Bij online nepprofielen die de publieke opinie proberen te beïnvloeden, denken we meteen aan Rusland. Maar ook westerse landen zijn al betrapt op die vorm van manipulatie.
Met de regelmaat van de klok ontmantelt Meta, het moederbedrijf van Facebook, netwerken op zijn platformen die bezig zijn met ‘gecoördineerd niet-authentiek gedrag’. Het gaat dan bijvoorbeeld om spampagina’s en nepprofielen die propaganda en desinformatie verspreiden. Talloze van die netwerken waren gelinkt aan de Chinese, Russische en Iraanse overheid.
Recent bezorgde Meta een nieuwe, uitgebreide dataset van zo’n beïnvloedingsoperatie aan onderzoekers van het analysebureau Graphika en het Stanford Internet Observatory. In regio’s als het Midden-Oosten en Centraal-Azië waren clusters ontdekt van valse nieuwssites en nepprofielen met gefotoshopte of deepfake profielfoto’s. Maar dit keer verspreidden ze pro-Amerikaanse boodschappen en anti-Russische, anti-Iraanse of anti-Chinese berichten. Alles wijst dan ook in de richting van het Amerikaanse leger.
Koude Oorlog
Beïnvloedingsoperaties zijn geen nieuw fenomeen. Al tijdens de Koude Oorlog besteedden de Verenigde Staten veel aandacht aan het uitdragen van de Amerikaanse way of life, via eigen mediakanalen – denk aan zenders zoals Radio Free Europe of Voice of America – maar ook via undercover propaganda.
Ook het internet werd een front in die informatieoorlog. Sinds 2008 besteedde het Pentagon tientallen miljoenen dollars aan het Trans Regional Web Initiative: een groepje nieuwswebsites met pro-Amerikaanse boodschappen, gericht op een publiek in het Midden-Oosten en Azië. De ontwikkeling daarvan werd uitbesteed aan de militaire onderaannemer General Dynamics Information Technology (GDIT). In 2014 zette het Amerikaanse Congres de fondsen voor het programma stop, waarna – ironisch genoeg – sommige personeelsleden van GDIT gingen werken voor Sputnik, het Engelstalige nieuwsagentschap van de Russische overheid.
Het recent ontdekte netwerk valt voor een deel terug op de oude structuren van het Trans Regional Web Initiative. Die werden in 2016 weer opgestart, meestal onder nieuwe namen, en dus ook ondersteund door een parallel netwerk van online nepprofielen, dat de pro-Amerikaanse boodschappen moest versterken.
Morele imago
Eerder al, in december 2020, bleek dat ook het Franse leger in Centraal-Afrika en dertien andere Afrikaanse landen honderden fake profielen op Facebook hanteerde om de publieke opinie te beïnvloeden. Ook dat netwerk – en een rivaliserende Russische cluster – haalde Meta toen offline.
Het toont aan dat westerse landen worstelen met de manier waarop ze de informatieoorlog moeten uitvechten. Helemaal niks doen, betekent dat je je geopolitieke tegenstanders vrij baan geeft op het online strijdtoneel. Maar zelf gebruikmaken van niet-authentieke technieken zoals deepfake profielfoto’s geeft een knauw aan het imago van betrouwbaarheid en democratische waarden dat men wil uitdragen.
Bovendien blijkt uit de meeste onderzoeken dat de beïnvloedingsoperaties in kwestie amper een publiek bereiken. De vraag is dus vooral of die beperkte impact het risico waard is om de westerse moral high ground en geloofwaardigheid te verliezen. Want een trollenfabriek blijft een trollenfabriek, wie er ook aan de knoppen zit.
