Oekraïne: Een verhaal over honger, koud, oorlog en twee verkiezingen

‘De kiezers in Oekraïne hebben honger, koud en zijn dus boos. Het Maidanplein mag ontruimd zijn, de protesten blijven aanhouden’, schrijft Francis Jorissen. ‘Radicale politici spelen in op deze ontevredenheid. En ondanks hun ondemocratische en gewelddadige tactieken zal Europa de verkiezingen bestempelen als een grote stap richting democratie.’

Op 26 oktober worden in Oekraïne verkiezingen voor de Verchovna Rada, het parlement, gehouden. Het is te zeggen in Oekraïne minus de Krim, dat nu geannexeerd is door Rusland en de delen van de Donetsk en Lugansk oblasts (provincies) die gecontroleerd worden door anti-Kiev rebellen.

Op 2 of 9 november (het is nog niet duidelijk) zullen ook in Donetsk en Lugansk verkiezingen plaatsvinden voor een nieuw parlement van de gebieden die door de rebellen tot Novorossiya (Nieuw Rusland) zijn omgedoopte. In beide gevallen hopen de organisatoren van de verkiezingen daardoor een waarmerk van democratische legitimiteit te kunnen opeisen.

De verkiezingen voor de Rada in Kiev vinden plaats onder verre van ideale omstandigheden. Niet alleen het effectieve verlies van een deel van het grondgebied van Oekraïne is daar oorzaak van. De economie ligt op apegapen en er is geen perspectief op enige verbetering.

Gazprom

Rusland heeft sinds 15 juni de gasleveringen aan het land gestaakt. Het eist dat voor er van verdere leveringen sprake kan zijn, eerst de openstaande factuur van 5 miljard dollar betaald zou worden. Voorlopig pompen Slovakije en Polen gas dat ze zelf uit Rusland invoeren terug naar Oekraïne. Maar de laatste weken zijn de leveringen van Gazprom aan die landen verstoord, lees ze hebben minder ontvangen dan ze besteld hadden. Hongarije, dat ook gas terugpompte naar Oekraïne, is daar trouwens al eind september mee gestopt omdat, volgens eerste minister Viktor Orban zijn land het zich niet kon veroorloven het risico te lopen zelf geen Russisch gas meer geleverd te krijgen.

Maar als het echt winter wordt zal Oekraïne waarschijnlijk toch nergens anders meer terecht kunnen dan bij Moskou. Daarom oefenen dezelfde Europese landen die Kiev aanspoorden tot radicale veranderingen, druk uit op Oekraïne om een akkoord te vinden met de Russen. Dit doen ze vooral om hun eigen energiezekerheid te garanderen. Vorige week tijdens besprekingen tussen de presidenten Poroshenko en Poetin in Milaan is een eerste akkoord bereikt over de prijs die Oekraïne deze winter zal moet betalen (385 euro per 1000 kubieke meter). Op voorhand te betalen weliswaar. Op 21 oktober hadden in Brussel gesprekken plaats tussen Oekraïne, Rusland en de EU waarbij getracht werd een vergelijk te vinden voor de openstaande factuur.

Oekraïne is failliet

Het probleem is, dat als gevolg van de aanhoudende crisis in het land, Oekraïne failliet is (om politieke redenen wordt er slechts gesproken over ‘op de rand van het faillissement staat’.) Kiev probeert om de economie van het land te redden met internationale leningen, waaronder een lening van het Internationaal Monetair Fonds van 17 miljard dollar. Daarvoor diende Oekraïne echter in te stemmen met het gebruikelijke menu van het IMF, strenge besparingen, hogere belastingen, privatiseringen en verkoop van allerlei staatseigendommen. De twee eerste schijven ten belope van gezamenlijk 4,56 miljard dollar werden reeds uitgekeerd. Geld waarvan dankbaar werd gebruik gemaakt voor de militaire uitgaven die nodig zijn in de oorlog met de oostelijke provincies. Volgens het IMF zal het land waarschijnlijk nog een bijkomende lening van 19 miljard dollar nodig hebben als de ‘onrust’ in het oosten aanhoudt. Dat terwijl de recentste prognoses van hetzelfde Internationaal Monetair Fonds geen groei voorspellen tot 2016.

De oligarchen hebben hun kapitalen reeds lang in veiliger buitenlandse havens geparkeerd, investeerders kijken de kat uit de boom en zijn in geen velden of wegen te bespeuren. Door het voortdurende conflict in het oosten is er ook geen perspectief op verbetering. Het is het meest dramatische jaar sinds 2009, toen het BBP met 15% daalde. Sinds vorig jaar kromp het met 9,5%, de industriële productie is met meer dan een vijfde gedaald en alleen al dit jaar, heeft de hryvnia (de nationale munt) 38% van zijn waarde verloren. Een groot probleem voor een land waarvan de buitenlandse schuld in dollars en euro’s terugbetaald dient te worden. Ook helpt het niet dat Rusland, traditioneel de grootste afzetmarkt van Oekraïne, op 14 oktober om fytosanitaire redenen de invoer van Oekraïense kaas heeft verboden en vanaf woensdag 22 oktober ook groenten en fruit in de ban slaat. Het kan echter nog erger. De Oekraïense regering overweegt de, sinds meer dan tien jaar bestaande, prijscontroles op basisgoederen te schrappen, wat onvermijdelijk gepaard zal gaan met dramatische prijsverhogingen.

Kiezers hebben koud en honger

De kiezers hebben het koud, zijn hongerig en dus ook boos. Het Maidanplein mag dan al ontruimd zijn, protesten blijven aanhouden nu blijkt dat het voor Andriy met de pet moeilijk is om zelfs basisgoederen te kunnen betalen. Het monetaire beleid van de Centrale Bank gaat immers absoluut in tegen de belangen van de gewone Oekraïner. De wisselkoers van de hryvnia (de nationale munt) is vergeleken met de dollar en de euro op twee jaar tijd meer dan gehalveerd. De lonen en pensioenen zijn anderzijds bevroren maar de prijs van alles, inclusief voedsel, benzine, energie… is gestegen want gekoppeld aan de hogere wisselkoers.

Vladimir Fedorin, oprichter en redacteur van Forbes Oekraïne zegt dat de lijst van kandidaten veel sociopaten, maatschappelijke activisten (sic), tweederangs zakenlui, carrièrepolitici, oplichters van alle aard en zelfs grote verduisteraars van staatsfondsen bevat. Volgens hem ontbreken er alleen hervormers. Volgens de Oekraïense Kiescommissie blijkt het enige dat er goedkoper op is geworden het kopen van stemmen te zijn. Een stem op het platteland kost 50 HR (3 euro) en kan in de stad oplopen tot 500 HR (30 euro).

President Poroshenko’s Blok wordt met 30 tot 40% van de stemmen wel als winnaar voorspeld, maar de peilingen geven aan dat het populisme en extremisme in het land aan slagkracht winnen. Maanden van oorlog en ontberingen hebben veel Oekraïners geradicaliseerd.

De kandidaten van de extreemrechtse partij Pravy Sektor, lijken de 5% die nodig is om te zetelen in het parlement niet te zullen behalen, de andere extreemrechtse partij Svoboda anderzijds flirt met die drempel. Maar het is vooral de populistische Radicale Partij die, hoewel ze volgens sommige peilingen van 20% in augustus vandaag naar 14% zakte, aan een opmars bezig is.

Derde met ongeveer 8% zou dan Batkivshchyn (Vaderlandpartij) van de geblondeerde muze met de vlechten Yulija Timoshenko worden.

De Regionale Partij van de gevluchte en afgezette vorige president Janoekovitsj is als politieke kracht van de kaart gewist en komt niet eens meer op. Officieel boycotten ze de verkiezingen tot enkele dagen geleden plots een aantal kandidaten als onafhankelijken opdoken in enkele districten van Donetsk en Lugansk. Het voordeel voor hen is dat als er verkiezingen voor het Oekraïense parlement worden gehouden in bezet gebied er zeer waarschijnlijk geen pro-Kiev kandidaten zullen opkomen en internationale verkiezingswaarnemers er vrijwel zeker niet toegelaten worden waardoor hun verkiezing gegarandeerd lijkt. Kiev, dat absoluut behoefte heeft aan legitiem erkende verkiezingen zal waarschijnlijk niet eens reageren op deze hocus pocus in een paar bezette districten.

De communisten, bondgenoten van de Regionale Partij, behalen voor de eerste keer sinds de onafhankelijkheid van 1991, vermoedelijk niet eens meer een zetel. Zij hebben trouwens ook nog andere katten te geselen. In juli stemde het parlement in met een wijziging in het huisreglement van het parlement waardoor de fractie van de partij niet meer aan de regels voldeed en ontbonden kon worden. Daarnaast spande het Ministerie van Justitie een rechtszaak in om de Communistische Partij te verbieden op beschuldiging van “ondersteuning van de Russische annexatie van de Krim”, “hulp aan separatisten in het oosten van het land” en “verspreiding van Russische propaganda”.

Net als de meeste partijen in Oekraïne is de Radicale Partij opgebouwd rond het imago van haar leider, de 41-jarige Oleh Lyashko die bij de presidentsverkiezingen van mei eindigde op de derde plaats met 8.32% van de stemmen. Hoewel hij niet de stichter is van de partij is de officiële naam wel “Radicale Partij van Oleh Lyashko.” In de parlementsverkiezingen van 2012 was hij de enige verkozene van zijn partij. Hij staat niet bepaald bekend om zijn memorabele wetgevende initiatieven. De kiezers kennen hem veeleer omdat hij eens een koe meetroonde naar het parlement, van de grond ging eten op een podium en het zwaaien met een hooivork, wat later trouwens een van zijn handelskenmerken werd. Hij was ook betrokken bij vele vuistgevechten in het parlement. Voor het laatst op 14 augustus toen hij een klap kreeg van de onafhankelijk parlementariër Oleksandr Shevchenko.

In mei was Lyashko te zien in een video waarin hij, gekleed in een zwart militair uniform, een geboeide man slechts gekleed in ondergoed ondervroeg. De man was een hooggeplaatst lid van de zelfbenoemde Donetsk Volksrepubliek. Zijn populariteit groeide ook omdat hij vaak het oorlogsgebied, bezocht waarbij tal van fotomomenten met vrijwilligersbataljons het hoogtepunt van het bezoek uitmaakten. In augustus beschuldigde Amnesty International hem nog van talrijke schendingen van de mensenrechten. Lyashko verwierp de beschuldigingen uiteraard als een complot van tegenstanders.Lyashko’s stijl van fysieke gewelddadigheid is uitgegroeid tot een leidmotief binnen de Oekraïense politiek. Ter illustratie hiervan is er de zogenaamde “TrashBucketChallenge” met een eigen Twitteraccount #TrashBucketChallenge onder leiding van het extreemrechtse Praviy Sektor. Het is uitgegroeid tot een vorm van tot nog toe niet-dodelijke lynchpartij van parlementariërs en kandidaten die niet als voldoende patriottische beschouwd worden. De slachtoffers worden afgetuigd en daarna, vaak gewond en bloedend, in afvalcontainers gegooid.

Afrekenen met interne vijanden

Eerder deze week is er ook nog een aanslag gepleegd met vuurwapens en een granaat op Volodymyr Borysenk, een kandidaat van Poroshenko’s Blok.

Op de site van de Radicale Partij is geen politiek programma beschikbaar maar Oleh Lyashko benadrukt vooral dat er moet afgerekend worden met de “interne vijanden” – separatisten en corrupte ambtenaren – en dat Oekraïne nood heeft aan nucleaire wapens. Hij voert zelf de lijst aan, gevolgd door zijn persoonlijke vriend Andriy Lozovyi, de commandant van de Aidar en Luhansk 1 vrijwilligersbataljons, popzanger Zlata Ognievich en Olympisch medaillewinnaar Denys Silantiyev.

Een deel van de bevolking zien Poroshenko en zijn regering als te gematigd, in het bijzonder in relatie tot ‘anti-terroristische’ operaties. Lyashko speelt in op deze ontevredenheid en als geoefend populist zonder ideologie, is hij zeer getalenteerd in zelfpromotie.

Ondanks deze ondemocratische en gewelddadige tactieken die we (momenteel) niet bepaald Europees kunnen noemen, mogen we er ons wel aan verwachten dat Europa en de Verenigde Staten de verkiezingen zullen bestempelen als een nieuwe grote stap van Oekraïne naar de consolidering van democratie en de “Euro-Atlantische integratie.”

De snel in elkaar geflanste 2 november (of 9 november, dat is nog niet helemaal duidelijk) verkiezingen in het Donetsk en Lugansk gebied dat bezet wordt door de rebellen zullen waarschijnlijk uitdraaien op een slordige affaire.

Ze worden in de westerse media bijna volledig genegeerd terwijl de organisatoren ervan verwachten dat er meer dan drie miljoen mensen deel zullen nemen aan de verkiezingen voor een president en een nieuw parlement voor de zelfverklaarde Donetsk Volksrepubliek.

Vermits de Centrale Kiescommissie van de Volksrepubliek geen toegang heeft tot de kiezerslijsten van het Oekraïense Ministerie van Binnenlandse Zaken, zullen die opgesteld worden op basis van de opgekomen kiezers bij het referendum over de onafhankelijkheid dat in mei werd gehouden. Ook zullen burgers van buiten de zogenaamde Donetsk Volksrepubliek die deelnemen aan de verdediging van de Republiek op vrijwillige basis kunnen deelnemen. Speciaal voor hen zullen stembureaus worden voorzien in hun garnizoenen en mobiele brigades zullen de strijders aan het front bezoeken.

In Donetsk en Lugansk verwachten ze dat de verkiezingen de weg zullen effenen voor de oprichting van een wetgevende macht in Novorossiya dat de onafhankelijkheid van Kiev zal ondersteunen. Hoewel er in de gebieden waar de novemberverkiezingen plaatsvinden geen meldingen van direct geweld tegen kandidaten zijn vergelijkbaar met die van de afvalcontainerbehandeling in de rest van Oekraïne, is er bitter weinig kans dat ook die verkiezingen door Europa en de Verenigde Staten bestempeld zullen worden als een stap voorwaarts naar democratie.