‘Oekraïne is beter af zonder hulp van de paus’

Het Vaticaan probeert zich al sinds het begin van de oorlog op te werpen als neutrale bemiddelaar tussen Rusland en Oekraïne.  Maar gezien zijn bepaald niet neutrale optredens zou deze paus zich beter kunnen richten op niet-wereldse zaken, schrijft Robbert de Witt.

Het was nogal een uitglijder van paus Franciscus. Wellicht in een poging verbinding te zoeken, sprak de paus eind augustus per videocall jonge Russische katholieken toe. Het leek de paus blijkbaar een goed moment om de loftrompet te steken over het Russische verleden. ‘Jullie zijn de afstammelingen van het grote Rusland van de heiligen, de heersers, het grote Rusland van Peter de Grote en Catharina de Grote, dát rijk – ontwikkeld, met een grootse cultuur en een grote beschaving.’

Los van de wel erg selectieve kijk op het onderdrukkende tsaristische Rusland – die Russische revoluties begin vorige eeuw kwamen echt niet uit de lucht vallen – is het momenteel natuurlijk geen goede tijd om eens uitgebreid het Russische verleden te gaan prijzen.

Katholieken in Centraal- Europa reageerden dan ook verbijsterd. Vooral in landen met een Sovjet-verleden als Polen, Tsjechië en de Baltische landen, waar veel katholieken wonen, is geen begrip voor de uitlatingen van de geestelijk leider. Dat ‘beschaafde’ Rusland streefde immers eeuwenlang overheersing van hun gebieden na.

Een woordvoerder van president Volodymyr Zelensky merkte op dat Vladimir Poetin precies dezelfde propagandistische kijk op de Russische geschiedenis gebruikte om de oorlog tegen Oekraïne te rechtvaardigen en zo tienduizenden de dood instuurde. Want in juni vorig jaar verwees Poetin tijdens een toespraak over de ‘speciale militaire operatie’ in Oekraïne ook naar tsaar Peter de Grote, die het Russische Rijk vergrootte ten koste van de Baltische landen en delen van Zweden – die volgens Poetin niet werden veroverd, maar ‘terugkeerden’ in het Russische rijk. Datzelfde staat hem voor ogen met Oekraïne.

De warme woorden voor de Russische jeugd passen in een patroon. Hoewel Franciscus soms ook stilstond bij het lijden van de Oekraïners, weigerde hij steeds de schuld bij Poetin te leggen. Het ligt blijkbaar aan anderen. Vorige week gaf paus Franciscus plots de wapen­industrie de schuld van het voortdurende lijden van de Oekraïners. ‘Ik denk dat de belangen in deze oorlog niet alleen verband houden met het Oekraïens-Russische probleem, maar ook met de handel in wapens.’

Meer dan eens suggereerde hij dat het allemaal de schuld is van de NAVO. Misschien, zei hij in juni 2022, was deze oorlog uitgelokt. Want, is dan de wonderlijke redenering, door de oostwaartse uitbreiding van de NAVO, voelen de Russen zich in het nauw gedreven (daarbij steeds negerend dat Rusland het grootste land ter wereld is en elf tijdzones beslaat).

Geconfronteerd met zijn gekleurde kijk op het conflict, ontkende de paus dat hij ‘pro-Poetin’ is. En het Vaticaan benadrukt dat de Katholieke Kerk een non-politieke organisatie is – en dus neutraal. Maar paus Franciscus kapittelde de afgelopen jaren wel geregeld westerse regeringen voor hun behandeling van bootvluchtelingen, voor hun klimaatzonden en vanwege hun schuld aan de wereldwijde armoede. Allemaal zaken die de politiek neutrale paus het Westen meer kwalijk neemt dan andere delen van de wereld.

(Lees verder onder de preview.)

De Oekraïense Grieks-orthodoxe aartsbisschop Sviatoslav Sjevtsjoek suggereerde na de pauselijke lofzang op het Russische verleden dat die het gevolg is van de afkomst van Franciscus. ‘Een van de inherente karaktertrekken van Argentinië is een diep wantrouwen jegens het noordelijke deel van de wereld, de Verenigde Staten en Europa in het bijzonder.’

Dat is niet zo vergezocht als het klinkt. Franciscus is de eerste niet-westerse paus. Hij vertegenwoordigt 1,3 miljard gelovigen, van wie tweederde niet in het Westen woont. En het wantrouwen in vooral Afrika en Latijns-Amerika tegenover de oprechte intenties van het Westen werd plots zichtbaar door de Oekraïne-oorlog. Niet onze oorlog, denken velen in het zuidelijk halfrond.

Het Vaticaan probeert zich al sinds het begin van de oorlog op te werpen als neutrale bemiddelaar tussen Rusland en Oekraïne. Nog in juni vloog kardinaal Matteo Zuppi naar Kiev om mogelijkheden voor vredesbesprekingen af te tasten. Maar gezien zijn bepaald niet neutrale optredens zou deze paus zich beter kunnen richten op niet-wereldse zaken. In vredesnaam.