Matteo Salvini heeft gegokt en verloren. Vorige week al begon het te dagen dat hij zich misrekend had. Een reconstructie van de gebeurtenissen.
De Italiaanse premier Giuseppe Conte heeft gisterenavond na nauwelijks 14 maanden regeren het ontslag van zijn populistische ‘regering van de verandering’ aangeboden aan president Sergio Mattarella, die hem verzocht de lopende zaken waar te nemen. In een toespraak van een uur in de Senaat legde hij omstandig uit waarom hij tot die beslissing was gekomen. Op die manier wordt de aangekondigde motie van wantrouwen overbodig die zijn eigen regeringspartij, de Lega, tegen hem wilde indienen.
Mattarella begint dus vandaag om 16 u het overleg met de verschillende partijen om uit te vissen of een meerderheid kan worden gevonden voor een alternatieve regering. Volgens Davide Vampa, specialist internationale politiek aan de Universiteit van Birmingham, zal Mattarella de mogelijkheden aftasten voor de vorming van een regering van de Vijfsterrenbeweging (M5S) met de grootste oppositiepartij, de Partito Democratico. Op papier beschikt een dergelijke coalitie samen met de linkse splinterpartijtjes over een meerderheid in de Kamer en de Senaat.
Of de keuze valt op een regering van technocraten, die zich tijdelijk over de begroting ontfermt of een volwaardige politieke regering die de legislatuur uitzit is niet duidelijk. In het eerste geval zal ze worden geleid door een apolitieke, neutrale eerste minister. In het tweede geval maakt Conte een kleine kans om die te leiden, aldus Vampa.
Maar mocht blijken dat geen van beide formules levensvatbaar is, dan sluit hij toch een nieuwe toenadering tussen M5S en de Lega niet op voorhand uit, maar dan wel met een grondige herschikking van de ministerposten en een nieuwe eerste minister: ‘Italiaanse partijen zijn onvoorspelbaar en stellen het partijbelang vaak boven de overtuiging’.
Een onverantwoordelijke opportunist
De motie van wantrouwen in kwestie had Matteo Salvini aangekondigd op 9 augustus met de bedoeling vervroegde verkiezingen uit te lokken. Hij was de onophoudelijke obstructie van coalitiegenoot Cinque Stelle (Vijfsterrenbeweging) tegen zijn voorstellen beu, zei hij. De druppel die de emmer deed overlopen was de tegenstem van M5S in de laatste zitting van de senaat voor het zomerreces tegen de aanleg van de hogesnelheidstreinverbinding tussen Lyon en Turijn. Maar de eigenlijke drijfveer was dat de leider van de radicaal-rechtse Lega het moment gekomen achtte om zijn piekende populariteit te verzilveren.
Dat is ook de analyse die Conte maakte in zijn speech. Hij schilderde in onverbloemde bewoordingen Salvini af als een onverantwoordelijke opportunist die uit eigenbelang en dat van zijn partij de regering heeft doen vallen. Conte, die dichter bij M5S staat dan bij de Lega, maar 14 maanden lang een bemiddelingsrol speelde tussen beide coalitiepartners, nam geen blad meer voor de mond en somde een hele waslijst klachten over zijn vicepremier op, terwijl die vlak naast hem zat. Hij verweet hem dat hij religieuze symbolen oneigenlijk gebruikt door ze te linken aan politieke slogans. Maar bovenal vindt Conte het zorgelijk dat Salvini het volk oproept om op straat te komen tegen de nieuwe regering, terwijl hijzelf nog minister is in lopende zaken.
En tenslotte, dat hij het volk alle macht vraagt om alleen te regeren, maar geen respect kon opbrengen voor de grondwet, de instellingen en hun regels. Merkwaardig is ook dat Conte in zijn speech de vermeende financiële giften aan de Lega door Russische zakenlui weer oprakelde. Salvini weigerde hierover als minister uitleg te verschaffen in het parlement, en bleef ook nu opvallend stil. Dat komt omdat M5S verder onderzoek kan bevelen, aldus Vampa, en Salvini straks met zijn ministerpost ook zijn immuniteit verliest. Voor Conte was geen andere conclusie mogelijk als degene die de top van M5S en haar leider Di Maio al vorig weekend hadden getrokken, namelijk dat Salvini een onbetrouwbare regeringspartner was. Op hun blog kreeg hij de schuld voor de ruzies en de mislukking van de regering.
De financiële markten die in spanning meekijken naar de ontwikkelingen in een land met 2300 miljard schulden of 134% van het bbp, lieten ook even hun voorkeur blijken. Voor de toespraak van Conte was er een verkoopgolf van staatsobligaties, waardoor de tienjarenrente ging stijgen. Maar toen Conte zich uitsprak tegen vervroegde verkiezingen, ging de tienjarenrente op staatspapier weer dalen. Het is duidelijk dat ze geen vervroegde verkiezingen lusten.
Misrekening van Salvini
Bij Salvini begon het al vorige week te dagen dat hij zich misrekend had. Toen hij op dinsdag 13 augustus eiste dat er al de volgende dag over de motie van wantrouwen zou worden gestemd in de senaat, stemde tot zijn grote verbazing de Partito Democratico, de grootste linkse oppositiepartij, mee met de Vijfsterrenbeweging om de motie pas een week later op 20 augustus op de agenda te plaatsen. De Vijfsterrenbeweging wil geen snelle verkiezingen, want volgens de peilingen zou ze ten opzicht van de parlementsverkiezingen van 2018 de helft van haar electorale aanhang verliezen. Salvini zag in die stemming een geheim akkoord tussen de PD en de M5S, een ‘nieuw links verbond van verliezers’.
Volgens Davide Vampa wil Salvini zichzelf voorstellen als degene die verraden werd door M5S, terwijl in werkelijkheid hijzelf de stekker uit de regering had getrokken. Vampa denkt dat Salvini precies de crisis veroorzaakte omdat hij niet wilde gedwongen worden om te bezuinigen op de begroting en zo zijn dure verkiezingsbeloftes zoals die van een vlaktaks had moeten opgeven.
Enigszins verblind door zijn hoge score in de peilingen verloor hij echter uit het oog dat de beslissingen in het parlement worden genomen en daar was een alternatieve meerderheid mogelijk. Dat de gezworen vijanden M5S en PD het ooit op een akkoord zouden kunnen gooien, was blijkbaar niet in hem opgekomen. PD-voorzitter Nicola Zingaretti had hem aanvankelijk op het verkeerde been gezet door vervroegde verkiezingen te eisen. Maar de wind draaide in de PD, toen Matteo Renzi, eersteminister van 2014 tot 2016 zijn kans schoon zag om in naam van ’s lands belang en de verantwoordelijkheidszin Salvini’s maneuver te dwarsbomen door een alternatieve meerderheidsregering met de Vijfsterrenbeweging te bepleiten. De opening die hij maakte naar de Vijfsterrenbeweging werd opgepikt door Beppe Grillo, de stichter van M5S, die Renzi’s initiatief ging verdedigen bij de top van de beweging.
De eerste die liet blijken dat Salvini een foute inschatting had gemaakt, was Giancarlo Giorgetti, zijn rechterhand die aan de zender La7 toevertrouwde dat Salvini de beslissing op eigen houtje had genomen en dat hij dus persoonlijk verantwoordelijk is. Achteraf voegde hij er wel aan toe dat Salvini de leider (il capo) is en het dus logisch is dat hij de beslissingen neemt. Giancarlo Giorgetti was Salvini’s gedoodverfde kandidaat voor een post van eurocommissaris, maar zijn kansen slonken helemaal toen zowel de PD, de Vijfsterren als de Forza Italia van Berlusconi voor de kandidatuur van Ursula von der Leyen stemden.
Naarmate het duidelijker werd dat hij schaak stond, milderde Salvini zijn toon en waagde een – weliswaar mislukte – poging om een doorstart met M5S te onderhandelen. Toen het gisteren Salvini’s beurt was om in de Senaat na Conte in 20 minuten zijn punt te maken waagde hij eerst nog een schuchtere poging tot toenadering en verklaarde zich nogmaals bereid om in te gaan op de oude eis van de Vijfsterrenbeweging om de wet op de inperking van het aantal parlementszetels te stemmen en te werken aan de begrotingsopmaak. Maar dan volgden in campagnemodus de verdiensten van zijn eigen beleid – een veiliger Italië, havens die dichtbleven voor migranten – en zijn beloften, waaronder 50 miljard investeringen in o.a. een vlaktaks, maar waarvoor absoluut geen begrotingsruimte is. In de finale van zijn speech volgde nogmaals een oproep om de Italiaan in verkiezingen zijn oordeel te laten vellen, waarvoor hij in tegenstelling tot andere partijen niet bang was.
Renzi doorkruist maneuver van Salvini
Renzi legde gisteren in een toespraak in de Senaat nog eens uit wat hem had gedreven om zijn vete met M5S opzij te schuiven. Hij laakte het klimaat van haat en onverdraagzaamheid dat Salvini had gecreëerd. Hij beschuldigde Salvini ervan het katholieke geloof te misbruiken voor zijn kruistocht tegen migratie, dat hij Italië met zijn anti-Europese soevereinisme op het internationale toneel had geïsoleerd. De ironie wil dat Renzi maandenlang dreigde om de partij te verlaten in geval Zingaretti een alliantie met de Vijfsterren zou sluiten, omdat vooral hijzelf als emanatie van het politieke establishment de schietschijf van M5S was geworden. Dat de Vijfsterrenbeweging wel openstaat voor gesprekken met de PD maar een veto stelt tegen Renzi, is niet langer een probleem. Renzi verklaarde gisteren dat hij geen deel zal uitmaken van de ‘institutionele regering’ die hij voorstaat.
Maar ook Renzi heeft er belang bij dat er geen verkiezingen komen. Momenteel is zijn fractie nog de grootste in de PD, maar onder de nieuwe partijvoorzitter Nicola Zingaretti zal ze bij nieuwe verkiezingen over heel wat minder verkiesbare plaatsen beschikken
Officieel pleit ook Forza Italia van Silvio Berlusconi voor nieuwe verkiezingen, maar ook hier zien heel wat parlementsleden dat liever niet gebeuren, omdat de partij het evenmin goed doet in de peilingen en ze dreigen hun zetel erbij in te schieten. Bovendien, aldus Vampa, is de huidige partij in twee kampen verdeeld: één die blijft pleiten voor een rechtse alliantie met La Lega en één die veel meerop de lijn van Renzi zit. Er wordt overigens sterk gespeculeerd dat Renzi met zijn aanhang de PD zou verlaten en met die fractie van Forza Italia in de nabije toekomst een centristische partij boven de doopvont zal houden.
Nooit verkiezingen in de herfst
Er zijn tal van regeringscrisissen geweest in de geschiedenis van Italië, maar nooit in de herfst, aldus Vampa, omdat dan de begroting moet worden gestemd. Verkiezingen vallen bijna altijd tussen januari en juli. Daarom moet volgens het plan van Renzi een institutionele regering erop toezien dat Italië toch een begrotingsplan 2020 kan stemmen. De Europese Commissie verwacht daarvan al eind september een eerste versie. Een tweede opdracht van zo’n regering, aldus Renzi, is dat ze op zoek gaat naar 23 miljard euro om een automatische BTW-verhoging van 22 naar 24,2% op 1 januari te voorkomen. Die BTW-verhoging is een soort noodmechanisme dat in werking treedt van zodra bepaalde parameters in de begroting worden overschreden, legt Vampa uit. Al vijf jaar lang wordt die verhoging telkens weer uitgesteld, maar dit jaar is het nog niet gebeurd. Een BTW-verhoging zou een land met een nulgroei als Italië in een recessie storten, aldus Renzi.
Daarnaast wil hij iets doen aan de barslechte reputatie van Italië In Europa. Met Frankrijk en Spanje als bondgenoten kan het land meer wegen op de besluitvorming in de nieuwe Commissie en front vormen tegen de bezuinigingspolitiek, aldus Renzi. Met Salvini aan het roer die elke dag president Macron en kanselier Merkel beledigt komen we nergens, aldus de voormalige premier. Vampa relativeert echter Salvini’s anti-Europese retoriek: ‘Zijn eurosceptische opmerkingen blijken over het algemeen zeer vaag omdat hij goed weet dat Noord-Italië, zijn electorale bolwerk, zeer afhankelijk is van zijn handel met de rest van Europa. Italianen willen de eurozone of de EU niet verlaten’.
Enkele dagen later kreeg Renzi in een opiniestuk in Il Messaggero ruggensteun van Romano Prodi, de founding father van de PD, tevens oud-premier en voormalig voorzitter van de Europese Commissie. Hij pleit voor een akkoord met de M5S en een deel van Forza Italia om een politieke regering te smeden die voor de volle legislatuur gaat en die weer een actieve rol speelt in Europa. Hij suggereerde om ze de Ursula-coalitie te noemen (Orsola in het Italiaans), verwijzend naar de nieuwe voorzitster van de Europese Commissie, die de steun kreeg van de PD, M5S en eventueel Forza Italia, zeer tegen de zin van Salvini. Algemeen wordt verwacht dat de keuze van Prodi heel wat tegenstanders van een akkoord met M5S overstag zal doen gaan in de PD.
Prodi’s voorstel voor een politieke regering met een langere dienst moet ook een andere vrees de kop indrukken bij de PD. Vampa:’Op korte termijn heeft Salvini gezichtsverlies geleden en zal dat wellicht aan zijn populariteit knagen, maar op de lange termijn kan een technocratische regering die bezuinigt in opdracht van Europa Salvini weer een nieuwe opmars bezorgen’.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
