Onze man bij de historische staking in de Amerikaanse auto-industrie: ‘We zijn klaar voor een lange strijd’

Sinds vrijdag is er een staking aan de gang in de Amerikaanse auto-industrie. Het eisenpakket is fors, vooral de 40 procent loonsverhoging springt in het oog. Maar het draait niet alleen om geld. ‘Ooit waren we trots autoarbeider te zijn. En kijk nu.’

Het zat er al een tijdje aan te komen. President Joe Biden, die zichzelf de ‘meest pro-vakbond president in de geschiedenis’ noemt, moffelde de mogelijkheid nog weg. Maar in de nacht van donderdag op vrijdag liep de cao in de Amerikaanse auto-industrie af zonder nieuw contract. Bij de grote drie, Ford, General Motors en Stellantis (dat onder meer Chrysler overkoepelt), begon een staking. En dat is onuitgegeven in de lange geschiedenis van de auto- industrie: een staking bij de drie grote automerken tegelijk.

In totaal konden 145.000 vakbondslieden in staking gaan. Maar de vakbond, de United Auto Workers (UAW), besliste tot een selectieve actie, met telkens één cruciale fabriek per bedrijf, en zowat 13.000 stakende arbeiders. Meteen gingen ook een aantal toeleveringsbedrijven dicht.

Shawn Fain, de nieuwe baas van de UAW, wil duidelijk maken dat het menens is, zegt Marick Masters, professor economie aan Wayne State University in Michigan. Masters specialiseert zich in de vakbondswerking in bedrijven. Als de grote drie het signaal begrijpen en met betere voorstellen aan tafel komen, kan de actie snel van de baan zijn. Maar Masters verwacht eerder een snelle escalatie, waarbij de staking steeds meer fabrieken treft.

Is dat een goede strategie? Masters vindt van wel. De vakbond brengt nog geen grote economische schade toe aan de autobedrijven, bespaart op uitkeringen en toont zich van een gematigde kant. Vanaf zaterdag wordt er weer onderhandeld.

De voorbije weken ontpopte Fain zich tot een goede woordvoerder voor zijn zaak. Dat viel des te meer op omdat de ceo’s van de autobedrijven niet zo best communiceerden. Ze bleven maar verwijzen naar de economische catastrofe die zou ontstaan bij een staking: tien dagen staken zou het land 5,6 miljard dollar kosten. De GM-top communiceerde via boodschappen die van een teleprompter werden afgelezen. En sinds er gestaakt wordt, hebben de autobedrijven alle communicatie stopgezet ‘om de onderhandelingen niet te schaden’.

Fain was en is alomtegenwoordig in de media. Hij beperkte zich tot een simpel verhaal, gespekt met occasionele krachttermen: de grote drie boeken recordwinsten, auto’s zijn de voorbije vier jaar 30 procent duurder geworden en ceo’s hebben zich in die periode beloond met een salarisverhoging van 40 procent. Arbeiders daarentegen hebben in 2009, tijdens de bankencrisis, zwaar ingeleverd om hun industrie overeind te houden. Sindsdien hebben ze geen behoorlijke aanpassing van hun contract meer gehad. Dus, zo gaat zijn redenering, moet een loonsverhoging van 40 procent over de vier jaar van de volgende cao mogelijk zijn. In Fains eisenpakket zat nog veel meer: het herstel van de vroegere pensioenregeling en van de indexkoppeling, de afschaffing van het systeem van lager betaalde tijdelijken, werkgarantie na de sluiting van fabrieken en een vierdaagse werkweek.

Naar Amerikaanse normen zijn het forse eisen, maar Fain kon argumenteren door te verwijzen naar de prijs van de voertuigen en – vooral – naar de forse beloningen die de ceo’s zichzelf toekenden. Mary Barra, ceo van General Motors, verdient dit jaar 29 miljoen dollar.

Stakende Jeepfabriek

De Jeepfabriek van Stellantis in Toledo, Ohio, is de grootste van de drie fabrieken die vrijdag begonnen te staken. In het vakbondsgebouw (local 12) vangt de plaatselijke UAW-voorzitter Bruce Baumhower leden op die zich komen inschrijven voor hun stakingspremie.

‘Vorig jaar’, zegt hij, ‘is de premie opgetrokken van 200 dollar per week naar 500 dollar. Dat was vooruitziend.’ Zo’n 5200 van de 5700 werknemers van de fabriek hebben zich intussen ingeschreven: ‘We zijn bijna rond.’

Hij haalt er Tony Totty bij. Totty leidt de UAW in de regio voor GM (local 14). Hij komt zijn solidariteit betuigen. Zijn GM-arbeiders hebben in 2019 al gestaakt voor een beter contract. Na 40 dagen staking werden ze met een lamentabel compromis wandelen gestuurd, zegt hij, ‘mede dankzij een corrupte UAW-leiding die de belangen van de arbeiders negeerde’. Een stuk of tien topleden van de vakbond liepen sindsdien veroordelingen en/of celstraffen op omdat ze luxereizen en luxecadeaus hadden betaald met vakbondsbijdragen. Sindsdien heeft de vakbond grote schoonmaak gehouden en werd Shawn Fain de eerste rechtstreeks verkozen voorzitter, met een nipte voorsprong van 600 stemmen.

Zowel Totty als Baumhower heeft zijn leden gepeild alvorens de staking begon. Bij Stellantis sprak 97 procent zich voor de staking uit. Bij GM, dat in deze regio nog niet staakt, was er een vergelijkbare meerderheid. Dat is volgens Totty verwonderlijk omdat de mislukking van 2019 nog niet verteerd is.

De autobedrijven, aldus Totty, ‘huilen om de vier jaar krokodillentranen over het geld dat er niet is voor de arbeiders. En zodra we de onderhandelingstafel verlaten met een belabberd akkoord, vieren aandeelhouders en ceo’s feest. Met de teneur: we hebben ze nog eens beetgenomen. Die les hebben we in 2019 geleerd.’

Waarom is de Jeepfabriek van Stellantis bij de eerste doelwitten van de staking?

Baumhower: ‘Als ik moet raden: wij hebben de grootste verkoop bij Stellantis, en de hoogste winstmarge. De fabriek kan de vraag niet volgen. Ik sprak gisteren met een plaatselijke dealer, en die heeft nog slechts twee Jeeps in stock. Over enkele dagen zit hij zonder. Als de melkkoe stilvalt, stimuleert dat de leiding van het bedrijf om zich wat coulanter op te stellen, denk ik. Dat kan de staking verkorten.’

Totty: ‘Er is nog een andere reden. De Jeepfabriek maakt het zwaarst misbruik van tijdelijken. 1300 van de 5700 werknemers werken met een tijdelijk contract en tegen slechtere voorwaarden dan de andere werknemers.’

Baumhower: ‘Dat was een van de toegevingen die we in 2009, onder Obama, gedaan hebben om de auto-industrie overeind te houden. Er kwam een tweesporensysteem, waarbij tijdelijken 15,92 dollar per uur zouden verdienen. Ze kregen ook een slechtere ziekteverzekering en minder andere voordelen. 14 jaar later werken die tijdelijken nog altijd voor 15,92 dollar, want ook de indexering werd in 2009 afgeschaft.

‘Stel je voor: jij schroeft de linkerbanden van de Jeep aan voor 15,78 dollar per uur en zonder garantie op verhoging, en ik schroef de rechterbanden aan voor 32 dollar – dat is het hoogste loontarief in de vaste contracten. Wat doet dat met een werkvloer, dat de ene arbeider het dubbele waard is van de andere? De sfeer in de fabriek is belabberd. De staking komt net op tijd.

‘Net voor de zomer belde Chrysler me. Ze waren op zoek naar 600 extra werkkrachten voor de fabriek. Ik contacteerde de scholengroep in Toledo. Op de diploma- uitreiking kreeg iedereen te horen dat er vacatures waren. Amper 16 afgestudeerden hebben gesolliciteerd. Mijn eigen kleinkind was niet geïnteresseerd. Hij zei: “Ik kan schakelingen in Jeeps installeren voor 15,78 dollar per uur. Bij (fastfoodketen) Arby’s drop ik frieten in een mandje voor 17 dollar per uur.”’

Totty: ‘Zover is het gekomen. Hoe triest is het dat een fastfoodbaan beter betaalt? Maar het is onze eigen fout. We hadden maar beter moeten oppassen, betere leiders moeten hebben.’

Speciale prestaties

De stakerspiketten zijn de eerste dagen een vrolijke bedoening. De zon is van de partij, er is een gestage aanvoer van koffie, donuts en gefrituurde kip, passerende automobilisten claxonneren in solidariteit. De vrolijkheid wordt even doorbroken door boegeroep als een truck met afgewerkte Jeeps de fabriek verlaat.

‘We hebben het recht niet om die transporten tegen te houden’, legt Thomas McGranahan (35) uit. Hij werkt al tien jaar aan de band in de Jeepfabriek en heeft nu pas het toploon bereikt: 32 dollar. Vroeger, voor 2009, zat je na vier jaar aan het toploon. Het is voor hem een prioriteit om het systeem van de tijdelijken weg te werken, nog eerder dan de loonsverhoging. Maar ook die verhoging doet ertoe. ‘Ooit’, zegt hij, ‘waren we trots autoarbeider te zijn. En kijk nu. Vroeger was je bedje gespreid met een baan in de autoassemblage. Je was middenklasse. Je kon je kinderen naar de universiteit sturen. Je kocht een huis en een auto die je om de zoveel tijd verving door een nieuwe. Je had een gegarandeerde rustige oude dag. Nu zijn we afgezakt naar de armengroep. We zijn de topcategorie van de armelui geworden – zoiets.’

Hij raakt zijn tatoeage van de gekroonde Jezus even aan. ‘Kijk naar de auto’s aan de overkant van de weg: allemaal Chrysler. Want zo loyaal zijn arbeiders. Wij kopen het product dat we maken.’ ‘Ik kocht de mijne tweedehands’, vult een werkmakker aan. ‘Ik verdien niet genoeg voor een nieuwe.’

‘Het is alsof er een samenzwering aan de gang is tegen de middenklasse’, gaat McGranahan voort. ‘Wie er ook aan de macht is: ons leven wordt slechter. Bernie Sanders was onze man. En kijk hoe hij werd tegengewerkt door het machtsapparaat van de Democratische Partij.’

En met deze staking wordt het anders?

‘Dat is de bedoeling. We zijn klaar voor een lange strijd. We wisten dat een staking er zat aan te komen. Ik heb – net als veel collega’s – gespaard om het maanden te kunnen volhouden. Voor de tijdelijken wordt het lastiger om dit te bolwerken.’

Een collega komt tussenbeide. Hij is een punker op jaren, graatmager, met muntjes in zijn oorlellen. ‘Hebben ze je al uitgelegd hoe hard ons werk is?’ vraagt hij. ‘Ik doe dit twintig jaar en ik kan geen kop koffie meer optillen. Kun je dat geloven? Bandwerk lukt nog net, maar mijn ellebogen en mijn knieën en mijn schouders doen pijn. Ik hoorde gisteren hoe de ceo van GM haar jaarinkomen van 29 miljoen dollar verdedigde. Dat had ze te danken aan speciale prestaties, zei ze. Voor mij zijn mijn knieën en mijn ellebogen en mijn schouders ook speciaal. En dat ze nu om zeep zijn, is vast het equivalent van een speciale prestatie waard.’

Een artikel uit Toledo Blade doet de ronde. In 1965, zo berekende de plaatselijke krant, verdiende een ceo 20 keer wat de gemiddelde arbeider in haar of zijn fabriek opstreek. Nu is dat 362 tegen 1 geworden.

Maria Carrington (44) legt matten in Jeeps. Ze zit wat bedeesd achter enkele mannen met borden. Carrington is een van de 1300 tijdelijke krachten in de fabriek. Ze was na drie jaar van 15,72 dollar per uur opgeklommen naar 16,50, zegt ze. Op dat moment kreeg ze te horen dat ze nog slechts één dag per week mocht werken. ‘Ik nam ontslag, want één dag volstaat niet om als alleenstaande moeder met twee kinderen in leven te blijven.’ Toen de fabriek opnieuw voltijdse krachten nodig had, kwam ze weer in dienst – tegen 15,78 dollar per uur.

Hoe lang kan zij staken? ‘De rekeningen blijven maar komen’, zegt ze, ‘en het is sowieso lastig om ze te betalen, maar de 500 dollar stakingsgeld is niet minder dan wat ik in de fabriek verdien.’

Een keerpunt?

Een uur verder, in Wayne, bij Detroit, Michigan, ligt een tweede stakende fabriek, die van Ford (de derde fabriek, van GM, ligt in de staat Missouri). Ook in Wayne worden stakers geregistreerd. Ook daar solidair toeterende auto’s en vrolijke piketten. Opvallend: veel niet-arbeiders bevolken de piketten mee. ‘Ik ben een gewezen arbeider’, zegt een man. ‘Ik kom uit solidariteit met mijn zoon.’ Hij heeft nog vijf niet-arbeiders meegebracht.

Martha is een gepensioneerde werkneemster. Ze praat een jongere ex-collega moed in. ‘Ik voel me niet echt boos maar vooral teleurgesteld en koppig’, zegt haar collega, die in de Fordfabriek een heftruck bedient. ‘Hoe is het in hemelsnaam zover kunnen komen dat ik als grootmoeder van twee moet scharrelen om rond te komen?’

Kan zij wekenlang staken, als dat nodig zou blijken?

‘Ik heb geen idee. Ik ben koppig, maar ik heb ook monden te voeden.’

Beannie Graham (68) werkt als elektricien in deze fabriek, waar Ranger- en Bronco-trucks worden geproduceerd. Hij heeft het zo wel allemaal gezien. Nog enkele maanden en hij kan met pensioen. Hij beseft ‘dat vroeger niet alles beter was’. Maar toch. ‘Het systeem met onderbetaalde tijdelijken moet stoppen, punt aan de lijn. Het loon moet omhoog. Dat wordt een keerpunt. Of het positief of negatief uitdraait weten we nog niet. Wat we nu nodig hebben is solidariteit om het zo lang mogelijk uit te houden.’

Professor Masters is nog niet zo zeker dat het een keerpunt wordt. ‘Een meerderheid van de publieke opinie lijkt aan de kant van de stakers te staan. Er is nu lang genoeg ingeleverd en gebeden voor het altaar van de competitiviteit. De arbeiders zitten in de verdomhoek door politieke beslissingen die ze niet controleren. En de superinkomens van de ceo’s doen iedereen duizelen, net als de groeiende kloof met de werknemers. Je kunt dat pad niet blijven volgen zonder te eindigen met horigen, die dienen om superrijken te plezieren.’

Maar of het land een Bernie Sanders-koers inslaat? ‘Ik denk dat we in een overgangsfase zitten. Het hangt af van de politieke situatie of we in de richting gaan van een meer billijke situatie waarbij de koek eerlijker verdeeld wordt. Ik heb het niet over massale herverdeling, maar over een eerlijkere verdeling. Als deze staking goede resultaten oplevert, is dat zeker een stap in die richting.’