Ondanks Gaza: waarom de Arabische landen betere relaties willen met Israël

Ondanks de zware dodentol in Gaza en de afkeer onder de Arabische bevolking willen Arabische landen nog steeds hun relatie met Israël normaliseren.

Op 22 september 2023 kondigde Benjamin Netanyahu aan dat ‘de nakomelingen van Isaak en de nakomelingen van Ismaël’ weldra verzoend zouden worden.

Voor de VN-vergadering sprak de Israëlische premier met zijn bekende Philadelphia-accent over een ‘dramatische doorbraak’ die ophanden was. Israël stond op het punt om vrede te sluiten met Saudi-Arabië, aldus Netanyahu. Die vrede zou andere Arabische landen aanmoedigen om vrede te sluiten met Israël, en zou ook de Palestijnen op het pad zetten naar vrede. Het lot van de Palestijnen, dat voor Arabische landen lange tijd een belemmering was om Israël officieel te erkennen, bleek plots niet langer doorslaggevend.

In 2020 had Israël – met hulp van de Verenigde Staten – al de Abraham-akkoorden gesloten, waarin het diplomatieke relaties aanging met Marokko, Soedan, de Verenigde Arabische Emiraten en Bahrein. Vooral de officiële diplomatieke relaties met de Emiraten – een machtige speler in de regio – waren een gamechanger. Ook Saudi-Arabië leek vastbesloten die richting uit te gaan. In september 2023 verklaarde de Saudische kroonprins Mohammed bin Salman al dat Israël en Saudi-Arabië op weg waren om hun relatie te normaliseren.

Verontwaardiging voor de bühne

Na 7 oktober 2023 leek alles te veranderen. Na de gruwelijke Hamas-aanval, waarbij 1139 Israëli’s werden vermoord en meer dan 200 burgers werden ontvoerd, viel het Israëlische leger Gaza binnen, waarbij al minstens 40.000 Gazanen gedood werden. Israëls uiterst gewelddadige reactie, waarbij Israëlische officials niet eens de moeite namen om humanitaire factoren in overweging te nemen, zorgde voor wereldwijde verontwaardiging. Vooral in de Arabische landen, waar Israël sowieso als een koloniale usurpator wordt gezien, is de verontwaardiging groot.

Sinds het begin van de bloederige Gaza-oorlog gaan Arabische landen op het orgel om hun verontwaardiging kenbaar te maken. Jordanië en Bahrein riepen hun ambassadeurs uit Israël terug, al benadrukt Israël dat de relaties ‘stabiel’ blijven. De Verenigde Arabische Emiraten veroordeelden ‘gelijk welke gedwongen verplaatsing van het Palestijnse broedervolk’. Ook het Saudische ministerie van Buitenlandse Zaken kapittelt geregeld ‘de Israëlische oorlogsmachine’ en zijn ‘bezettingstroepen’. In mei gebruikte Riyad zelfs de term ‘genocide’.

Achter de schermen is de houding evenwel verzoenender. De Verenigde Arabische Emiraten, die sinds 2020 diplomatieke relaties hebben met Israël, hebben hun ambassadeur nog niet teruggeroepen. De handel tussen beide landen nam het afgelopen jaar toe. Ook Saudi-Arabië onderneemt ondanks zijn strenge commentaren nauwelijks concrete actie. ‘Geen enkel Arabisch land is bereid om concrete actie te ondernemen,’ zegt Paul Aarts, Midden-Oostenkenner aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Geen enkel Arabisch land heeft bijvoorbeeld opgeroepen om sancties uit te vaardigen tegen Israël. Op Libië, Jordanië en Egypte na steunt geen enkel Arabisch land het initiatief van Zuid-Afrika om Israël wegens genocide aan te klagen voor het Internationaal Gerechtshof. De Emiraten en Saudi-Arabië zouden hun enorme staatsinvesteringsfondsen kunnen gebruiken om Amerika onder druk te zetten: geen investeringen zolang Amerika Israël met wapens blijft bevoorraden. Dat hebben ze allemaal nagelaten.’

Op cruciale momenten kozen Arabische landen zelfs de zijde van Israël. Toen Iran in april en begin oktober een reeks afstandsraketten op Israël afvuurde, assisteerde Jordanië vrijwel onmiddellijk om die Iraanse projectielen neer te schieten. Verschillende Arabische landen, beducht voor grootschalige manifestaties, hebben solidariteitsacties of betogingen voor de Palestijnse zaak verboden.

Gemeenschappelijke belangen

Aanvankelijk werd de Hamas-aanval van 7 oktober 2023 gezien als een poging vanwege Hamasleider Yahya Sinwar om de normalisering van Israël tegen te gaan. Door een Israëlische overreactie uit te lokken, zou dat Arabische landen afschrikken om de banden met Israël te normaliseren. Iets meer dan een jaar na de gruwelijke aanval lijkt Sinwars inschatting vooralsnog niet uit te komen. Want ondanks de slachting die Israël in Gaza uitvoerde, gingen de onderhandelingen tussen Saudi-Arabië en Israël gewoon door.

De motivaties van Arabische landen om hun relatie met Israël te normaliseren zijn niet veranderd, zegt David Tal, expert Israëlische diplomatieke geschiedenis aan de Universiteit van Sussex. ‘Saudi-Arabië is niet plots verliefd geworden op de staat Israël. Er zijn voor Saudi-Arabië en Israël eigenlijk geen reden om elkaar als vijandige staten te behandelen. Hamas en Hezbollah, de groeperingen waarmee Israël vecht, zijn gelieerd aan Iran, de absolute aartsvijand van Saudi-Arabië. De belangen van Saudi-Arabië en Israël lopen verbazend vaak gelijk.’

Hoewel ze officieel geen diplomatieke relaties onderhouden, hebben Israël en Saudi-Arabië al sinds de jaren zestig informele contacten, weet Paul Aarts. ‘Tijdens de Libanonoorlog van 2006 en tijdens de Arabische revoluties werkten de Israëlische en de Saudische inlichtingendiensten intensief samen. Er wordt al ruime tijd intensief samengewerkt op het gebied van landbouw, cybertechnologie en medicijnen. Het enige wat eigenlijk nog ontbreekt, zijn formele diplomatieke relaties.’

Op zich is Saudi-Arabië tevreden met de huidige stand van zaken, vermoedt Tal. Het autoritaire koninkrijk heeft geen behoefte aan transparantie in zijn internationale wandel en dus ook niet aan officiële diplomatieke relaties met Israël. ‘De vraag om een formele diplomatieke relatie aan te gaan komt van Israël,’ legt Tal uit. ‘Israël is een van de weinige landen ter wereld waarvan het bestaansrecht voortdurend ter discussie wordt gesteld. Als Arabische landen zoals Saudi-Arabië het bestaan van Israël zouden erkennen, is dat voor Israël een onschatbare bron van legitimiteit. Voor Israël is dat echt een kwestie van nationale veiligheid.’

Defensieverdrag

Een van de voornaamste pleitbezorgers van een Saudisch-Israëlisch akkoord is Amerika. Donald Trump en Joe Biden zetten tijdens hun presidentschap alle zeilen bij om beide landen dichter bij elkaar te brengen. Dat deden ze, uiteraard, niet zonder eigenbelang. Amerika heeft de Saudi’s nodig om de wereldwijde olieprijs onder controle te houden. Het hoopt de invloed van China in het Midden-Oosten beperkt te houden. Maar de normalisering moet vooral dienen als een maatregel tegen Iran, dat zijn invloed in de regio wil vergroten. ‘Waarom zou je twee bondgenoten met elkaar doen kibbelen wanneer ze een veel grotere en belangrijkere vijand in de buurt hebben?’ aldus Tal.

Het dient gezegd dat beide landen ook vóór de beruchte Hamas-aanval nog lang niet klaar waren om officiële diplomatieke relaties aan te gaan. Officieel eist Saudi-Arabië dat er eerst een Palestijnse staat moet komen, met Oost-Jeruzalem als hoofdstad. Dat is een eis die onaanvaardbaar is voor de huidige extreemrechtse Israëlische regering, en waarschijnlijk ook voor regeringen die meer naar het centrum neigen. Tegelijk heeft Saudi-Arabië heel wat te winnen bij toenadering tot Israël. ‘Biden is bereid om een defensieverdrag met Saudi-Arabië te sluiten,’ zegt Aarts. ‘Met zo’n verdrag zouden de Saudi’s militaire bescherming krijgen én toegang tot nucleaire kennis en de meest geavanceerde wapens.’

Veel zal afhangen van de houding van Mohammed Bin Salman, de machtige Saudische kroonprins. Die houdt zijn kaarten vooralsnog tegen de borst. Volgens een uitgebreide reconstructie in The Atlantic zou ‘MBS’ aan Amerikaans buitenlandminister Antony Blinken verklaard hebben dat hij zelf niet echt geeft om het lot van de Palestijnen, maar dat hij met zijn bevolking rekening moet houden. ‘Dat is uiteraard een drogreden,’ zegt Aarts. ‘Als puntje bij paaltje komt, zal Mohammed Bin Salman niet aarzelen om de publieke opinie in de wind te slaan. Zodra het stof is neergedaald kan ik me perfect voorstellen dat er een vage formulering komt over de totstandkoming van een Palestijnse staat, en dat de Saudi’s daarmee genoegen zullen nemen. Zowel Saudi-Arabië als Amerika heeft hier gewoon te veel bij te winnen.’