Onderzoek naar ‘impeachment’: het begin van het einde of vals alarm voor Trump?

De Democraten in het Huis van Afgevaardigden zetten de eerste stappen in het lange impeachment-proces, dat uiteindelijk zou kunnen leiden tot de afzetting van president Trump. Wat is er aan de hand, en kan het doek écht vallen voor de man die de afgelopen jaren onschendbaar leek te zijn?

Sinds de verkiezingen van november 2016 heeft de Amerikaanse president Donald Trump te maken gehad met eindeloze berichtgeving over zijn contacten en mogelijke samenspanning met Rusland. Speciaal onderzoeker Robert Mueller leverde een rapport van ruim vierhonderd pagina’s af, waarin nadrukkelijk níet wordt uitgesloten dat Trump in strijd met de wet de rechtsgang heeft belemmerd. Verschillende adviseurs van de president werden vervolgd en kregen gevangenisstraffen.

Toch kwam de president zelf heelhuids uit de Rusland-affaire, zoals hij tijdens de presidentscampagne ook heelhuids uit rel na rel kwam. Ga maar na: zijn claim dat Mexicaanse immigranten ‘verkrachters’ zijn, zijn weigering om belastingaangiftes openbaar te maken, beweringen van seksueel wangedrag, en de meest beruchte uitspraak van allemaal: ‘grab ‘em by the pussy‘. Voor de Amerikaanse kiezer – althans in de belangrijke swing states – leek het niet uit te maken.

Zo waren ook veel Democratische politici in de afgelopen jaren niet overtuigd dat impeachment – het in de grondwet vastgelegde afzettingsproces – een politiek voordelige zet was. Zij herinnerden zich nog Bill Clinton, de laatste president die met de procedure te maken kreeg. Niet alleen overleefde hij zijn impeachment, die in gang werd gezet vanwege de Monica Lewinsky-affaire, maar in de maanden erna deed hij het steeds beter in de peilingen.

Het afgelopen jaar was Nancy Pelosi, de leider van de Democraten in het Huis van Afgevaardigden, de grootste sta-in-de-weg. Terwijl progressievere stemmen binnen haar partij opriepen tot afzetting van Trump, hield zij steeds vol dat het Amerikaanse volk in 2020 zelf zou kunnen kiezen voor afzetting van de president, en wel via het stembiljet. Door de weerstand van Pelosi bleef afzetting van Trump vooral een onderwerp voor de meest linkse Democraten.

Het onder druk zetten van buitenlandse mogendheden om onze nationale verkiezingen te verstoren is een fundamentele corruptie van onze democratie.

Controversieel telefoongesprek zet politieke berekeningen op hun kop

Vanwege een telefoongesprek tussen Trump en de Oekraïense president Volodymyr Zelensky zijn de politieke berekeningen van Pelosi nu veranderd. Volgens berichten in de Amerikaanse media drong Trump in dat gesprek maar liefst acht keer aan op een Oekraïens onderzoek naar Hunter Biden, de zoon van gewezen vice-president en huidig presidentskandidaat Joe Biden (zie kader onderaan dit artikel).

Kort voor het gesprek had Trump besloten om 400 miljoen dollar aan militaire hulp aan Oekraïne tegen te houden. Trump ontkent dat hij dat deed om Oekraïne onder druk te zetten in de zaak-Biden. Dinsdag zei hij dat het geld niet werd overgemaakt omdat hij vond dat Europese landen meer moesten bijdragen aan de hulp aan Oekraïne; maandag zei hij nog dat het geld niet werd gestuurd vanwege corruptie binnen Oekraïne.

Maar volgens Democraten heeft het er alle schijn van dat Trump zijn machtspositie heeft misbruikt om schadelijke informatie te vergaren over een politieke tegenstander. ‘Als er één les is die president Trump had moeten leren uit de verkiezingen van 2016, dan is het deze: het onder druk zetten van buitenlandse mogendheden om onze nationale verkiezingen te verstoren is een fundamentele corruptie van onze democratie, een belediging voor onze grondwet en een ernstige schending van zijn ambtseed’, aldus de invloedrijke Democraat Elijah Cummings.

Zeker is dat het telefoongesprek wordt genoemd in een klacht van een onbekende klokkenluider aan de inspecteur-generaal van de Amerikaanse inlichtingengemeenschap. Kennelijk was iemand binnen de Amerikaanse overheid zo bezorgd over het gesprek dat hij of zij een formele klacht indiende. De inspecteur-generaal zelf heeft naar verluidt gezegd dat de klacht betrekking heeft op een ‘reeks gebeurtenissen’, al is nog onduidelijk waar de klokkenluider verder bezorgd over was.

Democraten in het Congres willen daarom inzicht krijgen in de klacht, die volgens de Amerikaanse wet moet worden gedeeld met het parlement. Joseph Maguire, Trumps directeur van nationale inlichtingen, weigert tot nu toe echter om het Congres toegang te geven tot het document. Hij beroept zich op onregelmatigheden in de klacht, die ervoor zouden zorgen dat hij niet onder de betreffende wet valt.

Die redenering lijkt niet lang meer stand te houden. Democraten en Republikeinen in de Senaat hebben unaniem opgeroepen tot vrijgave van de klacht. Trump kondigde bovendien al aan dat het transcript van zijn telefoongesprek met Zelensky woensdag openbaar zal worden gemaakt. Vermoedelijk komt de klokkenluider zelf donderdag aan het woord tijdens hoorzittingen van het Huis van Afgevaardigden en de Senaat.

Toch is het gissen waarom Pelosi nu ineens bereid is om het ‘i-woord’ in de mond te nemen. In een persconferentie wees ze op de ernst van de nieuwe beschuldigingen tegen Trump, en de noodzaak om die grondig te onderzoeken via een impeachment-onderzoek. Maar veel Democraten vinden dat het presidentschap van Trump al sinds het begin wordt omhuld door genoeg rook om een onderzoek naar brand te rechtvaardigen.

De miljardair en Democratische megadonateur Tom Steyer voert al sinds oktober 2017 campagne voor impeachment. ‘We zijn eindelijk op een keerpunt aangekomen’, reageerde hij dinsdag. ‘Het begin van een officieel impeachment-onderzoek is het begin van het terugwinnen van onze democratie.’

Wellicht, analyseert de Washington Post dinsdag, had het Mueller-rapport ’te veel nuance om op een bumpersticker te passen’. De Oekraïne-rel biedt een simpeler verhaal: ‘de president heeft een buitenlandse regering afgeperst om zijn politieke tegenstander te beschadigen’. Op een gemiddelde Amerikaanse SUV moet die tekst toch leesbaar kunnen zijn. En dus gebeurt nu in luttele dagen wat het Rusland-onderzoek in een periode van bijna twee jaar niet teweeg kon brengen.

Een onderzoek – en dan?

De start van een Democratisch onderzoek is allerminst reden om aan te nemen dat het presidentschap van Trump zijn einde nadert. Zo lang hij de steun van de Republikeinen in het Congres houdt, is zijn positie veilig. Zelfs als het Huis na het onderzoek inderdaad stemt voor impeachment, is het uiteindelijk namelijk aan de Senaat om de president af te zetten. Daarvoor zijn 67 van de 100 stemmen nodig, en de Democraten hebben slechts 47 zetels in het hogerhuis.

Momenteel lijkt er geen sprake van te zijn dat Trump steun verliest binnen zijn eigen partij. Alleen de Republikeinse senator Mitt Romney noemde de beschuldigingen in het Oekraïne-dossier ‘extreem verontrustend’. Hij vindt het ‘essentieel’ dat de feiten op tafel komen. Volgens andere Republikeinen is er niets aan de hand. Democraten proberen de kwestie te politiseren en ‘omzeilen de bestaande procedures en protocollen’, zei Senaatsleider Mitch McConnell bijvoorbeeld.

Veel zal afhangen van de feiten die een onderzoek aan het licht kan brengen. Onduidelijk is of de Democraten zich alleen willen beperken tot de Oekraïne-kwestie, of dat alle aspecten van Trumps presidentschap nu onder de loep worden genomen. In de justitiecommissie van het Huis van Afgevaardigden wordt, onder leiding van Democraat Jerrold Nadler, al enige tijd een informeel impeachment-onderzoek gevoerd, dat onder meer ook kijkt naar de financiële belangen van Trump. Het is niet bekend of de commissie van Nadler nu de leiding zal krijgen in het formele onderzoek.

Niemand staat boven de wet – zelfs niet de president van de Verenigde Staten.

Ongetwijfeld zullen de Democraten ook de publieke opinie in de gaten houden. De partij zou maar al te graag schadelijke informatie over Trump boven tafel krijgen in aanloop naar de verkiezingen van 2020, maar waar het woord impeachment valt, wordt ook een politiek risico genomen. Dinsdagavond stuurde de campagne van president Trump al direct sms’jes naar aanhangers over de ‘heksenjacht’ van de Democraten, en werd gevraagd om donaties voor een ‘verdedigingsteam’ tegen impeachment.

Nachtmerriescenario voor de Democraten is dat hun onderzoek wordt gezien als cynische zet in een verkiezingscampagne, met een groeiende populariteit van Trump als gevolg. Onder de Democratische presidentskandidaten lijkt alleen de Hawaïaanse senator Tulsi Gabbard daarvoor te vrezen. Impeachment zou volgens haar ‘verdeeldheid zaaien terwijl we als land al extreem verdeeld zijn’.

Onder de andere Democratische presidentskandidaten was er vooral steun voor Pelosi. ‘Het Congres moet zijn grondwettelijke plicht vervullen en de afzettingsprocedure tegen de president starten’, zei senator Elizabeth Warren, die al maandenlang voorstander van impeachment is. ‘Niemand staat boven de wet – zelfs niet de president van de Verenigde Staten.’

Ook rivalen als Bernie Sanders, Cory Booker, Kamala Harris en Pete Buttigieg roepen op tot impeachment. Joe Biden zegt dat hij voorstander is van afzetting als Trump weigert mee te werken met het onderzoek van het Congres naar de klacht van de klokkenluider.

Daarover moet in de komende dagen meer duidelijkheid komen, te beginnen met openbaarmaking van het uitgeschreven telefoongesprek. Vermoedelijk weten we snel of Trump zich moet opmaken voor alarmfase rood, of weer een vals alarm.