goederen die ze importeren.

En ten slotte moeten er sancties worden opgelegd aan bedrijven die producten inkopen die afkomstig zijn van inheems land en aan bedrijven die milieumisdaden plegen.

In de nasleep van de verkiezing van Lula is het nieuws over de voortdurende bedreiging van het Amazonegebied en de andere biomen van Brazilië grotendeels onder de radar verdwenen in de EU. Stel dat EU-wetgevers dit negeren en de handelsovereenkomst tussen de EU en Mercosur nieuw leven inblazen zonder de juiste maatregelen te treffen? Dat zou rampzalig zijn.

Dinamam Tuxá is uitvoerend coördinator van Articulação dos Povos Indígenas do Brasil (APIB), de koepel die meer dan driehonderd Braziliaanse inheemse etnische groepen vertegenwoordigt. Pierre-Jean Sol Brasier is campagnevoerder bij Fern, de ngo voor bossen en inheemse rechten.

Deze opinie is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner Climate Home News.